Προσοχή μην σμίξουμε με το avatar…

«Μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες…» προσπάθησε, μας είπε ο ποιητής (Κ. Καβάφης, 1913, “Όσο μπορείς”) να μην εξευτελίζεις τη ζωή σου, για να μη καταντήσει «…σα μια ξένη φορτική». Η πολλή συνάφεια του κόσμου και οι πολλές κινήσεις ματαιώθηκαν με νόμο, αλλά οι πολλές ομιλίες –πλέον κυρίως virtual– συνεχίζουν να ταλανίζουν τη σκέψη και τις συμπεριφορές μας.

Πάντως, ακόμη και σε αυτές τις αμετροεπείς ομιλίες, υπάρχει μεταξύ μας απόσταση τουλάχιστον μέτρου ή μέτρων, διότι λαμβάνονται μέτρα, ώστε να μετρηθούμε στο τέλος και να μη βρεθούμε λειψοί σε μεγάλο βαθμό. Το προσωρινό πλαίσιο της καθημερινής ζωής διαμορφώνει έναν ζωτικό χώρο σε επίπεδο ατόμου, ένα ατομικό Lebensraum, για να μας αποδείξει τρανά πόση σημασία έχει ο χώρος για την οργάνωση και τη λειτουργία της κοινωνικής ζωής.

Ακούγονται και γράφονται διάφορες γνώμες και θεωρίες συνωμοσίας ή πραγματιστικές έστω, για τη μετάβαση στην κοινωνία χωρίς μετρητά (cashless society), στην οικονομία των mega διαστάσεων, που δεν περιλαμβάνει τις μικρές και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, για ένα τεράστιο παιχνίδι-πείραμα των συσπειρώσεων κεφαλαίου, στο οποίο συμμετέχει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και φιλάνθρωποι χορηγοί μας ιατρικής έρευνας και των εμβολίων και άλλα πολλά που καλλιεργούν πολύτροπα τον αόρατο φόβο σε όλους μας.

Ο φόβος αποτυπώνεται οπτικά σε αριθμούς νεκρών και δραματοποιείται στα δελτία ειδήσεων, με άδειες κυκλοφορίας, άδειες πόλεις, γεμάτα φέρετρα και διαλογή (triage) ασθενών. Μα, όταν φοβούνται οι άνθρωποι πρέπει να έρθουν κοντά, να μη σκιάζονται, να πάρουν δύναμη από την αγκαλιά ο ένας του άλλου, να νιώσουν το χτυποκάρδι τους, να αγγίξουν τα χέρια και τα μάγουλά τους, τα χείλη τους και τα κορμιά τους. Ωστόσο, αυτό δεν επιτρέπεται.

Η δυστοπία της απόστασης

Ο φόβος φυλάει τα έρμα και τους έρημους ανθρώπους τους αφήνει στη μοναξιά και τη σιωπή της απόστασης. Από μακριά γίνονται όλα, η έγνοια, η φροντίδα, ο ανεφοδιασμός σε τρόφιμα και φάρμακα, η ελπίδα, η διδασκαλία, η συνύπαρξη, η αγάπη… Μα δεν μπορούν να γίνουν όλα εξ αποστάσεως. Εξ αποστάσεως θα καταλήξουμε στην αφασία, στην εδραίωση της συνήθειας να κρατάμε απόσταση μεταξύ μας, να μην αγγιζόμαστε ως οιονεί ρυπαροί, μολυσμένοι ο ένας απέναντι στον άλλο, ανθρωποφοβικοί, αλεξιάνθρωποι ή βαθμηδόν ανθρωπόπληκτοι; Ασφαλώς αυτό δεν πρέπει να συμβεί, θα είναι σαν κατίσχυση της διαβολής στη σχέση και στην προσέγγιση των ανθρώπων που υπάρχουν ως πρόσωπα, στραμμένα το ένα απέναντι στο άλλο.

Σε ένα δυστοπικό φιλμ του 2011, σε σενάριο του Δανού συγγραφέα Kim Fupz Aakeson, ξεσπά μια πανδημία στον πλανήτη, η οποία προκαλεί απώλεια των αισθήσεων του ανθρώπου τη μία μετά την άλλη. Η επιδημιολόγος Έβα Γκριν ερωτεύεται τον σεφ Γιούαν Μακγρέγκορ. Η πανδημία, όμως, φαίνεται να καταστρέφει την καθημερινή ζωή όλων των ανθρώπων στη Γλασκόβη, όπου διαδραματίζεται το φιλμ (“Perfect Sense” ή “Η Αίσθηση του Έρωτα”). Πρώτα, λοιπόν, αρχίζουν να ξεσπούν σε ασυγκράτητα κλάματα και λίγο μετά χάνουν την όσφρησή τους (ανοσμία).

Εν συνεχεία επικρατεί παράλογος πανικός και αδηφαγία που οδηγεί σε απώλεια της γεύσης μας (αγευσία). Η απώλεια της ακοής (κώφωση) τους συνοδεύεται από εκδήλωση ακραίου θυμού και οργής. Εξαιτίας όλων αυτών, η γιατρίνα και ο μάγειρας αποστασιοποιούνται. Κάποια μέρα άπαντες αρχίζουν να νιώθουν μιαν ανεξήγητη ευφορία, και η επιδημιολόγος τρέχει να βρει τον σεφ. Αγκαλιάζονται και μένουν έτσι χαϊδεύοντας ο ένας τον άλλο και όλος ο κόσμος γύρω τους τυφλώνεται.

Η τεχνολογία υποκαθιστά την κοινωνία

Η αφή από μόνη της είναι η (τέλεια και επαρκής) αίσθηση για να αγαπηθούμε ακόμη κι όταν οι άλλες αισθήσεις χαθούν. Οι αισθήσεις χάνονται με την απόσταση, γι’ αυτό και τα μέσα (media) αποτελούν τις προεκτάσεις των αισθήσεών μας: τηλέφωνο, τηλεόραση, τηλεχειριστήριο, τηλεδιάσκεψη… Τα καινοτομικά παιχνίδια δυνητικής πραγματικότητας (VR) στοχεύουν να μας προσφέρουν τη γεύση, την όσφρηση, την αφή και την ηδονή από όλες τις σωματικές δυνατότητες των αισθήσεων -ή των ψευδαισθήσεών μας- εξ αποστάσεως. Και μόλις αυτό καταστεί εφικτό η κοινωνία δεν θα αποτελεί πλέον προϋπόθεση του πολιτισμού.

Η τεχνολογία θα μπορεί να υποκαταστήσει δικτυακώς αυτή την κοινωνία, τη συνάφεια των ανθρώπων, τις κινήσεις, τις ομιλίες και τις ομηρικές συνομιλίες μας. Ίσως αυτό που μας κρατάει ακόμη ανθρώπους να είναι η δυνατότητα να πορευόμαστε ο ένας προς τον άλλο, ως «εν σαρκί περιπολούντες θεοί», να συνυπάρχουμε και να συγχωρούμε, διατηρώντας σχέσεις φιλίας και αγάπης με αγκαλιά και σώμα, όχι μεσολαβημένες ή εξ αποστάσεως αντισηπτικές υποκαταστάσεις.

Και αυτό το ισχυρίζομαι ως επιφύλαξη, ώστε αυτή η εθελουσία επιφυλακή απέναντι στον αόρατο ιό, να μην μας εθίσει στην ευκολία να απομακρυνόμαστε από το συνάνθρωπο και να μην προσφέρει στην εξουσία τη θεσμική δυνατότητα ή το άλλοθι για να σμίξουμε με το avatar που μπορεί να μας περιβάλλει ή με cyborg που θα μπορεί να μας ελέγχει, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι παραμένουμε άνθρωποι.