Πολυτεχνείο ’73: Και μόνοι και μετά πολλών…

Το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού για την Εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι… αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος του: “Μια ξεχασμένη κατάθεση”. Για την ακρίβεια είναι μια μεταγραφή από την πρώτη κατάθεση που υπήρξε ποτέ για το “Πολυτεχνείο”, ήδη από το 1977. Την είχε καταγράψει ο ίδιος μόλις τρία χρόνια μετά την εξέγερση, όταν τα γεγονότα ήταν ακόμα πολύ νωπά.

Αν και στο μεταξύ άλλαξαν πολλά, άλλαξε ο ίδιος και αλλάξαμε όλοι μας, όμως τα γεγονότα που περιέγραφε τότε και που καταγράφει και τώρα –50 χρόνια αργότερα – δεν άλλαξαν καθόλου. Γιατί είναι ΑΛΗΘΙΝΑ! Η γλώσσα διαφοροποιήθηκε, το ύφος άλλαξε, αλλά τα γεγονότα παραμένουν τα ίδια. Κι αυτό καθιστά το βιβλίο του μια αξιόπιστη μαρτυρία που άντεξε στο χρόνο. Και αποτελεί πλέον πολύτιμη ψηφίδα ιστορικής αλήθειας. Για ένα ιστορικό γεγονός που στρεβλώθηκε υστερόβουλα και κακοποιήθηκε βάναυσα από πολλούς στο μεταξύ.

Μεταξύ άλλων περιγράφει και τώρα – όπως και πριν 47 χρόνια – την “πάλη των δύο γραμμών” που υπήρξε μέσα στην εκλεγμένη Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα των φοιτητών. Και τώρα – όπως και τότε – αναφέρεται και στο πρόσωπό μου. Ουσιαστικά η “πάλη των γραμμών” έγινε ανάμεσα στον Σταύρο από τη μια πλευρά και σε άλλους τρείς που εκπροσωπούσαμε την “άλλη γραμμή”: τον Χρίστο Λάζο, την Τώνια Μωροπούλου και τον υπογράφοντα.

Η γραμμή που πέρασε τελικά – δηλαδή που πλειοψήφησε – ήταν όντως όπως το καταθέτει ο ίδιος: ενωτική! Υπήρξε όμως κι ένα σημείο σοβαρής διαφωνίας μεταξύ μας: Όταν γράψαμε το κείμενο της Συντονιστικής (εγώ μαζί με την Τώνια Μωροπούλου), υπήρχε, πράγματι, μια τελευταία παράγραφος, όπου οι “εξεγερμένοι φοιτητές” καλούσαμε “τις αντιδικτατορικές οργανώσεις και τα κόμματα να συμφωνήσουν σε ένα κοινό πρόγραμμα που θα αποκαθιστά την λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία”.

Τί υποστήριξαν οι διαφωνούντες

Ο Σταύρος τότε, δήλωσε ότι αν πέρναγε αυτή η παράγραφος – που είχε την πλειοψηφία μέσα στη Συντονιστική Επιτροπή – θα διαχώριζε τη θέση του και τη θέση των φοιτητών που εκπροσωπούσε, της Φυσικομαθηματικής Σχολής. Το ίδιο δήλωσε μετά και ο εκπρόσωπος της Ιατρικής Σχολής, καθώς και εκπρόσωποι κάποιων άλλων Σχολών. Ωστόσο, η πρότασή μας εξακολουθούσε να έχει την πλειοψηφία!

Η “διαδικαστική ένταση” όσων διαφωνούσαν – ότι η Φυσικομαθηματική είχε έξι σχολές και δεν μπορούσε να εκπροσωπείται από δύο μόνο εκπροσώπους – ήταν “αδύναμη”. Στη Συντονιστική εκπροσωπούνταν όχι αναλογικά οι φοιτητές που υπήρχαν τότε στην Ελλάδα, ούτε οι Σχολές που υπήρχαν τότε στα Πανεπιστήμια της Αθήνας, αλλά οι Συνελεύσεις φοιτητών που είχαν κλειστεί μέσα στο Πολυτεχνείο το προηγούμενο βράδυ κι είχαν εκλέξει ανά δύο εκπροσώπους.

Έτσι ακριβώς είχαμε ψηφίσει σε όλες τις προηγούμενες ψηφοφορίες – και καμία διαδικαστική ένταση δεν είχε υπάρξει ως εκείνη τη στιγμή. Όντως η Φυσικομαθηματική Σχολή είχε έξη σχολές (με δύο μόνο εκπροσώπους). Αλλά και η Νομική Σχολή (που εκπροσωπούσα εγώ μαζί με τον Χρίστο Λάζο) είχε τρείς Σχολές τότε (επίσης με δύο μόνο εκπροσώπους). Δεν εκπροσωπούσαμε εκεί “τις Σχολές μας” γενικά. Εκπροσωπούσαμε τις Συνελεύσεις των φοιτητών που είχαν κλειστεί μέσα στο Πολ6τεχνείο και μας είχαν εκλέξει γι’ αυτό ακριβώς: Για να καθορίσουμε το “χαρακτήρα” και την “προοπτική” του αγώνα μας…

Η πρότασή για έκκληση στις αντιδικτατορικές οργανώσεις και τα κόμματα να αναλάβουν την ηγεσία του αντιδικατορικού αγώνα, πλειοψήφησε! Κανονικά… Αλλά επειδή κάποιοι συναγωνιστές μας τότε, επέμεναν να αποσυρθεί, συνεννοηθήκαμε με τον Πρόεδρο της Συντονιστικής, τον Στέλιο Παπά, να την αποσύρουμε. Θέλαμε να διασώσουμε την ενότητα του αγώνα μας. Πολλές ώρες αργότερα, κι όταν η κατάσταση είχε “εκτραχυνθεί” από τις επιθέσεις των δυνάμεων καταστολής, δώσαμε την εντολή να μεταδοθεί από τον Ραδιοσταθμό του Πολυτεχνείου η “έκκληση στις αντιδικτατορικές οργανώσεις” για ενότητα μετά το τέλος της εξέγερσης – που το βλέπαμε πια να πλησιάζει.

Δεν έγινε κανένα “πραξικόπημα”! Η έκκληση για αντιδικτατορική ενότητα, δεν θα έπρεπε καν να είναι “αντικείμενο συζήτησης”, κατά τη γνώμη μας! Δεν την περιλάβαμε στην ανακοίνωση της Συντονιστικής – όπως είχαμε δεσμευτεί. Αλλά όταν πλησίαζε το τέλος, θελήσαμε να δώσουμε μια “προοπτική” για την “επόμενη μέρα”, κάνοντας μιαν έκκληση που, έτσι κι αλλιώς, είχε πλειοψηφήσει στην Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα…

Η στάση των αντιδικτατορικών κομμάτων

Γνωρίζαμε ότι η εξέγερσή μας δεν θα κρατούσε για… πάντα! Ξέραμε ότι με την εξέγερσή μας δεν το έβαζε στα πόδια η χούντα. Προσπαθούσαμε να καταστήσουμε την εξέγερση “σημείο καμπής”, ώστε να αρχίσει η “αντίστροφη μέτρηση” για την πτώση της δικτατορίας. Γι’ αυτό και προτείναμε να μπει η έκκληση στις αντιδικτατορικές οργανώσεις… Θέλαμε να υπάρχει και “αύριο”…

Ο Σταύρος και όσοι διαφώνησαν τότε είχαν κι αυτοί τα δίκια τους, από την πλευρά τους. Γνώριζαν ότι δύο τουλάχιστον από τα αντιδικτατορικά κόμματα (το ΚΚΕ Eσωτ. στο οποίο ανήκα εγώ τότε, και η ΕΔΑ, καθώς και ο Ρήγας Φεραίος, δηλαδή η νεολαία του ΚΚΕ Eσωτ. από την οποία προέρχονταν τα περισσότερα μέλη της Συντονιστικής), είχαν εκφραστεί ΥΠΕΡ του πειράματος Μαρκεζίνη (“υπό προϋποθέσεις” υποτίθεται…) Από την άλλη πλευρά το ίδιο το ΚΚΕ, παρ’ ό,τι είχε απορρίψει τις εκλογές Μαρκεζίνη, πολλοί υποψιάζονταν τότε ότι θα προσπαθούσε να βρει τρόπο να συμμετάσχει. Η καχυποψία κατά του ΚΚΕ μάλιστα ήταν ακόμα πιο ενισχυμένη, γιατί το ίδιο είχε εκφραστεί εναντίον της Εξέγερσης όταν ξεκίνησε. Κι είχε αποσύρει τα στελέχη του από το χώρο του Πολυτεχνείου. Όσα μέλη της “Αντι-ΕΦΦΕ” – δηλαδή της “επιρροής ΚΚΕ” – παρέμεναν, το έκαναν ΠΑΡΑΒΙΑΖΟΝΤΑΣ τη γραμμή του κόμματός τους…

Η καχυποψία λοιπόν για τις δύο ισχυρότερες αντιδικτατορικές δυνάμεις στο χώρο των φοιτητών τότε, δεν ήταν αδικαιολόγητη… Από την άλλη πλευρά όμως, όσοι είχαμε κλειστεί μέσα στο χώρο του Πολυτεχνείου, είχαμε ΗΔΗ αποφασίσει με ποιούς θα πάμε και ποιούς θα αφήσουμε… Οι Ρηγάδες που ήμασταν εκεί μέσα, στη συντριπτική πλειοψηφία μας ΔΙΑΦΩΝΟΥΣΑΜΕ κι από πριν, με την γραμμή του ΚΚΕ Εσωτ. για “συμμετοχή στις εκλογές Μαρκεζίνη. Και όλοι μας γνωρίζαμε ότι με την εξέγερσή μας ματαιώναμε την μεθοδευμένη και ελεγχόμενη “πολιτικοποίηση” της χούντας! Αυτό το εξηγήσαμε τότε στην “καθοδήγηση” από το ΚΚΕ Εσωτ. που ήλθε μέσα στο χώρο του Πολυτεχνείου… Κι αυτό αποδείχθηκε 10 μέρες αργότερα, μετά την αιματηρή συντριβή της εξέγερσης, όταν, πράγματι, ο Παπαδόπουλος ανατράπηκε και οι “εκλογές” Μαρκεζίνη ματαιώθηκαν…

Από την άλλη πλευρά τα στελέχη της Αντι-ΕΦΕΕ που παρέμειναν μέσα στο χώρο του Πολυτεχνείου, είχαν κι αυτά ΗΔΗ αγνοήσει τη γραμμή του Κόμματός τους – του ΚΚΕ – να βγούνε. Επομένως, όταν επιμέναμε να γίνει έκκληση στις αντιδικτατορικές οργανώσεις και τα κόμματα, να αναλάβουν την ηγεσία του αγώνα για να πέσει η χούντα, κανένας μας δεν είχε στο μυαλό του τη… “συμμετοχή” στις εκλογές Μαρκεζίνη. Αλλά την ανάγκη να υπάρξει συνέχεια του αντιδικτατορικού αγώνα ΜΕΤΑ – στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονταν πλέον…

Ο δισταγμός των αριστερών κομμάτων

Μέσα στα επιχειρήματα που είχαν ακουστεί τότε, εναντίον της εξέγερσης ήταν ότι “θα παίζαμε το παιγνίδι των Αμερικανών”, που είχαν “θυμώσει” με τον Παπαδόπουλο γιατί δεν είχε συμφωνήσει στην αερογέφυρα υποστήριξης του Ισραήλ ένα μήνα πριν (στον Πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ). Κι αυτό το επιχείρημα, “ενισχυόταν” κι από κάτι ακόμα: είχε ήδη ανακοινωθεί η επίσημη επίσκεψη του Τσαουσέσκου της Ρουμανίας στην Ελλάδα λίγες μέρες αργότερα (τη Δευτέρα μετά το Πολυτεχνείο), Που θα ήταν η πρώτη επίσημη επίσκεψη ηγέτη κομμουνιστικής χώρας στην Αθήνα της χούντας! Και η επίσκεψη εκείνη ματαιώθηκε μετά την εξέγερση.

Ήταν φανερό λοιπόν, ότι τα Αριστερά κόμματα τότε, που βρίσκονταν σε βαθιά παρανομία, ήταν διστακτικά. Τουλάχιστον… Είτε δεν ήθελαν είτε δεν τολμούσαν να ενισχύσουν μιαν εξέγερση των φοιτητών εκείνη τι στιγμή, όταν το δικτατορικό καθεστώς προσπαθούσε να “μεταμφιεστεί” και να βρει ερείσματα και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, για να διαιωνίσει τον εαυτό του. Όπως σωστά παρατηρεί ο Σταύρος Λυγερός…

Παρά το γεγονός όμως, ότι το γνωρίζαμε, εμείς πήραμε την απόφαση να μπούμε στην εξέγερση. Κι ήμασταν αρκετά μόνοι μας τότε, γιατί από τη μια πλευρά τα κόμματά μας δεν ήθελαν αυτό που κάναμε, και από την άλλη, οι συνάδελφοί μας – μεταξύ των οποίων και ο Σταύρος – δεν ήθελαν να εμπιστευτούν κανένα για την “επόμενη μέρα” του αγώνα που τότε άρχιζε…

Μία πολύτιμη μαρτυρία

Σαν άνθρωπος που διαφώνησα, λοιπόν, τότε με τον Σταύρο, καταθέτω σήμερα, ότι παρά τις δικές του “ερμηνείες” στις οποίες επιμένει ακόμα, τα γεγονότα που καταθέτει είναι αληθινά. Και οι εκ των υστέρων αποτιμήσεις του σωστές σε γενικές γραμμές:

• Το “Πολυτεχνείο” όντως ΔΕΝ ανέτρεψε τη χούντα!
• Κατάφερε όμως να ματαιώσει το βασικό της σχέδιο για την διαιώνισή της στην εξουσία.
• Η δικτατορία (του Ιωαννίδη πλέον) έπεσε οκτώ μήνες αργότερα λόγω της προδοσίας της Κύπρου.
• Κι όσα έγιναν μετά το Πολυτεχνείο – κι ακόμα αργότερα, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα – δεν σχετίζονται γραμμικά με όλα όσα ακολούθησαν μετά…

Η ιστορία δεν προχωράει “γραμμικά”. Ένα “κομβικό γεγονός” αλλάζει το “ρού της Ιστορίας”. Δεν καθορίζει – ούτε ευθύνεται για – την αλληλουχία όλων όσων θα ακολουθήσουν στο διηνεκές. Το Πολυτεχνείο ήταν ακριβώς αυτό: Ένα κομβικό γεγονός, που ματαίωσε τη βασική οδό διαφυγής και επιβίωσης της χούντας. Το τι έγινε μετά αφορά τις ευθύνες άλλων. Ακόμα κι όσοι από μας παίξαμε κάποιους ρόλους στα κατοπινά γεγονότα, αυτό ΔΕΝ αφορά το “Πολυτεχνείο” – κι ό,τι συνέβη εκεί…

Η μαρτυρία του Σταύρου είναι πολύτιμη, γιατί επιβεβαιώνει και στοιχειοθετεί πλήρως ότι όσοι προσπάθησαν να καπελώσουν το “Πολυτεχνείο” τα επόμενα χρόνια – κυρίως το ΚΚΕ – όχι μόνο ήταν απόντες από την ίδια την εξέγερση, όχι μόνο προσπάθησαν να “τελειώσουν” την κατάληψη πρόωρα, αλλά στη συνέχεια κατήγγειλαν και την εξέγερση και κάποιους από τους συμμετέχοντες σε αυτήν. Η άθλια ανακοίνωση της “Πανσπουδαστικής νούμερο 8” τον Φεβρουάριο του 1974, και η ακόμα αθλιότερη ανακοίνωση σε βάρος του Διονύση Μαυρογένη, είναι δύο μόνο συμπτώματα μιας αθεράπευτης και κακοήθους νοσηρότητας…

Για να μη μιλήσουμε για όσους – “αναρχικούς”, μπάχαλους κλπ – οικειοποιούνται το Πολυτεχνείο σήμερα: Καίγοντας ελληνικές σημαίες – όταν εμείς τη γαλανόλευκη είχαμε αναρτήσει στην πύλη και στα κτίρια του Πολυτεχνείου! Και την αιματοβαμμένη γαλανόλευκη περιφέραμε στην “κεφαλή” της μεγάλης πορείας σε κάθε επέτειο. Σήμερα “τιμούν” το Πολυτεχνείο βανδαλίζοντας τα σύμβολά του! Τέτοιο κατάντημα…

Τί μας έμαθε το Πολυτεχνείο

Όποιος διαβάσει προσεκτικά το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού, έχει μια πολύ καλή ιδέα για το ακριβώς συνέβη τότε. Αγωνιστήκαμε όπως αναφέρει λακωνικά και η ίδια η ανακοίνωση της Συντονιστικής: Για λαϊκή ανεξαρτησία και εθνική κυριαρχία! Τίποτα παραπάνω και τίποτα λιγότερο! Και καταλαβαίνει κάτι ακόμα: Ότι πολλά απ’ όσα συμβαίνουν τα επόμενα χρόνια, κάθε τέτοια μέρα, ΔΕΝ έχουν καμία σχέση  – και συχνά έρχονται σε πλήρη αντίθεση – με όλα εκείνα για τα οποία εμείς αγωνιστήκαμε τότε.

Η επέτειος του Πολυτεχνείου κατάντησε πλυντήριο για να ξεπλένουν τις ενοχές τους, ή τις τύψεις του, πολλοί από όσους ζούσαν τότε… Ή για να εγγράψουν υποθήκες και να κάνουν το κομμάτι τους πολλοί που τότε δεν ζούσαν, αλλά σήμερα έχουν “υψηλές φιλοδοξίες” – οι καημένοι… Οι υπόλοιποι απλώς παλεύουμε και τώρα – όπως και τότε – για εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία. Όπως μπορεί ο καθένας…

Ο Σταύρος Λυγερός είναι ένας από αυτούς. Ως άνθρωπος που τότε – και έκτοτε πολλές φορές – διαφώνησα μαζί του, το καταθέτω. Για όση αξία έχει… Γι’ αυτό και η μαρτυρία του – εκτός από εξαιρετικά πυκνή και καλογραμμένη – είναι πολύτιμη υποθήκη για τους επόμενους… Όσους εξακολουθούν να παλεύουν για εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία. Και μόνοι και μετά πολλών…

Τελικά το Πολυτεχνείο μας έμαθε ακριβώς αυτό: Να μένουμε όρθιοι. Και μόνοι και μετά πολλών!

Όσοι το μάθαμε εν πάση περιπτώσει…