Πότε εμφανίστηκε το Αρμενικό ως διεθνές Zήτημα

Με αφορμή τα 108 χρόνια από την Γενοκτονία των Αρμενίων, αξίζει να υπενθυμίσουμε πότε ακριβώς το Αρμενικό εμφανίστηκε ως διεθνές Ζήτημα, στο πλαίσιο Ανατολικού Ζητήματος: Πρωτοεμφανίστηκε προς τέλη του 19ου αιώνα, στο Συνέδριο του Βερολίνου (1878). Είχε προηγηθεί η αρμενική αφύπνιση ως απόρροια του Διαφωτισμού και των νέων ιδεών που ήρθαν από τη Δύση, όταν οι Αρμένιοι διεκδίκησαν την εθνική τους απελευθέρωση, με μια σειρά δυναμικών κινητοποιήσεων που έφταναν έως και την εξέγερση.

Παράλληλα, επηρέασαν τους Αρμένιους δύο πράγματα: Το γεγονός της απόκτησης της εθνικής ελευθερίας από τα χριστιανικά έθνη της Βαλκανικής, καθώς και η εντεινόμενη ρωσο-οθωμανική σύγκρουση, η οποία έφερε τα ρωσικά στρατεύματα στην περιοχή του Καυκάσου, καλλιεργώντας αισθήματα προσμονής για απελευθέρωση. Οι Αρμένιοι επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από την επιτυχία του βουλγαρικού κινήματος και επιχείρησαν να το επαναλάβουν στις ανατολικές περιοχές της Αυτοκρατορίας.

Όμως οι περιοχές αυτές βρίσκονταν στις εσχατιές της Ανατολίας, περιτριγυρισμένες από μουσουλμανικούς λαούς που τους ένωσε ο θρησκευτικός φανατισμός και η τάση για λεηλασία. Η φοβική αντιμετώπιση της Αρμενίας ως δεύτερης Βουλγαρίας από τον σουλτάνο οδήγησε στη σκλήρυνση της κατασταλτικής πολιτικής, με τη χρήση εξοπλισμένων κουρδικών ομάδων. Η μεγάλη καταπίεση οδήγησε στη δημιουργία ενός αρμενικού επαναστατικού κινήματος, με δύο σοσιαλιστικές οργανώσεις, την υπέρ της πλήρους ανεξαρτησίας Χιντσακιάν και την υπέρ της αυτονομίας εντός των ορίων Ντασνακτσουτιούν.

Το Αρμενικό Ζήτημα και η Γενοκτονία, σε αντίθεση με το Ελληνικό Ζήτημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη Γενοκτονία των ελληνικών πληθυσμών, έχει διερευνηθεί και διεθνοποιηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό. Σε διεθνές επίπεδο το ιστορικό γεγονός ήταν γνωστό από τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μέσα από τα κείμενα των Τόιμπι, Λέπσιους κ.ά. Όμως, η μεγάλη ιστοριογραφική παραγωγή θα αρχίσει μετά το 1970 και οφείλεται στην ενεργοποίηση των Αρμενίων της διασποράς.

Η μελέτη Ασπροποταμίτη

Σε ότι έχει να κάνει με την ελληνική ματιά σε εκείνη την περίοδο, σημαντική είναι η μελέτη του Ιωάννη Γ. Ασπροποταμίτη “Το Αρμενικό Ζήτημα στον 19ο Αιώνα μέσα από την Ελληνικό Τύπο”, που εκδόθηκε το 2018 από το περιοδικό “Αρμενικά” και έχει προστεθεί στο σύνολο των  έργων που διαπραγματεύονται το Αρμενικό Ζήτημα και τη Γενοκτονία.

Το βιβλίο επικεντρώνεται στην περίοδο του Αβδούλ Χαμίτ και ειδικά στα γεγονότα των ετών 1894-1896 και αποσαφηνίζει πλήρως τις πολιτικές σχέσεις Ελλήνων και Αρμενίων, έτσι όπως εκφράζονται στην ύστερη περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: Από το συσχετισμό του Αρμενικού Ζητήματος με το Μακεδονικό και το Κρητικό, έως τις επιπτώσεις των αντιαρμενικών διώξεων επί των ελληνικών κοινοτήτων της Ανατολής.

Ο Ασπροποταμίτης επέλεξε να μελετήσει το θέμα μέσα από δύο σημαντικές αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής, πρωτεύοντος την Εστία του Γεωργίου Δροσίνη, καθώς και την Ακρόπολη του Βλάση Γαβριηλίδη. Οι πληροφορίες που προέρχονται από τις συγκεκριμένες αρχειακές πηγές, περιέχουν πλήθος πηγών, που διαμορφώθηκαν αφενός από την εκάστοτε συγκυρία, δηλαδή την ένταξη του θέματος και του συγκεκριμένου γεγονότος μέσα στα διεθνή δρώμενα και αφετέρου από το κλίμα των εθνικών προσδοκιών. Παράλληλα, ο συγγραφέας χρησιμοποίησε και δευτερογενείς πηγές από την ελληνική και διεθνή σχετική βιβλιογραφία.

Πάντως, η επιλογή να βασιστεί στην αποδελτίωση των δύο ελληνικών εφημερίδων έχει δώσει μια πρωτοτυπία στην εργασία του, γιατί αξιοποιεί από τη μια ένα τεκμηριωτικό υλικό που δεν είχε χρησιμοποιηθεί μέχρι πρόσφατα και γιατί παρουσιάζει τις εικόνες και τις αντιλήψεις που κυριαρχούσαν στην τότε Ελλάδα. Η σημασία της μελέτης του Ασπροποταμίτη είναι πως ότι αξιοποιεί μια από τις κύριες πηγές συντήρησης της συλλογικής μνήμης, που υπερβαίνει το χρόνο: Τις εφημερίδες, καθώς η κοινωνική, οικονομική και πολιτική ιστορία κάθε εποχής, καταγράφεται στον Τύπο εκείνης της περιόδου.