Ποια ελληνική γλώσσα! – Να μιλάμε καλά αγγλικά!

Η Εταιρεία Κρητικών Μελετών/Ίδρυμα Καψωμένου οργάνωσε στα Χανιά, το τριήμερο 1 με 3 Σεπτεμβρίου, μια συνάντηση εκπροσώπων των ακαδημαϊκών τμημάτων που διδάσκουν γλώσσα, ιστορία, λογοτεχνία και γενικότερα ελληνικό πολιτισμό στο εξωτερικό. Παρευρέθηκαν πανεπιστημιακοί από χώρες της Ευρώπης ή και έξω από αυτή: σε Αυστραλία, ΗΠΑ, Ιταλία, Γερμανία, Ολλανδία, Σουηδία, Γαλλία, Σερβία, Βουλγαρία, Ρωσία και όπου αλλού υπάρχουν τμήματα ή μονάδες που διδάσκουν είτε γλώσσα, είτε ελληνικά θέματα, με μεταβαλλόμενη και κυμαινόμενη επιτυχία. Η παρουσία πολλών από τους συντελεστές των ελληνικών σπουδών στα Χανιά – άλλοι παρενέβησαν διαδικτυακά – επέτρεψε ουσιαστικές συζητήσεις μέσα και έξω από την αίθουσα των συνεδριάσεων. 

Η γενική ατμόσφαιρα ήταν ηρωική μεν, απαισιόδοξη δε. Τα προβλήματα που επισημάνθηκαν –με λίγες εξαιρέσεις – ήταν κοινά: η έλλειψη ενδιαφέροντος – είτε από τους εγχώριους φοιτητές, είτε από τους νέους των όποιων ελληνικών παροικιών, είτε από τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, είτε από το ελληνικό κράτος – ήταν το βασικό από αυτά. Πολλές θέσεις ή έδρες διδασκαλίας ελληνικών σπουδών δεν ανανεώνονται, περισσότερες γίνονται σε εθελοντική βάση από ηλικιωμένους συνήθως καθηγητές, οι αριθμοί των φοιτητών μικροί, οι υποδομές στοιχειώδεις, οι αρνητικές πιέσεις γενικά παρούσες.

Η αίσθηση του περιθωριακού, του επουσιώδους και του ασήμαντου, παρούσα: πέρα από την τοπική αυτοδιοίκηση οι αρμόδιοι φορείς του ελληνικού κράτους – τα υπουργεία Παιδείας και Εξωτερικών – δεν εκδήλωσαν το παραμικρό ενδιαφέρον για την σύναξη. Η δε τοπική κοινωνία εκκωφαντικά απούσα στην μεγάλη αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου της πόλης των Χανίων.

Φθίνει η ελληνική γλώσσα

Στις αρχές του εικοστού αιώνα η ελληνική γλώσσα ήταν γνωστή και κατανοητή σε δέκα ίσως εκατομμύρια άνθρωποι. Στο ελληνικό κράτος ζούσαν 2.500.000 από αυτούς. Στο σύνολο της ανθρωπότητας τη γλώσσα αυτή μιλούσε το 0,6% του συνολικού πληθυσμού της Γης (1.700.000.000). Γεωγραφικά η διάδοσή της περιλάμβανε ισχυρούς θύλακες στις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου – η Αίγυπτος επικεφαλής – της Ανατολίας, των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης, την μιλούσαν συμπαγείς πληθυσμοί στις ακτές της Μικράς Ασίας, την Προποντίδα, την Κύπρο και τον Πόντο, ήταν παρούσα στην Ρωσία και στην Αμερική.

Στην τρίτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα η ίδια γλώσσα είναι γνωστή και κατανοητή σε δεκατρία ίσως εκατομμύρια ανθρώπους – το 0,16% του παγκόσμιου πληθυσμού (8.000.000.000). Από αυτούς τα ένδεκα εκατομμύρια βρίσκονται μέσα στα όρια του ελληνικού κράτους, προσθέστε και ένα εκατομμύριο στην Κυπριακή Δημοκρατία. Η δε γεωγραφική της παρουσία έξω από την Ελλάδα και την Κύπρο μπορεί να χαρακτηριστεί ως δραματικά φθίνουσα. Ουδείς θα σου μιλήσει ελληνικά στην Αλεξάνδρεια, στο Κάϊρο, την Οδησσό ή την Κωνσταντινούπολη.

Στο καπιταλιστικό μας κόσμο ετούτη η ποσοτική και γεωγραφική συρρίκνωση της γλώσσας είναι σχεδόν απαγορευτική για επενδύσεις σε αυτήν. Το “έξυπνο” τηλέφωνό μου με ειδοποίησε ότι με “λύπη του” δεν μπορεί να μου προσφέρει υπηρεσίες στα ελληνικά. Τα Πανεπιστήμια που ψάχνουν για επενδυτές και χρηματοδότες λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την μηδαμινή “εμπορική” αξία μιας γλώσσας που δεν προωθεί διαφημίσεις και προϊόντα παρά στην φτωχή, ελάχιστα καταναλωτική πλέον χώρα μας. Η παρουσία ελληνικής ρίζας σε πλήθος λέξεων ευρωπαϊκών ή άλλων γλωσσών δεν συγκινεί ένα σύστημα, που ζυγίζει συνεχώς επένδυση και απόδοση…

Πέραση που έχει η αγγλική… 

Ο δε προξενητής, το ελληνικό κράτος, απλά απουσιάζει. Ή μάλλον αντιμετωπίζει το όλο ζήτημα με τον συνήθη σε αυτό αμήχανο τρόπο: δεν έχει πολιτική για την ελληνική γλώσσα για τον απλό λόγο ότι το ίδιο δεν έχει καταλήξει εάν την θέλει αυτή την γλώσσα ή όχι. Οι επίδοξοι πρωθυπουργοί μας έχουν αναγάγει σε μείζον ζήτημα την καλή γνώση της αγγλικής – μας το διαβεβαίωσε και ο νέος πρωταγωνιστής του πολιτικού τσίρκου, κος Κασσελάκης! Δείχνουν ευτυχισμένοι όταν μιλούν αγγλικά, δυστυχισμένοι όταν εκφράζονται στην εθνική τους γλώσσα.

Το υπουργείο Παιδείας (τρομάρα μας) πιέζει, μαζί με όλες τις λοιπές δομές που το συνοδεύουν (Πρυτανείες, Συμβούλια κλπ.), για τον πολλαπλασιασμό των πανεπιστημιακών μαθημάτων που προσφέρονται στα αγγλικά. Το περιεχόμενο – είπαμε εμπόρευμα ή γνώση και η επιστήμη – πουλιέται καλύτερα έτσι. Η θαυμάσια ελληνική λογοτεχνία διδάσκεται ολοένα και λιγότερο: έχει ένα βασικό ελάττωμα – είναι στα ελληνικά!

Μπορεί κανείς στα σοβαρά να περιμένει ότι το ίδιο υπουργείο θα σταθεί αρωγός στις ελληνικές σπουδές στο εξωτερικό; Ίσως αν γίνονται στα αγγλικά και έχουν τουριστικό προσανατολισμό: “Greece Today”, είναι ο αγαπημένος τίτλος μαθημάτων περί Ελληνισμού και Ελλάδας στο ελληνικό, κατά τον τίτλο του, υπουργείο. Να απορούμε γιατί οι καλοί φοιτητές μας γράφουν καλύτερα στα αγγλικά παρά στα ελληνικά; Το όνειρό τους εξάλλου είναι να φύγουν στα ξένα και να ξεχάσουν ότι είναι Έλληνες.

Πότε έλαμψε η Ελλάδα

Πολλοί από όσους μετείχαν στο τριήμερο των Χανίων ήταν ξένοι ως προς την καταγωγή. Μιλούσαν ελληνικά καλύτερα από ό, τι τα μιλά ο μέσος Έλληνας. Ένοιωθε κανείς ότι πίσω από την προσωπική ιστορία του καθένα τους κρυβόταν η γοητεία μιας Ελλάδας και ενός ελληνικού πολιτισμού που ήταν σε θέση να γοητεύει. Όχι, δεν ήταν η αρχαιότητα, ούτε τα έργα του Περικλή, ούτε οι κατακτήσεις του Αλέξανδρου: Πολλοί (παραλείπω το πολλές για λόγους οικονομίας) εγκατέλειψαν κλασσικές σπουδές για να μελετήσουν-διδάξουν την υπάρχουσα νέα Ελλάδα.

Δεν τους γοήτεψαν ούτε οι σύγχρονες πόλεις, ούτε τα έργα υποδομής, ούτε τα σχέδια για το Ελληνικό, ούτε τα μεγα-ξενοδοχεία, ούτε τα αρχιτεκτονήματα, ούτε οι με διόδια αυτοκινητόδρομοι: η ποίηση τους συγκίνησε, η λογοτεχνία, η τέχνη, η μουσική – όσα απλόχερα δημιούργησε η σύγχρονη Ελλάδα χάρη στο στέρεο υπόστρωμα του κάθε ζωντανού πολιτισμού: την προσφορά, τους αγώνες του λαού μας, αγώνες για ελευθερία, για δημοκρατία, για ανεξαρτησία για το περήφανο δικαίωμα να είσαι Έλληνας σε έναν πολυσήμαντο ρευστό κόσμο.

Χάρη σε αυτό το υπόστρωμα έλαμψε η Ελλάδα στα 1821, στα 1866, στα 1940, στα 1967, στα χρόνια των Επαναστάσεων, της Κατοχής, του πολέμου, των δημοκρατικών αγώνων. Αυτά τα ιστορικά και πολυσήμαντα γέννησαν έναν πολιτισμό που μπορεί να γοητεύσει πέρα από την γεωγραφία και τους αριθμούς. Το έργο του Θεοδωράκη και του Χατζιδάκη γοήτευσαν τους ξένους φίλους του πολιτισμού μας – είναι αμφίβολο εάν θα πετύχουν κάτι ανάλογο οι ελληνικές συμμετοχές στην Ευρωβιζιόν.

Περί άλλα τυρβάζει η πολιτική ελίτ… 

Η δε πολιτική μας ελίτ και εξουσία περί άλλα τυρβάζει. Είναι βλέπετε “άριστοι”, συνώνυμο πλέον του αδαούς, του απολίτιστου, του αμόρφωτου. Μια χώρα που αφήνεται στα χέρια του σκοταδισμού, του φανατισμού, της μεταφυσικής και του πολύμορφου ολοκληρωτισμού γιατί να γοητεύσει;

Οι ελληνικές σπουδές παρακμάζουν και συρρικνώνονται γιατί το αντικείμενο το οποίο υπηρετούν, ο ελληνικός λαϊκός πολιτισμός (μόνο λαϊκός μπορεί να είναι ο πολιτισμός καθώς χτίζεται πάνω στα έργα των λαών), ο Ελληνισμός παρακμάζουν και συρρικνώνονται. Ετούτη η πραγματικότητα δεν αντιμετωπίζεται με περιστασιακές ενέσεις των Ιδρυμάτων “Πολιτισμού”, ούτε με ηρωικό εθελοντισμό: απαιτεί ανατροπές, βαθιές τομές, έναν άλλο κόσμο. Δεν ακούστηκε τίποτα τέτοιο στα Χανιά – εξού και η αίσθηση της μοναξιάς και του επερχόμενου τέλους…

Έχουμε αναλογιστεί ότι η απώλεια της γλώσσας ενός λαού του αφαιρεί το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή; Ότι καταργεί την δημοκρατία; Αν όχι καλό θα ήταν να αρχίσουμε να το σκεφτόμαστε στα σοβαρά.