Πριν 30 χρόνια: Μία φωτογραφία και μία συνέντευξη – Η Ορθοδοξία στην Αλβανία

Τριάντα χρόνια πριν, στις 16 Ιουλίου 1991, μετά από μήνες αναμονής για την έκδοση της θεώρησης απ’ τις αλβανικές αρχές, με την πτήση της Ολυμπιακής έφτανε στα Τίρανα, ο Πατριαρχικός Έξαρχος, Μητροπολίτης τότε Ανδρούσης κ. Αναστάσιος, νυν Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας. Η αποστολή που του είχε ανατεθεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε προσωρινό χαρακτήρα, να δει την κατάσταση της Ορθοδοξίας στην Αλβανία.

Εν τούτοις όμως μετατράπηκε σε μια ιστορία 30 ετών που έχει πολλές πτυχές και παραμέτρους και έχει σημαντικά επηρεάσει την εσωτερική πραγματικότητα της αλβανικής κοινωνίας, την γηγενή Εθνική Ελληνική Μειονότητα εν πολλοίς μάλιστα και την ουσιαστική προσέγγιση του ελληνικού και αλβανικού λαού.

Με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η φωτογραφία αποτυπώνει την ιστορικότητα του γεγονότος. Ο τότε Μητροπολίτης Ανδρούσης κ. Αναστάσιος, εγκαταλείποντας ιεραποστολικές προσπάθειες στην Αφρική, ερχόταν στην Αλβανία για να εξετάσει την κατάσταση της Ορθοδοξίας και τις δυνατότητες και προοπτικές ανασυγκρότησης της τοπικής Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας.

Πολλά έχουν γραφεί και μπορεί κανείς να πληροφορηθεί για το τι ακολούθησε εκείνη την πρώτη επίσκεψη και τα πόσα έχουν γίνει για να ανασυγκροτηθεί απ’ τις στάχτες του αθεϊστικού διωγμού η Ορθόδοξη Εκκλησία. Πολλά έχουν γραφεί και για την ουσιαστική συμβολή του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου σε πρωτοπόρα προγράμματα στήριξης της κοινωνίας. Η πρώτη ωστόσο επίσκεψη έχει κάποιες μοναδικότητες που αν μη τι άλλο καθιστούν το γεγονός αυτό καθ’ αυτό ιστορικό, έστω και αν δεν είχε ακόμα προκύψει η επιτυχής ποιμαντορία του κ. Αναστασίου.

Αθεϊστικό κράτος η Αλβανία

Μετά από 25 χρόνια σχεδόν (το 1967 δια νόμου είχε απαγορευθεί η άσκηση κάθε θρησκευτικής εκδήλωσης, είχαν δημευθεί όλα τα λατρευτικά κτίσματα και ιδρύματα, είχε αποσχηματιστεί ο κλήρος κ.α. και το 1976 δια του Συντάγματος η Αλβανία ανακηρύχτηκε το πρώτο αθεϊστικό κράτος στον κόσμο: αμφότερα καθιστούν μοναδική την περίπτωση της) ο λαός έβλεπε Ορθόδοξο ιεράρχη.

Μετά από 45 χρόνια (το 1946 είχε δημιουργηθεί με τους χειρισμούς του καθεστώτος και τη βοήθεια της Μόσχας Σύνοδος αμφιβόλου χειροτονίας Επισκόπων) ένας κανονικό Ορθόδοξος Επίσκοπος έμπαινε στη χώρα. Αυτά δεν είναι λεπτομέρειες εκκλησιαστικής ιστορίας ή κανονικού δικαίου. Αποτελούν ουσιαστικά στοιχεία της ιστορικότητας των γεγονότων που λάμβαναν χώρα μαζί με την πτώση του απολυταρχικού καθεστώτος που είχε ταυτοχρόνως καλλιεργήσει και την ψυχολογία των μπούνκερ: της περιχαράκωσης, του μίσους, της περικύκλωσης από εχθρούς…

Απ’ την άποψη αυτή τόσο η έλευση του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου όσο και στη συνέχεια η αποδοχή της ανάληψης των υποχρεώσεων του προκαθημένου αποκατέστησε τη σχέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τη θέση της στον Ορθόδοξο Κόσμο.

Η προσωπικότητα του Αρχιεπισκόπου

Στην περίπτωση της Αλβανίας και της εν αυτή Ορθόδοξη Εκκλησία ισχύει απολύτως ότι ο προκαθήμενος κοσμεί τον θρόνο και δεν αντλεί εξ αυτού την αίγλη. Εξ άλλου όταν αναλάμβανε ο θρόνος αυτός ήταν ανύπαρκτος, διότι η ίδια η Εκκλησία υπήρχε μόνο ως ανάμνηση. Διακεκριμένος ωστόσο στην Ορθόδοξη ιεραποστολή ιεράρχης, ακαδημαϊκός δάσκαλος σπάνιας διδακτικής, ερευνητικής και συγγραφικής προσφοράς, ζηλωτής εργάτης της προσέγγισης στον Χριστιανικό Κόσμο, στο οικουμενικό κίνημα και πέραν τούτων των προσπαθειών για διαθρησκευτικό διάλογο και κατανόηση, ο κ. Αναστάσιος αποτελεί τον βασικό υποκειμενικό παράγοντα της επιτυχίας μιας αποστολής που όλες οι άλλοι παράμετροι την καταδίκαζαν τότε σε αποτυχία.

Η καθεστωτική εφημερίδα (επίσημο όργανο το Κόμματος Εργασίας) “Ζέρι ι Πόπουλιτ”, υποδεχόταν τον Πατριαρχικό Έξαρχο με ολοσέλιδο άρθρο με τίτλο “Οι αράχνες του Φαναρίου επανέρχονται”. Ήταν η προπαγανδιστική πλατφόρμα ενός ύπουλου πολέμου κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας που μαίνεται 30 χρόνια τώρα πότε με μεγαλύτερη ένταση και πότε με μικρότερη. Πότε από κρατικούς μηχανισμούς αλλά πολλές φορές από κύκλους εξωτερικούς, καθώς η Ορθόδοξη Εκκλησία και ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος έχει γίνει ανάχωμα σε σχέδια για μεγαλύτερη διάδοση και επιρροή του Ισλάμ στη σημερινή Αλβανία.

Σε ένα δεύτερο σκέλος του αφιερώματος στο ιστορικό αυτό γεγονός δημοσιεύουμε μέρος από συνέντευξη της εποχής (δύο χρόνια μετά στην ουσία) που είχε πάρει απ’ τον Αρχιεπίσκοπο, ο ιδρυτής του SLspress.gr Σταύρος Λυγερός. Οι ερωτήσεις δεν καταδεικνύουν μόνο την πολύ καλή γνώση της κατάστασης και της νοοτροπίας της αλβανικής κοινωνίας της εποχής. Βοηθούν ώστε να έχουμε και τα πρώτα συμπεράσματα μιας προσωπικότητας του διαμετρήματος του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου για ζητήματα που συνεχίζουν να μας απασχολούν.

Η συνέντευξη

(Η συνέντευξη είχε δημοσιευθεί στον “Επενδυτή” (31 Ιουλίου 1993) κι αναδημοσιεύεται στο βιβλίο του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου “Στην Αλβανία: Σταυρός και Ανάσταση” (εκδ. Λιβάνη 2011). Παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα, που πιστεύουμε ότι έχουν αξία να διαβαστούν και σήμερα.

• Μακαριώτατε, από την πρώτη στιγμή που ορισθήκατε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Έξαρχος στην Αυτοκέφαλο Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας, η κυβέρνηση αυτής της χώρας σας αντιμετώπισε τουλάχιστον με δυσπιστία. Πως το ερμηνεύεται αυτό;

Η δυσπιστία δεν στρεφόταν ειδικά στο πρόσωπο μου αλλά στο γεγονός ότι ορίσθηκε ως Πατριαρχικός Έξαρχος στην Αλβανία Έλληνας ιεράρχης. Το θεώρησαν επικίνδυνο για το Αυτοκέφαλο της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αλβανίας. Από το 1922 είχε γίνει ένας σκληρός αγώνας εναντίον των Ελλήνων ιεραρχών εκ μέρους των εθνικιστικών αλβανικών κύκλων. Με την ανακήρυξη του Αυτοκεφάλου της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας το 1937 από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ηρέμησαν τα πράγματα. Όμως, δύο χρόνια κατόπιν ήρθε η ιταλική κατοχή, μετά ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος, ο θρησκευτικός διωγμός από το κομμουνιστικό κόμμα. Στα 80 χρόνια υπάρξεως του αλβανικού κράτους, ουσιαστικά μόνο δύο χρόνια (1937-39) οι σχέσεις Οικουμενικού Πατριαρχείου και Αλβανικής Εκκλησίας ήσαν αρμονικές. Για πολλές δεκαετίες καλλιεργήθηκε η αντίληψη ότι εχθρός της Αλβανίας είναι η Ορθόδοξη Ελλάδα. Όταν λοιπόν ακούσθηκε ότι ορίσθηκε Έλληνας ιεράρχης, για να αναδιοργανώσει την Ορθόδοξο Αυτοκέφαλο Εκκλησία της Αλβανίας, πολλοί ανησύχησαν.

• Λίγο πριν και κατά τη διάρκεια της ενθρονίσεως σας ως Αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας, ορισμένοι εθνικιστικοί κύκλοι επιχείρησαν όχι μόνο να αμφισβητήσουν τη νομιμότητα της εκλογής σας, αλλά και να εμποδίσουν την ενθρόνιση, με βίαιο και αυθαίρετο τρόπο. Ποιοι πιστεύετε ότι σχεδίασαν όλα αυτά τα επεισόδια και με ποιόν σκοπό;

Όταν έγινε η εκλογή μου (24.6.92) ως Αρχιεπισκόπου, καθώς και η εκλογή τριών ακόμη Μητροπολιτών, ζήτησα να δω τον Πρόεδρο Σαλί Μπερίσα. Ο Πρόεδρος, τόσο σε μένα (30.6.1992), όσο και στην τριμελή Πατριαρχική Αντιπροσωπεία που τον επισκέφθηκε ευθύς αμέσως (4.7.92), δήλωσε με σαφήνεια ότι δέχεται – και μάλιστα «ευχαρίστως» – την εκλογή του Αρχιεπισκόπου, αλλ’ ότι αποκλείεται να δεχθεί άλλους τρεις Έλληνες ως Μητροπολίτες. Μετά τη ρητή αυτή διαβεβαίωση έδωσα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο το Μεγάλο Μήνυμα, δηλαδή αποδέχθηκα επισήμως την εκλογή (12.7.92). Στη συνέχεια, Αλβανοί της Αμερικής ανήκοντες στην “Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Αμερικής”, σε συνεργασία με Αλβανούς μουσουλμάνους, άρχισαν μια εκστρατεία για να ματαιώσουν την ενθρόνιση (2.8.92) με το επιχείρημα ότι είναι άκρως επικίνδυνο να τεθεί επικεφαλής της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας Έλληνας Ιεράρχης. Τα συνθήματα τους δεν βρήκαν απήχηση στο ορθόδοξο πλήρωμα, αλλά τα εκμεταλλεύτηκαν ορισμένοι φανατικοί ανθελληνικοί κύκλοι με πρωτεργάτες τους μουσουλμάνους βουλευτές Μπαλέτα και Μπούτκα. Για την ανατροπή του ήδη τετελεσμένου γεγονότος εκπονήθηκε σχέδιο για να ακυρωθεί η υπόσχεση που είχε δοθεί απ’ τον Πρόεδρο Μπερίσα και να ψηφισθεί από τη Βουλή νόμος, σύμφωνα με τον οποίο οι επικεφαλής των θρησκευτικών κοινοτήτων της Αλβανίας θα πρέπει να είναι Αλβανοί κατά το γένος και την υπηκοότητα. Ετοιμάσθηκαν διαδοχικά τρία νομοσχέδια, αλλά τελικά δεν ήρθαν για ψήφιση στη Βουλή.

• Κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου έγιναν απόπειρες και από άλλες πλευρές, για να δημιουργήσουν τετελεσμένα στον χώρο της Ορθοδοξίας στην Αλβανία. Οι ορθόδοξοι της Αλβανίας, όμως, από την πρώτη σχεδόν στιγμή συσπειρώθηκαν γύρω σας. Πόσο ρόλο έπαιξε αυτό το γεγονός στον τρόπο που σας αντιμετωπίζει το σημερινό καθεστώς και πόσο επηρέασε τα σχέδια των κύκλων που στρέφονται εναντίον σας;

Αποφασιστικό και καθοριστικό ήταν το ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ορθοδόξων της Αλβανίας, ανεξαρτήτως καταγωγής (Αλβανοί, Βλάχοι, Έλληνες, Σλάβοι), συσπειρώθηκαν γύρω από τον Αρχιεπίσκοπο με συγκινητική αφοσίωση. Πρώτοι οι ορθόδοξοι της Κορυτσάς αυθόρμητα άρχισαν να συλλέγουν υπογραφές υπέρ της παραμονής του Αρχιεπισκόπου και το παράδειγμα τους μιμήθηκαν οι ορθόδοξοι άλλων πόλεων, ώστε ο αριθμός τους να φθάσει τις 80.000. Η κίνηση αυτή αιφνιδίασε την κυβέρνηση και ματαίωσε τα σχέδια των προαναφερθέντων κύκλων»….

• Η κυβερνητική προπαγάνδα εμμέσως πλην σαφώς επιχειρεί να προκαλέσει ένα συνειδησιακό ρήγμα στους Ορθόδοξους Αλβανούς. Επιχειρεί να τους πείσει, ότι με το να είναι πιστοί στην Ορθόδοξη Εκκλησία, παίζουν χωρίς να το θέλουν το παιχνίδι της Ελλάδας εναντίον της χώρας τους. Επειδή πρόκειται για ένα ακραίο και ασύστατο προπαγανδιστικό τερατούργημα ολοκληρωτικής εμπνεύσεως, θα ήθελαν να μας πείτε πως αντιδρούν οι ορθόδοξοι Αλβανοί.

Βεβαίως, δεν λείπουν ορισμένοι που εμφανίζονται μουδιασμένοι και που, για λόγους ασφαλείας, κρατούν κάποιες αποστάσεις: ελάχιστοι υιοθετούν την ανθελληνική προπαγάνδα. Αλλά, στη συντριπτική πλειοψηφία οι ορθόδοξοι Αλβανοί, έχοντας ζήσει έναν από τους σκληρότερους διωγμούς εναντίον της πίστεως τους, γνωρίζουν ότι το πιο αναγκαίο και επείγον για να ορθοποδήσουν και οι ίδιοι και η χώρα είναι να ανασυγκροτηθεί το συντομότερο και κατά τον ορθότερο τρόπο η Ορθόδοξος Αυτοκέφαλος Εκκλησία της Αλβανίας, η οποία είχε πλήρως καταστραφεί από το προηγούμενο καθεστώς. Επί δύο χρόνια τώρα παρακολουθούν με πολλή προσοχή τις ομιλίες, το έργο, τη ζωή και τους αγώνες του Αρχιεπισκόπου, για την εκ των ερειπίων αναδιοργάνωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Βλέπουν την πρόοδο, κρίνουν, και δεν είναι εύκολο να πέσουν θύματα της κακόβουλης προπαγάνδας. Η συνεχής επίσης ενημέρωση τόσο μέσα στους ναούς, όσο και με την εφημερίδα μας “Ngjallja” (Ανάσταση) διαλύει τις διάφορες συκοφαντίες και στηρίζει τους πιστούς. Συγκινητικές είναι οι εκδηλώσεις αγάπης και συμπαραστάσεως προς τον Αρχιεπίσκοπο και τους συνεργάτες του.

• Όπως εγράφη στον Τύπο, σας επισκέφθηκε πρόσφατα ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Dr. Elgon Klepsch, και μάλιστα ότι παρετάθη η προγραμματισμένη συνάντηση. Είχατε τη δυνατότητα να μιλήσετε συγκεκριμένα προβλήματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας;

…Ακόμη υπογράμμισα ότι στην ειρηνική συνύπαρξη δεν συμβάλει η ανάμειξη ορισμένων μουσουλμάνων βουλευτών στα εσωτερικά της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας. Το «Αυτοκέφαλο» της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αλβανίας δηλώνει ότι αυτοδιοικείται και δεν σημαίνει ότι δεν έχει δικαίωμα να ζητήσει βοήθεια από άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες στην κρίσιμη αυτή περίοδο της από των ερειπίων αναδιοργανώσεως της. Τα επεισόδια (σ.σ. πριν λίγες μέρες οι αστυνομικές αρχές είχαν βιαίως απελάσει από το Αργυρόκαστρο ιερωμένο απ’ την Ελλάδα που βοηθούσε ιεραποστολικά στην Ορθόδοξη Εκκλησία), που αποτέλεσαν το έναυσμα της τελευταίας κρίσεως, θα είχαν αποφευχθεί, αν είχε ενημερωθεί αρμοδίως η Ορθόδοξος Αυτοκέφαλος Εκκλησία της Αλβανίας, η οποία αποτελεί επίσημο θεσμό της χώρας, διεθνώς αναγνωρισμένο. Όταν ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ζήτησε διευκρινίσεις σχετικά με το Αυτοκέφαλο της Αλβανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. εξήγησα ότι η Εκκλησία μας (όπως επισήμως δηλώνει το όνομα της, Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë) είναι: πρώτον, “Εκκλησία”, δηλαδή θεσμός γνωστός ανά τους αιώνες. Δεύτερον, “Ορθόδοξος”, δηλαδή πιστή στην Παράδοση και τους Κανόνες της ανά τον κόσμο Ορθοδόξου Εκκλησίας. Τρίτον, “Αυτοκέφαλος”, δηλαδή αυτοδιοικούμενη επί τη βάση των Ιερών Κανόνων, μη εξαρτώμενη διοικητικώς από άλλο κέντρο εξουσίας – ούτε εκτός της χώρας, αλλά ούτε και εντός αυτής, ιδιαίτερα σήμερα που η Αλβανία δεν είναι Βασίλειο ή κομμουνιστική χώρα, αλλά Δημοκρατία, χωρίς θρησκευτική διασύνδεση (laik).