Ποια σχέση έχει ο Πλάτωνας με την Παγκοσμιοποίηση

Διατί να το κρύψωμεν; Την Παγκοσμιοποίηση σήμερα σχεδόν όλοι μας τη νοιώθουμε στο πετσί μας. Και συνακολούθως, θέλοντας και μη, τείνουμε να χωριστούμε σε “ψεκασμένους” και “συνωμοσιολόγους” αφενός και “συνειδητοποιημένους πολίτες Κράτους Δικαίου” αφετέρου. Όπως όμως κατά κανόνα συμβαίνει, και εδώ ελλοχεύει ό,τι οι Αρχαίοι μας προσφυώς  αποκαλούσαν χρυσούν κανόνα. Δεν είναι άσκοπο, λοιπόν, να προσπαθήσουμε να τον εντοπίσουμε και στην εν προκειμένω περίπτωση. Εννοείται, βέβαια, πως μπορεί να πέσουμε έξω. Εντάξει, μια πρώτη απόπειρα δεν βλάπτει. Ἀλλωστε, το σφάλλειν ανθρώπινον.

Μία νηφάλια προσέγγιση του όλου θέματος καταδεικνύει πως τα προβλήματα που φιλοδοξούν να επιλύσουν οι οπαδοί της Παγκοσμιοποίησης είναι υπαρκτά και τραγικά. Πράγματι, ο πλανήτης μας είναι υπερκατοικημένος: Σε οκτώ δισεκατομμύρια άτομα φθάνει τώρα, περί τα τέλη του 2022, ο συνολικός πληθυσμός της γης. Και αυτό, παρά το ότι εδώ και αιώνες έχει επισημανθεί η ως προς την παραγωγή τροφίμων σταδιακή εξάντληση των δυνατοτήτων του εδάφους.

Επιπλέον, ο καθένας από αυτά τα 8.000.000.000 ανθρώπους, συνειδητώς ή όχι, επιδιώκει την άνοδο του βιοτικού του επιπέδου. Και τούτο σημαίνει πως επιζητεί την ολοένα και μεγαλύτερη άνεσή του: Μηχανήματα να κάνουν τις εργασίες, τις οποίες τώρα αυτός ο ίδιος εκτελεί, τα τρόφιμα που καταναλώνει να είναι όσο γίνεται περισσότερο “πολυτελή” μα και υγιεινά, τα παιδιά του να έχουν καλλίτερη  διαβίωση από τη δική του, ο ίδιος να απολαμβάνει όσο γίνεται ευρύτερα “δημοκρατικά δικαιώματα” και ει δυνατόν να επιβάλει αυτό που η δική του κοινωνία ή, έστω, κοινότητα θεωρεί ωσάν “αλήθεια” στο σύνολο της ανθρωπότητας.

Εν ολίγοις –και όπως επισήμανε πριν από πολλές δεκαετίες ο Μέττερνιχ– «όλοι κάτι θέλουνε». Κανείς μας όμως –όπως επίσης πριν από πολλές δεκαετίες τόνισε ο ημέτερος  Αρσάκης– δεν μπαίνει στον κόπο να διερωτηθεί κατά πόσον είναι άξιος να έχει αυτό που θέλει, ούτε να αναλογιστεί τις τυχόν συνέπειες της απόκτησης αυτού που επιθυμεί.

Οι συνέπειες

Οι συνέπειες αυτές είναι σήμερα όχι απλώς ορατές αλλά αισθητές. Η απίσχνανση του εδάφους επιβάλλει την ανάγκη παραγωγής τροφίμων οιονεί “βιομηχανικών”. Παράλληλα, η ολοένα και μεγαλύτερη χρήση μηχανημάτων επιφέρει μόλυνση του πλανήτη μας καθώς και τη σταδιακή εξαφάνιση πολλών ειδών της γήινης πανίδας και χλωρίδας. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά σε φωτογραφία της “λεωφόρου” από πλαστικά απόβλητα που, πριν από λίγα χρόνια, είχε σχηματιστεί στο βόρειο μέρος του Ειρηνικού ωκεανού, ώστε να πειστεί για όλων των ανωτέρω το αληθές.

Και εάν κάποιος δεν μπορεί να βρει τη φωτογραφία αυτή, ας πληροφορηθεί –στοιχειωδώς έστω!– σχετικά με αυτά που τώρα, αυτές τις ώρες, γίνονται στα δάση του Αμαζονίου ποταμού. Η προσπάθεια εξάλειψης  της ενδημικής στη Βραζιλία φτώχειας από το τωρινό καθεστώς της χώρας αυτής έχει ως αποτέλεσμα τη βαθμιαία καταστροφή δασών, που δικαίως θεωρούνται σαν “πνεύμονας της ανθρωπότητας”.

Παρ’ όλα αυτά όμως, οι άνθρωποι συνεχίζουν να αλληλοσκοτώνονται για λόγους γελοίους. Πρώτος ο Τζόναθαν Σουίφτ (1667-1745), συγγραφέας των περίφημων “Ταξιδιών του Γκιούλιβερ”, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι αλληλοσφάζονται είτε για τη «σωστή μεριά από την οποία οφείλει κανείς να σπάει  το βραστό αυγό», ή προκειμένου «να γίνουν αρεστοί στους ισχυρούς». Η διαμάχη η σχετική με τα κάθε είδους  “βραστά αυγά” και την από μέρους των εξουσιαστών αποδοχή και βράβευση συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Και την όλη κατάσταση λανθανόντως περιπλέκει ό,τι έχει χαρακτηριστεί «θρίαμβος του Φεμινισμού».

Σε πολλές κρατικές οντότητες πράγματι, ρόλος εξουσίας έχει αναληφθεί από γυναίκες. Και αυτό λογικό μπορεί να θεωρηθεί. Μέχρι πριν από όχι πολλές δεκαετίες, στο σύνολο σχεδόν του πλανήτη μας το “ασθενές φύλο” λίγο-πολύ καταπιεζόταν. Γιατί λοιπόν, τώρα πια, να μη προωθηθεί κι αυτό σε θέσεις κυβερνητικές; Και έσχατο μα όχι ελάχιστο: η προσπάθεια ενοποίησης των θρησκειών.

Πλάτωνας

Οι μεταξύ τους διαφορές σαφώς παραπέμπουν στα “αυγά” του Σουίφτ και εν πάση περιπτώσει ανακαλούν στη μνήμη την  παραβολή του ελέφαντα: «Κάθε άνθρωπος είναι σε θέση να αγγίξει ένα μόνο μέρος αυτού του παχύδερμου, μα τελικώς φαντάζεται πως το σύνολο του ζώου είναι μόνο αυτό, στο οποίο ο ίδιος μπόρεσε να φτάσει…». Συμπερασματικώς και εν ολίγοις: Η προσπάθεια ενοποίησης και συνακολούθως ομογενοποίησης των ανθρώπων δεν μπορεί, θεωρητικώς, να θεωρηθεί παράλογη. Και αυτό, διότι η αρχή της σπερματικώς εντοπίζεται στην “Πολιτεία” του Πλάτωνος.

O Αρχαίος μας Φιλόσοφος έκανε μία θεμελιώδους σημασίας παρατήρηση: Οι κρατικές οντότητες «κακώς ξύμπασαι πολιτεύονται». Συνεπώς, οι δυστυχίες των ανθρώπων δεν πρόκειται να τερματιστούν, παρά μόνο «εάν οι φιλόσοφοι εξουσιάσουν, ή οι εξουσιαστές φιλοσοφήσουν». Ας το πούμε και διαφορετικά: Δεν μπορεί το Κράτος να ευδαιμονήσει, εάν στο πρόσωπο του εκάστοτε κυβερνήτη δεν ενωθεί η σοφία με την ισχύ.

Πώς αυτό μπορεί να επιτευχθεί; Μέσω του αυστηρού χωρισμού των πολιτών σε δύο κοινωνικές τάξεις, τους Παραγωγούς και τους Φύλακες. Έργο των πρώτων είναι η εξασφάλιση των αναγκαίων για την επιβίωση της επικράτειας υλικών αγαθών. Ο ρόλος των δεύτερων έγκειται στην περιφρούρηση και διακυβέρνηση του Κράτους. Από τους Φύλακες, πράγματι, όσοι κριθούν άξιοι, δηλαδή «αληθινοί φίλοι της σοφίας>φιλόσοφοι», καλούνται να αναλάβουν, προσωρινώς έστω, την εξουσία. Και εφόσον είναι σοφοί, η άσκηση αυτής της τελευταίας θα επιτελείται σε όφελος του συνόλου και όχι του εαυτού τους.

Πώς, όμως, επιτελούνται αυτοί οι αλλεπάλληλοι κοινωνικοί διαχωρισμοί; Και εδώ ο Πλάτων υπήρξε σαφής: μέσω της εκπαίδευσης σε αρχικό στάδιο και της Παιδείας στην τελική φάση. Η Παιδεία, πάλι, βασίζεται στην αρχή «νους υγιής εν σώματι υγιή» και παρέχεται μέσω της Γυμναστικής και της Μουσικής (στην ευρεία έννοιά τους και οι δύο). Πρέπει, ακόμη, οι γυναίκες να εκπαιδεύονται μαζί με τους άντρες και να αναλαμβάνουν τα ίδια με τους τελευταίους έργα. Και αυτό, παρά το ότι οι γυναίκες, λόγω της φύσης τους, ενδεχομένως να επωμίζονται ρόλο λίγο-πολύ επικουρικό.

Ακόμη, επισήμανε ο Πλάτων, οι γάμοι πρέπει να εποπτεύονται,  ώστε να μην έρχονται εις κοινωνίαν άτομα μειονεκτικά, τα παιδιά των οποίων θα είναι ελαττωματικά. Καλό λοιπόν είναι το Κράτος να εκπαιδεύει, ήδη από τη μικρή τους ηλικία, τα παιδιά, ώστε να αποφεύγεται η οιονεί μεταλαμπάδευση στις νεότερες γενεές παλαιών ελαττωμάτων της οικογένειας. Επιπλέον, ο έλεγχος των γεννήσεων συνιστά προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ της κρατικής ευστάθειας, διότι σημασία έχει το ποιόν των ανθρώπων και όχι ο αριθμός τους.

Δεδομένου, μάλιστα, του ότι διχοστασία μεταξύ των πολιτών συχνά προκαλείται από περιουσιακή ανισότητα, ο Πλάτων προτείνει τον “κρατικό σοσιαλισμό” ως τελικό στάδιο της κοινωνικής ανέλιξης του ανθρωπίνου γένους. Δεδομένου, πράγματι, του ότι η μετά θάνατον ζωή είναι αναμφισβήτητη, το Κράτος οφείλει δραστικώς να συντελέσει, μέσω της εξάλειψης χυδαίων και γενικώς “υλικών” επιθυμιών, στην κάθαρση της ψυχής των ανθρώπων.

Παγκοσμιοποίηση

Τονίστηκε εξαρχής: Τα προβλήματα που οι “παγκοσμιοποιητές” αγωνιωδώς επισημαίνουν είναι πραγματικά. Και είναι σαφές, ότι η ομογενοποίηση των ανθρώπων έχει την αρχή της στον “ιδεώδη σοσιαλισμό” του Πλάτωνος. Πού όμως είναι οι φιλόσοφοι που πρέπει να μας κυβερνήσουν; Πού είναι η Παιδεία, μέσω της οποίας θα αναδειχθούν οι φύλακες και οι  αρχηγοί μας; Γιατί προωθούνται σε θέσεις εξουσίας άτομα, τα μόνα προσόντα των οποίων είναι το οικογενειακό τους όνομα και οι κοινωνικές τους διασυνδέσεις; Και όλοι αυτοί που σήμερα προωθούν την παγκοσμιοποίηση πιστεύουν στην αθανασία της ψυχής και συνακολούθως προσπαθούν, στη διάρκεια του επίγειου βίου τους, να επιτύχουν την ψυχική τους κάθαρση;

Η σε όλα αυτά απάντηση δεν μπορεί  παρά να είναι αρνητική. Ήδη, πράγματι, διαγράφεται στο παρασκήνιο του “παγκοσμιοποιητικού δράματος”, η ύπαρξη ατόμων ο μόνος σκοπός των οποίων είναι να χρησιμοποιήσουν “πλατωνικές μεθόδους”, προκειμένου να επιτύχουν την υλική ευημερία τόσο τη δική τους όσο και των απογόνων τους. Άρα, δεν συνιστά Πλατωνισμό αυτό που θέλουν να επιβάλουν, αλλά μία τελείως διεστραμμένη εκδοχή αυτού του τελευταίου. Τι δέον γενέσθαι; Η σε αυτό απάντηση κείται πέρα από τα όρια του παρόντος άρθρου…