Πώς ο δικαιωματισμός πλήττει το κοινωνικό σύνολο

Μεταξύ 13 και 17 Ιουνίου, η συμπτωματική διαδοχή δύο ασύνδετων περιστατικών ανέδειξε μια ενδιαφέρουσα αντίφαση στον διάλογο μεταξύ πλευρών της ελληνικής κοινωνίας. Αφενός, το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γονιμότητας και Αναπαραγωγικής Αυτονομίας που, με το διαβόητο διαφημιστικό του, προκάλεσε ένα μίνι σκάνδαλο και οδηγήθηκε σε ακύρωση. Αφετέρου, η άρνηση Πολάκη για άμεσο εμβολιασμό κρατώντας μια “πισινή” για το φθινόπωρο.

Μπορούμε να ονομάσουμε τις δυο αντιπαραθέσεις ως “πεφωτισμένη εναντίον σκοταδιστικής“ και “υποταγμένη εναντίον ανεξάρτητης“, παρατηρώντας όμως ότι τα δύο δίπολα είχαν αρκετά αλληλεπικαλυπτόμενες πολιτικές δημογραφίες. Παρά την προβεβλημένη περίπτωση Πολάκη που ανέδειξε την αντίφαση, το “ξεστοκάρισμα” του Τσίπρα, και την συμμετοχή πολλών αποχρώσεων της Αριστεράς στο αντιεμβολιαστικό κίνημα, επί του παρόντος εστιάζω στο πατριωτικό και Ορθόδοξο κομμάτι της “ανεξάρτητης” πλευράς.

Στην περίπτωση του συνεδρίου γονιμότητας, η “πεφωτισμένη” πλευρά καταδίκαζε το συνέδριο και το γενικότερο σκεπτικό γύρω από την υπογεννητικότητα ως αναχρονιστικό, υποστηρίζοντας ότι «το δικαίωμα της ελεύθερης απόφασης ανήκει σε κάθε γυναίκα». Απέναντι βρισκόταν η “σκοταδιστική” πλευρά που, εκτός από την μητρότητα και την οικογένεια ως αξίες, εστίαζε και στο κοινωνικό και πατριωτικό καθήκον της τεκνοποιίας ενόψει του χειροπιαστού δημογραφικού μας προβλήματος.

Δικαιώματα και υποχρεώσεις

Στην περίπτωση όμως των εμβολιασμών, ήταν η “υποταγμένη” πλευρά που χλεύαζε τις ατομικές ελευθερίες των αντιεμβολιαστών ως ανορθολογικές, και που διατυμπάνιζε το κοινωνικό καθήκον του εμβολιασμού ενόψει του, επίσης χειροπιαστού, υγειονομικού μας προβλήματος. Αντιθέτως, οι “ανεξάρτητοι” τόνιζαν την καταπάτηση των ατομικών ελευθεριών τους που συνιστά ο υποχρεωτικός εμβολιασμός–αντιπαράθεση που είχαμε δει τους προηγούμενους μήνες μεταξύ των “Μένουμε σπίτι”-“φοράμε μάσκα” και των “αντιμασκοφόρων” αρνητών των εγκλεισμών.

Μια προοδευτική και μια παραδοσιακή αντίληψη, υποστήριξαν τις αντιδιαμετρικά αντίθετες απόψεις τους με το ίδιο ακριβώς επιχείρημα: ατομική ελευθερία και ατομικά δικαιώματα· ενός ιατρικού τύπου habeas corpus. Και υπήρξαν άνθρωποι που, απέναντι σε δύο διαφορετικά διλήμματα, την ίδια μέρα, έφτασαν να υιοθετούν δύο αντιδιαμετρικά αντίθετες φιλοσοφίες, μία δικαιωματιστική και μία κοινωνικής ευθύνης. Πλήρης επίτευξη ενός Οργουελιανού doublethink!

Δυστυχώς, οι παραπάνω συζητήσεις, καθώς και πολλές άλλες, έχουν ευθυγραμμιστεί στον άξονα μιας δικαιωματιστικής επιχειρηματολογίας που τείνει να καθηλώνει ενήλικες στο στάδιο του απαιτητικού παιδιού. Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν ότι ο ουρανός δεν βρέχει δικαιώματα, ούτε αυτά φυτρώνουν στα δέντρα. Όποιος διαφωνεί, ας προσπαθήσει να εξηγήσει στην αρκούδα περί των δικαιωμάτων του σολομού, καθώς εκείνη τον γδέρνει ζωντανό με τα δόντια της.

Συμμετρία δικαιωμάτων-καθηκόντων

Το δε ανθρώπινο δικαίωμα στην ζωή δεν έχει απολύτως καμία αξία για τον ερημίτη που τριγυρνά στο δάσος πεινασμένος. Τα δικαιώματα είναι ανθρώπινη επινόηση και υπάρχουν εντός της κοινωνίας, είτε θεσμίζονται νομικά είτε εθιμικά. Όμως και η κοινωνία δεν είναι μηχανή αέναης παραγωγής δικαιωμάτων εκ του μηδενός. Ό,τι δικαιώματα εκχωρεί αντικατοπτρίζονται σε υποχρεώσεις που δημιουργεί.

Μπορούμε συνεχώς να της ζητάμε να “βρέξει” κι άλλα δικαιώματα, αλλά αν η βρύση έχει στερέψει δεν θα βγει σταγόνα. Για να απολαμβάνουμε το δικαίωμα στην περίθαλψη, αποδεχόμαστε την υποχρέωση ασφαλιστικών εισφορών. Για το δικαίωμα εθνικής ανεξαρτησίας αναλαμβάνουμε την υποχρέωση να συντηρούμε στρατό και για το δικαίωμα να οδηγούμε, αναλαμβάνουμε να περάσουμε εξετάσεις και να τηρούμε τον ΚΟΚ.

Και αυτήν την συμμετρία δικαιωμάτων-καθηκόντων προσπαθούμε να την διδάξουμε και στα παιδιά μας. Ικανοποιούμε τις ανάγκες τους άνευ όρων –τροφή, στέγαση, μόρφωση, στοργή, ασφάλεια– αλλά για τις επιθυμίες τους θέτουμε όρους: έχουν δικαίωμα για γλυκό αν φάνε το φαγητό τους και έχουν δικαίωμα να δουν τηλεόραση αν διαβάσουν τα μαθήματά τους.

Ειδικά για την υγεία

Εστιάζοντας στο θέμα της υγείας, για να μπορούμε να πάμε σχολείο ως παιδιά έπρεπε να έχουμε κάνει μια σειρά υποχρεωτικών εμβολίων, και για το δικαίωμα να σπουδάσουμε, εκτός της επιτυχίας στις Πανελλαδικές, έπρεπε να προσκομίσουμε ακτινογραφία θώρακος και δερματολογική εξέταση από το “Συγγρός”. Για το δικαίωμα να διδάξουμε σε σχολεία ή Πανεπιστήμια, έχουμε την υποχρέωση να προσκομίσουμε πιστοποιητικό Πρωτοβάθμιας Υγειονομικής Επιτροπής.

Στο θέμα της τεκνοποιίας, για το δικαίωμά της να απολαύσει σύνταξη, η γενιά μας έχει την υποχρέωση να δημιουργήσει ένα ενεργό εργατικό δυναμικό που με τις τρέχουσες εισφορές του θα πληρώνει τις συντάξεις μας σε ένα αναδιανεμητικό σύστημα, ή σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα θα επιτρέπει στους ασφαλιστικούς οργανισμούς να μην ρευστοποιήσουν μαζικά το ενεργητικό τους, που θα προκαλούσε κατάρρευση της αξίας του στις χρηματαγορές.

Για το δικαίωμα ασφάλειας και φροντίδας στα γεράματα, πρέπει να έχουμε δημιουργήσει μια νέα γενιά που θα μας προστατεύσει και θα μας περιθάλψει. Και το δικαίωμα αυτή η νέα γενιά να μας σέβεται, το πληρώνουμε με τις θυσίες των ατομικών ελευθεριών μας για χάρη της.
Πρέπει η υπαγωγή σε ιατρικές πράξεις ή η τεκνοποιία να συνιστούν νομικές υποχρεώσεις; Πρέπει η εκπλήρωση συγκεκριμένων υποχρεώσεων να είναι αλληλένδετη με την απόλαυση συγκεκριμένων δικαιωμάτων, ή μήπως αυτό οδηγεί σε εντονότερη αντίδραση;

Ατομικός εξαναγκασμός ή κοινωνικό καθήκον

Αν θεωρούμε θεμιτή την απαγόρευση πρόσβασης των μη εμβολιασμένων σε δημόσιους κλειστούς χώρους, τι λέμε π.χ. για την μείωση συντάξεων στους ατέκνους; Άλλωστε η στρατιωτική θητεία συνιστά πολύ μεγαλύτερη περιστολή της ατομικής ελευθερίας –ειδικώς σε καιρό πολέμου– αλλά επιβάλλεται δίχως δισταγμό.

Παρότι η διαλεκτική δικαιωμάτων-υποχρεώσεων είναι υπαρκτή, η συζήτηση που εστιάζει στο δέντρο του ατόμου, θέτοντάς το αντιμέτωπο με το δάσος της κοινωνίας είναι, μετά από ένα σημείο, αδιέξοδη. Μερικά δικαιώματα δεν εξασφαλίζονται από τον νομικό εξαναγκασμό ατομικών υποχρεώσεων, αλλά από τις κοινωνικές αξίες των συμπολιτών μας.

Το δικαίωμά μας π.χ. για μετάγγιση αίματος ή μεταμόσχευση οργάνων βασίζεται στην αλληλεγγύη των συμπολιτών μας και όχι σε κάποια νομική υποχρέωσή τους να μας δώσουν το αίμα τους, ή το κορμί του συγγενούς τους. Το Έπος του ’40 δεν θα είχε γραφτεί αν το κράτος κυνηγούσε τους ανυπότακτους για να καταταγούν. Γράφτηκε διότι οι άνδρες της εποχής κατατάσσονταν «με το χαμόγελο στα χείλη».

Ο σύγχρονος δικαιωματισμός

Το πρόβλημα ξεκινά όταν μια πράξη που συνιστά προσφορά προς την κοινωνία υποβιβάζεται από τον σύγχρονο δικαιωματισμό σε υποτιμητική αγγαρεία που υποβιβάζει το άτομο στο επίπεδο του «ζώου» ή της «μηχανής». Από την οπτική του ατόμου, η στάση Πολάκη να εξασκήσει το δικαίωμά του σε μη εμβολιασμό για να μη γίνει «πειραματόζωο», είναι το ίδιο θεμιτή με την στάση των γυναικών που εξασκούν το δικαίωμά τους να μην κάνουν οικογένεια για να μην γίνουν «αναπαραγωγικές μηχανές».

Ή σεβόμαστε και τα δύο ως αναφαίρετα, ή κανένα. Όπως και το δικαίωμα στην μη αιμοδοσία, στην μη δωρεά οργάνων, στην μη στρατιωτική θητεία. Από την οπτική όμως της κοινωνίας, δικαιούμαστε κι εμείς να αξιολογήσουμε. Να αξιολογήσουμε την επιλογή ενός ανθρώπου να χρησιμοποιήσει τους συμπολίτες του ως πειραματόζωα μιας τεράστιας κλινικής μελέτης μέχρι «να αποφασίσει». Ή την επιλογή μιας γυναίκας να χρησιμοποιήσει τις άλλες γυναίκες ως «αναπαραγωγικές μηχανές» που θα της επιτρέψουν να απολαύσει σύνταξη και φροντίδα στα γεράματα.

Η όσων επιλέξουν να μη γίνουν αιμοδότες περιμένοντας από τους συμπολίτες τους να γίνουν “αιμοποιητικές μηχανές”. Ή όσων επιλέξουν να αφήσουν τους συμπατριώτες τους να γίνουν “φονικές μηχανές”. Δεν αναφέρομαι σε όσους λόγω υγείας δεν μπορούν να εμβολιασθούν, να κάνουν οικογένεια, να γίνουν αιμοδότες, στρατιώτες κλπ.

Μια αέναη παιδική ηλικία

Ή εκείνους στους οποίους οι συγκυρίες δεν το επέτρεψαν· υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να προσφέρει κανείς–όπως άλλωστε μπορεί να είναι αντικοινωνικός έχοντας τύποις εκπληρώσει όλα αυτά τα κοινωνικά καθήκοντα. Αναφέρομαι σε όσους το επιλέγουν με γνώμονα την απόλυτη ιερότητα του ατομικού δικαιώματος. Επανερχόμενος στα σημερινά προβλήματα, μπορεί η ανοσία της αγέλης και όχι το «εμβόλιο της Νέας Τάξης Πραγμάτων» να είναι τελικά ο καλύτερος τρόπος να απαλλαγούμε από τον κορωνοϊό.

Μπορεί η μαζική εισαγωγή μεταναστών και όχι η τεκνοποιία «των χριστιανοταλιμπάν» να είναι ο καλύτερος τρόπος να λύσουμε το δημογραφικό μας πρόβλημα. Αυτά μένουν να αποδειχθούν με τεκμήρια, και όχι με επικλήσεις στο τοτέμ των ατομικών δικαιωμάτων. Μέχρι τότε όμως, ο ακραίος δικαιωματισμός μας καθηλώνει σε μια αέναη παιδική ηλικία, και μάλιστα κακομαθημένη, η οποία γίνεται επικίνδυνη για την ίδια την επιβίωση της κοινωνίας.

Σε αντίθεση με ό,τι θυμόμαστε από τα παιδικά μας χρόνια, εδώ δεν υπάρχουν γονείς να μαζέψουν τα μπόσικα. Είτε κινδυνεύουμε από έλλειψη γεννήσεων, είτε από μολυσματικές ασθένειες, είναι εν μέρει και διότι θεωρούμε ότι τα όποια μέτρα πρόληψης καταπατούν τις προσωπικές μας ελευθερίες και τα ατομικά μας δικαιώματα. Ίσως και να τα καταπατούν. Το ερώτημα είναι τι δικαιώματα ελπίζουμε να έχουμε αν η κοινωνία όντως καταρρεύσει.