“Ανισότητα για όλους” – Από τον Ράιχ στον Γκουαρδιόλα

Εντύπωση προκάλεσαν οι δηλώσεις του προπονητή της Μάντσεστερ Σίτι, Πεπ Γκουαρδιόλα, από την Αθήνα για τον τελικό Super Cup, όταν ρωτήθηκε για την δολοφονία του 29χρονου Μιχάλη Κατσουρή από μαχαιροβγάλτες χούλιγκαν, έξω από το γήπεδο της Νέας Φιλαδέλφειας. Ο Γκουαρδιόλα είχε μιλήσει για «κοινωνικό φαινόμενο», αποδίδοντας το στην “ανισότητα που δημιουργεί προβλήματα”.

«Φταίει η κοινωνία, δεν είναι πρόβλημα του ποδοσφαίρου. Ο ρατσισμός δεν είναι πρόβλημα, είναι κοινωνικό φαινόμενο. Είναι παντού, όπως και η βία. Γιατί η διαφορά του πλούσιου με τον φτωχό είναι πολύ μεγάλη. Δεν υπάρχει μεσαία τάξη για να ισορροπήσει την κατάσταση. Στον κόσμο οι ανισότητες δημιουργούν προβλήματα…

Ο μισός πλανήτης υποφέρει από την πείνα, ο άλλος μισός πεθαίνει λόγω ανεβασμένης χοληστερίνης. Όσα συνέβησαν στην Ελλάδα, συμβαίνουν και σε άλλες χώρες. Είναι θέμα κουλτούρας και παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αμείβονται καλύτερα, όσοι εργάζονται στον τομέα της υγείας πρέπει να πληρώνονται καλύτερα, αλλά τελικά όσοι είναι στην εξουσία κλέβουν τα πάντα κι έτσι δυσκολεύει η κατάσταση», επισήμανε χαρακτηριστικά.

Η ανισότητα μπορεί να προκύψει σε πολλές διαστάσεις. Ο Γκουαρδιόλα μοιάζει να αναφέρεται κυρίως στην οικονομική, που συνήθως αφορά την κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου μεταξύ ατόμων, οικογενειών, νοικοκυριών ή ομάδων σε μια κοινωνία. Η δε μεσαία τάξη και οι μη προνομιούχοι συνθλίβονται κάτω από το βάρος του πλούτου που συγκεντρώνεται σε μία ολοένα και μικρότερη μειονότητα.

Οι δηλώσεις του μας θυμίζουν ένα από τα σημαντικότερα ντοκιμαντέρ των τελευταίων ετών, η αξία του οποίου αποδεικνύεται με την πάροδο του χρόνου. Πρόκειται για το “Ανισότητα για Όλους” του καθηγητή Ρόμπερτ Ράιχ που εξηγεί πώς η ανισότητα στην κατανομή του πλούτου, όχι μόνο παροξύνει τα κοινωνικά προβλήματα, αλλά και προκαλεί οικονομικές κρίσεις, όπως τη Μεγάλη Ύφεση του 1929 ή την κρίση του 2008, που εστιάζει το ντοκιμαντέρ.

Ποιος είναι ο Ρόμπερτ Ράιχ

Ο Ράιχ δεν είναι ένας οποιοσδήποτε καθηγητής. Διδάσκει στο Μπέρκλεϊ και έχει διατελέσει υπουργός Εργασίας στην κυβέρνηση του Μπιλ Κλίντον. Είχε προκαλέσει αίσθηση η αντίδραση στο (τότε) Twitter για τα 29 μπάνια που διαθέτει η έπαυλη του Τζεφ Μπέζος! Σύμφωνα με αυτόν, το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι οι πλούσιοι ξοδεύουν αθροιστικά ελάχιστα, επειδή «ουσιαστικά κάθονται στα χρήματά τους». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται η ενεργός ζήτηση.

Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι, έτσι δεν δημιουργούνται ούτε αρκετές θέσεις εργασίας. Την κατάσταση σώζουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αναλογικά έχουν μεγαλύτερη συμβολή στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Η ανεργία, η υποαπασχόληση, οι άδειες άνευ αποδοχών, το πάγωμα των μισθών και ο φόβος έχουν περιορίσει την κατανάλωση των καθημερινών ανθρώπων. Αυτό δεν είναι καλό όταν οι δαπάνες των μικρομεσαίων καταναλωτών αποτελούν σε γενικές γραμμές το 70 % της οικονομίας των ΗΠΑ.

Από το 1970, άλλωστε, οι μισθοί δεν συμβαδίζουν με το κόστος ζωής. Οι γυναίκες εντάχθηκαν στο εργατικό δυναμικό για να ενισχύσουν το νοικοκυριό τους. Ο μέσος Αμερικανός αύξησε και τις ώρες που εργάζεται για να διατηρήσει το επίπεδο ζωής της οικογένειάς του. Αυτό, σημειώνει ο Ράιχ, συνέβη λίγο πριν από τη Μεγάλη Ύφεση της Αμερικής. Άτομα που ανήκαν στη μεσαία τάξη δανείστηκαν τεράστια ποσά, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν το βιοτικό επίπεδό τους, με υπερδανεισμό. Το χρέος έσκασε σαν φούσκα, στέλνοντας την οικονομία σε ελεύθερη πτώση. Το σενάριο αυτό σαν κάτι να μας θυμίζει, σωστά;

“Ανισότητα για όλους” 

Στην ταινία, ο Ράιχ επικροτεί το κίνημα “Occupy Wall Street”, αν και επισημαίνει, όμως, αυτό που τελικώς αποδείχτηκε, ότι δεν έχει επιφέρει καμία ουσιαστική αλλαγή. Κατά τη γνώμη του η λύση θα έλθει από την πλειοψηφία, η οποία στέκεται παθητική. Ο Ράιχ ενθαρρύνει περισσότερους ανθρώπους να εμπλακούν στα κοινά και να απαιτήσουν τη ριζική μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος, η οποία επέτρεψε στον πλούτο να συγκεντρώνεται στα χέρια των ολίγων.

Από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, οι ΗΠΑ έχουν την πιο άνιση κατανομή του εισοδήματος. Οι 400 πλουσιότερες οικογένειες της Αμερικής έχουν περισσότερο πλούτο από το μισό του πληθυσμού. Η ανισότητα βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Από το 1970, η αμερικανική οικονομία διπλασιάστηκε. Το πλουσιότερο 1% ωφελείται προκλητικά, καθώς είναι σε θέση να κερδίζει περισσότερο από το 20% του εθνικού εισοδήματος. Αυτό είναι τριπλάσιο από το αντίστοιχο ποσοστό το 1970.

Το ντοκιμαντέρ “Ανισότητα για όλους” εξετάζει μία προς μία αυτές τις ανησυχητικές αλήθειες. Αν κρίνουμε, όμως, από την περιορισμένη προσέλευση των ανθρώπων στα σινεμά της Νέας Υόρκης όταν είχε προβληθεί το ντοκιμαντέρ, οι πολίτες φαίνεται να προτιμούν να παρακολουθούν “λαμπερά” reality, παρά να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της πραγματικής ζωής… Σε ό,τι αφορά τις κοινωνικές αντιδράσεις αυτές δεν παίρνουν πάντα προοδευτική  μορφή, αλλά οδηγούν σε φαινόμενα, τύπου Ντόναλντ Τραμπ, όπου ένας κροίσος έφτασε να μιλά για την αγωνία της “λησμονημένης” Αμερικής…

Από οικονομολόγος, ακτιβιστής

Η επιτυχία του δεν ήταν εύκολη. Λόγω της σπάνιας νόσου Φέρμπανκς δεν ψήλωσε πάνω από το 1,48 μ. «Όλη μου τη ζωή αντιμετωπίζω ανθρώπους που θέλουν να με αποθαρρύνουν, που θέλουν να με λυγίσουν. Απέτυχαν. Είμαι ακόμα εδώ. Αυτός είναι και ο λόγος που θέλω να ξυπνήσουν και οι λαοί και να αρχίσουν να παλεύουν».

Το βιβλίο του “Beyond Outrage”, το οποίο έγινε best seller, εξηγεί τί ακριβώς συμβαίνει με την οικονομία των ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. Εκεί αποτυπώνεται ενδελεχώς το γιατί η κατάσταση δεν λειτουργεί, καθώς ωφελεί ελάχιστους προνομιούχους και βλάπτει τη συντριπτική πλειονότητα. Με αυτόν τον τρόπο υπονομεύεται το μέλλον των ΗΠΑ, αλλά και αυτό της παγκόσμιας οικονομίας.

Ο ίδιος έγραφε επίσης πως η πολιτική λιτότητας της Ευρώπης είναι εξίσου λανθασμένη, καθώς βασίζεται στο ίδιο σκεπτικό. «Τα πράγματα αναμένονται χειρότερα, εάν οι άνθρωποι δεν αντιδράσουν επιτέλους». Αν και το βιβλίo γράφτηκε όταν την Ελλάδα επισκίαζαν τα Μνημόνια, περιττεύει να πούμε πως είναι επίσης τρομακτικά επίκαιρο και στις μέρες μας.

Ο Ράιχ μετατρέπεται από πολιτικό και οικονομολόγο σε ακτιβιστή. Δεν επιθυμεί πια να παίζει με τους κανόνες της Ουάσινγκτον. «Τα πράγματα είναι επικίνδυνα κοντά στην κατάρρευση. Η λεγόμενη οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ είναι πλασματική. Η ανεργία, η υποαπασχόληση, η πείνα και η έλλειψη στέγης είναι στα επίπεδα της ύφεσης του 1929. Το ήμισυ όλων των νοικοκυριών των ΗΠΑ είναι ήδη φτωχά ή φλερτάρουν με αυτό» έχει δηλώσει.

“Δεν υπάρχει ελεύθερη αγορά”

Πράγματι, το ζήτημα της ανισότητας έχει αρχίσει να διεκδικεί σημαντική θέση στον δημόσιο διάλογο, ακόμα στις ΗΠΑ, την Μητρόπολη του καπιταλισμού, όπως έδειξε η δημοφιλία του Μπέρνι Σάντερς, που μερικά χρόνια πριν θα θεωρούνταν μία περιθωριακή φιγούρα της αμερικανικής πολιτικής ζωής.

Αναμφισβήττα, το εγχείρημα του Ράιχ είναι σημαντικό, καθώς η ανισότητα αυξάνεται σχεδόν παντού στον μεταβιομηχανικό καπιταλιστικό κόσμο και μοιάζει σαν ένα αναπόφευκτο προϊόν της καπιταλιστικής δραστηριότητας. Το 2017 “ξαναχτύπησε” με νέο ντοκιμαντέρ, το “Saving capitalism”, που προβλήθηκε και στο Netflix. Σε αυτό αναφέρει πως «το “πράγμα” που λέγεται ελεύθερη αγορά στην πραγματικότητα δεν υφίσταται» και πως «δεν είναι τυχαίο που επαινούν την ελεύθερη αγορά, αυτοί που ωφελούνται περισσότερο από το σύστημα».

Ο ίδιος έχει δηλώσει παλαιότερα πως έχει σκοπό να ξεσκεπάσει «το μεγαλύτερο ψέμα» που κρύβεται στον πυρήνα του καπιταλισμού: «Δεν είναι οι πλούσιοι και οι επιχειρήσεις που ανοίγουν τις δουλειές και παράγουν τον πλούτο. Αυτά τα κάνει η εργατική και η τεράστια μεσαία τάξη. Γιατί λοιπόν οι πλούσιοι έχουν γίνει πλουσιότεροι και εμείς οι υπόλοιποι γινόμαστε όλο και πιο φτωχοί;», αναρωτιέται. Αυτό αναγνωρίζει ως το λάθος του σύγχρονου καπιταλισμού και τη μεγαλύτερη απειλή όχι μόνο για την οικονομία, αλλά και για τη δημοκρατία.