“Η μειονοτική πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου (1898-1933)”

Κυκλοφόρησε πρόσφατα η μελέτη του διδάκτορα Ιστορίας, Βασίλη Κολλάρου, με τίτλο “Η μειονοτική πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου (1898-1933)”, που αποτελεί εκδοτική συνεργασία του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”.

Το βιβλίο, το οποίο αποτελεί αποτέλεσμα ενδελεχούς και αξιόλογης αρχειακής έρευνας, φωτίζει μια άκρως ενδιαφέρουσα πτυχή του πολιτικού έργου του Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία έχει αναλυθεί αποσπασματικά και όχι με τη μορφή μιας ολοκληρωμένης μελέτης, και αφορά τον τρόπο αντίληψης και αντιμετώπισης των μειονοτήτων από τον ίδιο. Η έρευνα γύρω από τη μειονοτική πολιτική του Βενιζέλου καλύπτει μια από τις σημαντικότερες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Με αφετηρία τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας (1898), όταν ο Κρητικός πολιτικός εισήλθε στον πολιτικό στίβο, ο συγγραφέας εντοπίζει τα στοιχεία εκείνα, τα οποία αποτέλεσαν τις βασικές συνιστώσες της βενιζελικής μειονοτικής πολιτικής. Με την ανάλυση της τελευταίας κυβερνητικής τετραετίας του, 1928-1932, ολοκληρώνεται η έρευνα γύρω από τον Βενιζέλο και τις μειονότητες.

Η τριβή του Βενιζέλου με πληθυσμιακές ομάδες που ενστερνίζονταν διαφορετικές φυλετικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές αντιλήψεις, ξεκίνησε πριν ακόμα ο ίδιος ενταχθεί στην πολιτική. Ο Βενιζέλος γεννήθηκε στην οθωμανική Κρήτη· επομένως, η επαφή του με το μουσουλμανικό στοιχείο του νησιού καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη του για το “άλλο”. Ο συγγραφέας υποστηρίζει, παραθέτοντας πρωτογενείς πηγές, ότι η πολιτική στάση του Βενιζέλου έναντι των μειονοτήτων επηρεάστηκε καθοριστικά από τα κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα της Κρητικής Πολιτείας, ενώ, όσον αφορά την προοδευτικότητά της, ακολουθούσε τις βασικές αρχές του μειονοτικού δικαίου της εποχής.

Βενιζέλος και μειονότητες

Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι ο Βενιζέλος, ως πολιτικός, υπεραμύνθηκε της συνταγματικής κατοχύρωσης των θρησκευτικών δικαιωμάτων των μουσουλμάνων της Κρήτης (Τουρκοκρητικών), και η στάση του αυτή υπήρξε βασική συνιστώσα της πολιτικής που εφάρμοσε έναντι των μειονοτήτων την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας. Η παράδοση της Κρητικής Πολιτείας, αναφορικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των μειονοτήτων από τον Βενιζέλο, συνεχίστηκε και μετά την άφιξή του στο ελεύθερο ελληνικό Βασίλειο. Η εδαφική επέκταση της Ελλάδας, απόρροια των Βαλκανικών Πολέμων, έφερε την ελληνική διοίκηση αντιμέτωπη με ένα πλήθος αλλογενών, αλλόθρησκων και αλλόγλωσσων μειονοτήτων (μουσουλμάνοι, Εβραίοι, σλαβόφωνοι, βλαχόφωνοι).

Ο Βασίλης Κολλάρος διατυπώνει την άποψη ότι ο Βενιζέλος χειρίστηκε τη μειονοτική “πλημμυρίδα” των Βαλκανικών Πολέμων με γνώμονα το εθνικό συμφέρον της χώρας, ασκώντας παράλληλα μια φιλελεύθερη μειονοτική πολιτική, η οποία στηριζόταν στην παροχή καθεστώτος ισονομίας και ισοπολιτείας, σε όλους τους υπηκόους του ελληνικού κράτους, “ανεξαρτήτως θρησκεύματος και φυλής”.

Από τα σημαντικότερα κεφάλαια του βιβλίου του Βασίλη Κολλάρου είναι εκείνο που αφορά το χρονικό διάστημα 1919-1920, όταν η φιλελεύθερη πολιτική του Βενιζέλου απέναντι στις μειονότητες θα ξεπεράσει σε προοδευτικότητα ακόμα και το παράδειγμα της Κρητικής Πολιτείας. Η βαθύτερη αιτία πίσω από αυτήν τη διαλλακτική πολιτική βρισκόταν στο γεγονός ότι η Μεγάλη Ιδέα του έθνους άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά. Η πλούσια παράθεση αρχειακών τεκμηρίων, κυρίως από το Διπλωματικό και Ιστορικό αρχείο του Υπουργείου των Εξωτερικών, έρχεται να επιβεβαιώσει τα συμπεράσματα του συγγραφέα και να δημιουργήσει νέα δεδομένα στην ελληνική ιστοριογραφία.

Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και η έλευση ενάμισι εκατομμυρίου ομογενών προσφύγων επηρέασαν βαθύτατα τη βενιζελική μειονοτική πολιτική και την έστρεψαν, σύμφωνα με τον Κολλάρο, προς μια νέα κατεύθυνση. Ο Βενιζέλος της Λωζάννης σκεπτόταν διαφορετικά, ως προς τις μειονότητες, σε σχέση με τον Βενιζέλο των Σεβρών.
Με την ανάλυση της τελευταίας κυβερνητικής τετραετίας του Βενιζέλου, 1928-1932, ολοκληρώνεται η έρευνα γύρω από τον Βενιζέλο και τις μειονότητες. Με την επιστροφή του στο πολιτικό προσκήνιο και την ανάληψη της πρωθυπουργίας το 1928, η βενιζελική μειονοτική πολιτική μετατοπίστηκε προς περισσότερο άκαμπτες και συντηρητικές θέσεις.

Το βιβλίο του Βασίλη Κολλάρου αξίζει να διαβαστεί, καθώς η έκδοσή του έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία, αναφορικά με το πάντα επίκαιρο ζήτημα των μειονοτήτων, ενώ το παράδειγμα της μειονοτικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου αποτελεί παρακαταθήκη για την εκάστοτε ελληνική πολιτική ηγεσία.