Πως αναλύουν τις πληροφορίες οι μυστικές υπηρεσίες

Οι ανωτέρω επισημάνσεις αφορούν στην ιστορία της σκέψης της ανθρωπότητας γενικώς. Ένα σημαντικό τμήμα της ιστορίας της σκέψης – εκτός από την ιστορία της φιλοσοφίας και την ιστορία της επιστήμης – είναι και η ιστορία των υπηρεσιών πληροφοριών, είτε είναι κρατικές είτε ιδιωτικές.

Σήμερα υπάρχουν και ιδιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών, και μάλιστα ορισμένες από αυτές έχουν δυνατότητες εφάμιλλες με εκείνες των σημαντικότερων κρατικών υπηρεσιών πληροφοριών, όπως έχει επισημάνει, ομιλώντας από τη δική του σκοπιά, ο πρώην διοικητής της βρετανικής κρατικής υπηρεσίας πληροφοριών MI6, Sir Alex Younger.

Αρχές της ανάλυσης πληροφοριών

Ορισμένες βασικές αρχές της ορθής ανάλυσης πληροφοριών είναι οι ακόλουθες:

Πρώτον, ο αναλυτής πρέπει να θέτει, ή να λαμβάνει, τις σωστές ερωτήσεις, ώστε να ασχολείται με σημαντικά προβλήματα και, μάλιστα, με την ουσία των σημαντικών προβλημάτων.

Δεύτερον, ο αναλυτής πρέπει να εξευρίσκει και να καταγράφει όλες τις δυνατές υποθέσεις που πρέπει να εξεταστούν και να μη σπεύδει να απορρίψει αμέσως μια εύλογη υπόθεση επειδή του φαίνεται ότι έχει μικρή πιθανότητα να ισχύει ή να πραγματοποιηθεί. Για παράδειγμα, ένας δρων μπορεί να κρύβει τις προθέσεις του μέσω επιχειρήσεων άρνησης και εξαπάτησης, και, άρα, σε αυτήν την περίπτωση, δεν μπορούμε να προσδοκούμε ότι θα είναι εύκολο να εξακριβώσουμε τις πραγματικές προθέσεις του χωρίς να ολοκληρώσουμε μια πολύ προσεκτική ανάλυση όλων των υποθέσεων, ώστε να καταλήξουμε στη σωστή. Η μελέτη της ιστορίας των σημαντικότερων πρωτοπόρων στην επιστήμη και τέχνη της κατασκοπείας επιβεβαιώνει αυτή την επισήμανση.

Τρίτον, η συλλογή των πληροφοριών πρέπει να γίνεται με τρόπο προσεκτικό και αμερόληπτο και από διαφορετικές πηγές. Επίσης, πρέπει να συλλέγονται πληροφορίες για να αξιολογηθούν όλες οι εύλογες υποθέσεις και όχι μόνο εκείνη η υπόθεση που φαίνεται πιθανότερη. Ο αναλυτής πρέπει να είναι πρόθυμος να παίξει με πληροφοριακό υλικό που προέρχεται από διαφορετικές οπτικές, κοινωνικές, και γεωγραφικές γωνίες και στο πλαίσιο τόσο των περισσότερο όσο και των λιγότερο δημοφιλών υποθέσεων (βλ. Roberta Wohlstetter, Pearl Harbor: Warning and Decision, Stanford: Stanford University Press, 1962, σελ. 302).

Τέταρτον, ο αναλυτής δεν πρέπει να πλανηθεί από το γεγονός ότι πολλά αποδεικτικά στοιχεία επιρρωνύουν μια προϊδέασή του για το ποια είναι η πιθανότερη υπόθεση. Το ίδιο αποδεικτικό υλικό μπορεί να είναι συμβατό με διαφορετικές υποθέσεις. Συνεπώς, ο αναλυτής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο να διαμορφώσει επιχειρήματα εναντίον κάθε μίας υπόθεσης, αντί να προσπαθεί να επιβεβαιώσει ορισμένες υποθέσεις. Με άλλα λόγια, πρέπει να προσέξει εκείνα τα αποδεικτικά στοιχεία και εκείνες τις ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι μια υπόθεση είναι λιγότερο πιθανή από ό,τι μία άλλη.

Επίσης, στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειάς του, ο αναλυτής πρέπει να προσέχει ώστε οι προϊδεάσεις του, οι επιθυμίες του, και οι δεσμεύσεις του να μη προσδιορίζουν τον τρόπο που ερμηνεύει τα γεγονότα. Γενικώς, ο αναλυτής πρέπει ενσυνειδήτως να αποφεύγει τις διάφορες γνωσιακές προκαταλήψεις. Ιδιαιτέρως επικίνδυνες είναι εκείνες οι προκαταλήψεις που απορρέουν από την έλλειψη επαρκούς κατανόησης του τρόπου με τον οποίο η άλλη πλευρά ερμηνεύει μια κατάσταση και αποφασίζει. Απαιτείται πάντοτε προσεκτική ανάλυση προσωπικοτήτων, πολιτιστικών συστημάτων και χαρακτήρων.

Πέμπτον, ο αναλυτής πρέπει να αναλύει μεθοδικώς και συστηματικώς τα περιεχόμενα των συνειδήσεων διαφορετικών δρώντων και να προσέχει να μη διαπράττει το λάθος του αντικατοπτρισμού (δηλαδή, να μη νομίζει ότι οι άλλοι σκέπτονται, αισθάνονται, και δρουν με τους ιδίους τρόπους με τους οποίους σκέπτεται, δρα, και αισθάνεται ο ίδιος). Ο αναλυτής πρέπει να μελετά την πολιτική κοινωνικοποίηση, την πολιτική επικοινωνία, και τους πολιτικούς ρόλους σε διαφορετικές χώρες, ώστε να ανιχνεύει και να εξηγεί τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ διαφορετικών διαδικασιών πολιτικής κοινωνικοποίησης, πολιτικής επικοινωνίας, και ηγετικών και ελιτιστικών ρόλων που εκτυλίσσονται σε αυτές τις χώρες (βλ. Roy C. Macridis and Bernard E. Brown, eds, Comparative Politics, 7th edition, California: Brooks/Cole, 1990, και C. Wright Mills, The Power Elite, Oxford: Oxford University Press, 2000).

Οι αναλύσεις καθίστανται ιδιαιτέρως σημαντικές και δύσκολες όταν το γεωπολιτικό ή και το κοινωνικό πλαίσιο είναι πολύπλοκο και όταν συμβαίνουν μεγάλες ιστορικές αλλαγές, όπως, λ.χ., στο πλαίσιο του Ανατολικού Ζητήματος, της Μέσης Ανατολής, σημαντικών πολέμων, και σημαντικών κοινωνικών αλλαγών/κρίσεων.

Έκτον, ο αναλυτής πρέπει να διακατέχεται από μεθοδολογική και επιστημολογική ευαισθησία και να βρίσκεται σε διανοητική εγρήγορση όταν αναλύει, ώστε, κατ’ αρχήν, να σκέπτεται ότι σκέπτεται και, κατ’ επέκταση, να σκέπτεται περί του τρόπου με τον οποίο σκέπτεται, κρίνει, και αποφασίζει (βλ. Robin Hogarth, Judgement and Choice, 2nd edition, New York: Wiley, 1991, και Robert Jervis, Perception and Misperception in International Politics, new edition, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2017).