Πώς το καθεστώς Χότζα εξόντωσε τον ανθό των Βορειοηπειρωτών

Τον Δεκέμβριο 1945, ένα χρόνο αφού είχε καταλάβει μέσω αμφισβητούμενης διαδικασίας την διακυβέρνηση της Αλβανίας ο Ενβέρ Χότζα και το Κομμουνιστικό Κόμμα, επιδιώκοντας την αναγνώριση του κράτους με βάση τις απαιτήσεις Άγγλων και Αμερικάνων, προχώρησε στη διενέργεια “εκλογών”. Προφανώς άλλες εκλογές εννοούσαν οι Βρετανοί, που είχαν πλουσιοπάροχα υποστηρίξει το κίνημά του και τις ένοπλες δυνάμεις του στο πλαίσιο του αντι-ναζιστικού αγώνα και άλλες οι εκλογές που διεξήγαγε το καθεστώς Χότζα.

Εκείνος ακολούθησε ένα πιο βολικό πρότυπο δεδομένου ότι είχε ήδη βρει λιμάνι να αράξει: τη Σοβιετική Ένωση και ειδικότερα το Γιουγκοσλαβικό Κομμουνιστικό Κόμμα υπό τον Γιοσίπ Μπροζ Τίτο. Η “Βουλή” που προέκυψε συγκλήθηκε τέτοιες μέρες, 11 Γενάρη 1946. Ανακήρυξε την Αλβανία Λαϊκή Δημοκρατία και “εξουσιοδότησε” τις ειδικές δυνάμεις της “δικτατορίας του προλεταριάτου” να ασχοληθούν με όσους είχαν ρίξει τις μπίλιες στο μαύρο κουτί. Η παγίωση του κομμουνιστικού καθεστώτος προϋπέθετε την πειθάρχηση των “αντικομμουνιστικών μειονοτήτων” που σε μεγάλο βαθμό αποτελούνταν από μέλη των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων.

Η περίπτωση του ιερέα Αλέξανδρου Λίπε, από το Καλούδι της Πρεμετής, δεν είναι η μοναδική στην Βόρειο Ήπειρο που Έλληνες δολοφονήθηκαν προκειμένου να διαμορφωθεί το απαραίτητο ψυχολογικό κλίμα υποταγής στο καθεστώς Χότζα. Ως εμβληματική αναφέρεται η περιοχή της Χιμάρας για τη γενναία αντίστασή της στις εκλογές-δημοψήφισμα του 1945. Ανάλογα συμπεριφέρθηκαν και οι Ορθόδοξοι ελληνικών φρονημάτων στην Πρεμετή, την Κορυτσά, το Αργυρόκαστρο.

Αμέσως μετά έπιασαν δουλειά τα όργανα δίωξης που με συνοπτικές διαδικασίες οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, σε πολυετείς φυλακίσεις και εξορίες δεκάδες και εκατοντάδες. Διώχθηκαν κληρικοί,  δάσκαλοι και άλλες προσωπικότητες με φυσική ηγετική φυσιογνωμία, που είχαν ιδιαίτερη επιρροή στις τοπικές κοινωνίες και που είχαν εκδηλώσει τη χαρά τους κατά τη νικηφόρα έλευση του ελληνικού στρατού στο νότια Αλβανία, όταν πολεμούσε τον ιταλικό φασισμό.

Πογκρόμ από το καθεστώς Χότζα

Επελέγησαν ως θύματα, επίσης, έμποροι και ιδιοκτήτες κάποιας περιουσίας, ώστε να εμπεδώνεται και η ρητορική περί ταξικής πάλης. Χάνονταν έτσι τα ίχνη ότι ο λόγος της εξολόθρευσης ήταν η ομοιογενοποίηση στην αλβανική ταυτότητα και η στεγανοποίηση της παραμεθορίου με την Ελλάδα. Πολλοί Έλληνες των περιοχών είχαν ήδη εγκαταλείψει τα πάτρια και είχαν διαφύγει στην Ελλάδα.

Τα νούμερα όσων έφυγαν εκείνη την σκοτεινή περίοδο, των δολοφονημένων χωρίς δίκη ή με συνοπτικές διαδικασίες στα στρατιωτικά δικαστήρια, των εκτοπισμένων, αυτών που πέθαναν στις φυλακές ή τις κακουχίες στην εξορία είναι συγκλονιστικά. Και δυστυχώς δεν υπάρχει ειδική καταγραφή. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τα όσα εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού στη Βόρειο Ήπειρο είχαν προηγηθεί δύο-τρεις δεκαετίες πριν, για την εγκαθίδρυση του κράτους της Αλβανίας, ουσιαστικά αποτελούν εθνοκάθαρση.

Η απόφαση καταδίκης του κληρικού Αλέξανδρου Λίπε είναι ένα τυποποιημένο κείμενο. Τα μέλη του ειδικού στρατιωτικού δικαστηρίου –σύμφωνα με όλα τα αποδεικτικά στοιχεία– ήταν παντελώς αγράμματοι και ως εκ τούτου δεν μπορούσαν να συντάξουν τέτοιο κείμενο. Εκτελούσαν απλά εντολές. Το περιεχόμενό της καταδικαστικής απόφασης προφανώς δεν είχε ανάγκη ανάλυσης από νομικούς και ποινικολόγους. Το κατηγορητήριο είναι σαφές: συνεργασία με τη “φασιστική” Ελλάδα και ενέργειες υπονόμευσης του λαϊκού καθεστώτος. Συνεργοί δε του ιερέα ήταν κι άλλοι Έλληνες της περιοχής.

Εκτελέσεις και διώξεις Ελλήνων

Ανάλογες διαδικασίες και καταδικαστικές αποφάσεις μπορεί οι ιστορικός ερευνητής να βρει δεκάδες. Όχι μόνο εκείνη την ταραχώδη περίοδο, αλλά και στη συνέχεια, έως ακόμη και την πτώση του καθεστώτος. Η εθνική ταυτότητα του Έλληνα αποτελούσε από μόνη της στοιχείο κατηγορίας οσάκις το Κόμμα την χρειάζονταν. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η στυγνότητα με την οποία αθώοι οδηγούνταν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Παραμένει δε άγνωστο το σημείο όπου οι άνθρωποι αυτοί εκτελέστηκαν ή κηδεύτηκαν. Στην πρακτική του καθεστώτος ήταν να μην παραδίδει τη σωρό στην οικογένεια για ταφή και για τα λειτουργικά της τιμής και μνημόνευσης.

Καθώς ακόμη εκείνα τα χρόνια η Εκκλησία και εν γένει οι θρησκευτικές κοινότητες στην Αλβανία δεν είχαν τεθεί τυπικά εκτός νόμου, αξίζει προσοχής το γεγονός ότι οι κληρικοί που συλλαμβάνονταν και καταδικάζονταν, κατηγορούνταν σαν πράκτορες της Ελλάδας. Και τι που η Ελλάς τότε σπαράζονταν από την εμφύλια σύγκρουση… Η κατηγορία αποκαλύπτει τον πραγματικό σκοπό των διώξεων. Ήταν η τρομοκράτηση και η εμπέδωση στις μάζες ότι η Ελλάδα ήταν εχθρικό κράτος. Τούτο δεν αφορούσε μόνο το γεγονός ότι Ελλάδα και Αλβανία είχαν καταταχθεί σε αντίπαλα στρατόπεδα. Η ιστορία των ελληνοαλβανικών σχέσεων πριν το 1944-45 και μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος αποδεικνύει ότι άλλες ήταν οι πραγματικές αιτίες.

Ας επανέλθουμε, όμως, στην “δίκη” και καταδίκη του ιερέα Αλέξανδρου Λίπε και ακόμη 25 ιερωμένων της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Το σημείωμα στο τέλος της απόφασης έχει ιδιαίτερη σημασία: Συνελήφθη στις 9.2.1946. Ετών 46. Μαζί του συλληφθέντες και καταδικασθέντες ακόμη επτά Έλληνες από την περιοχή της Πρεμετής: Οι Νούλης Οικονόμου, Πάνος Βασίλης, Πετράκης Πόπλης, Ηλίας Αγγέλης, Σταύρος Γιωβανλάρης, Σωτήρης Κόλιας, Κώτσος Κάγιος. «Δια του τηλεγραφήματος αρ. 08-53 της ημερομηνίας 4/7/1946 του Ανώτερου Στρατιωτικού Δικαστηρίου ενεκρίθη η καταδίκη εις θάνατον του πατρός Άλεξ Λίπε εκ της Επαρχίας Πρεμετής, εκτελέστηκε με τουφεκισμό τη νύκτα της ημερομηνίας 4/VII/1946, ώρα 9:21. Αργυρόκαστρο, στις 5/VII/1946. O Γραμματέας».

Με την χρηματοδότηση κυρίως της ΕΕ και εκπληρώνοντας απαιτήσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, σήμερα στην Αλβανία λειτουργεί Επιτροπή με σκοπό την Εξεύρεση Αγνοουμένων από τις διώξεις του καθεστώτος Χότζα. Είναι προφανές ότι, για την Ελληνική Εθνική Μειονότητα η συμμετοχή για την ολοκλήρωση του έργου της Επιτροπής, δεν έχει απλά συμβολική αξία.