“Ο παράξενος κόσμος που δεν βρίσκεται πουθενά” – Κοινωνικός κατακερματισμός και αβεβαιότητα

Η οικονομική κρίση και οι σημαντικές κοινωνικές διεργασίες που αυτή προκάλεσε, την τελευταία οκταετία, οδήγησαν στην εγκαθίδρυση της έντονης αβεβαιότητας στο κοινωνικό φαντασιακό. Η αβεβαιότητα, υψηλή και με έντονη μεταβλητότητα, έχει εγκατασταθεί στο κέντρο του πολιτικού σκηνικού, τροφοδοτούμενη από την κοινωνικοοικονομική κρίση. Δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο, ο οποίος δεν πρόκειται να σπάσει αν δεν σταθεροποιηθούν  οι κοινωνικές διεργασίες.

Ως σταθεροποίηση εννοώ την μορφοποίηση των κοινωνικών διεργασιών σε ένα συνεκτικό σχήμα, εντός του οποίου η κοινωνία είναι σε θέση να αναγνωρίζει τον εαυτό της. Δηλαδή, η κοινωνία να γνωρίζει προς τα πού θέλει να κατευθυνθεί, να γνωρίζει τι θα της συμβεί αν κατευθυνθεί προς τα εκεί, τι πρέπει να πράξει για να κατευθυνθεί προς τα εκεί, με ποιους τρόπους θα τα καταφέρει και τι συνέπειες θα υπάρξουν, δηλαδή ποιος θα πληρώσει το κόστος και ποιος θα καρπωθεί τα κέρδη, βραχυχρόνια και μακροχρόνια.

Η κοινωνία είναι μια ορισμένη αλληλεπίδραση ατόμων, η οποία αποκτά μια τέτοια έκταση και πυκνότητα, που μέσα της το ζήτημα της συνοχής και της τάξης λαμβάνει τη μορφή του κατ’ εξοχήν πολιτικού ερωτήματος σχετικά με το κοινό καλό. Το –με αυτόν τον τρόπο οριοθετούμενο– πεδίο εντάσεων του Πολιτικού τίθεται σε κίνηση όταν πρόκειται να ορισθεί δεσμευτικά το κοινό καλό. Δηλαδή, το Πολιτικό, με την επίκληση της ειδικής σκοπιάς του, καλείται να τεθεί στην υπηρεσία μιας συγκεκριμένης πολιτικής σε αντίθεση προς μια άλλη.

Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου απουσιάζει η θετική κατάληξη της αλληλεπίδρασης των ατόμων που θα οδηγούσε σε αύξηση της συνοχής και της τάξης στην κοινωνία, μέσω ενός ηγεμονικού πολιτικού σχηματισμού. Εκτός αυτού, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με άτομα που έχουν κατακερματισμένα “εγώ”, με άτομα που αδυνατούν ή αρνούνται, ως εκ τούτου, να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους με βάση κοινά αποδεκτά κριτήρια, έτσι ώστε να εξαχθεί μια πλειοψηφική συνισταμένη θετικού χαρακτήρα.

Κοινωνικός κατακερματισμός και αβεβαιότητα

Εκείνο που όμως καθιστά την κατάσταση εξαιρετικά ρευστή είναι η διαπίστωση ότι πρωταγωνιστές στο παραπάνω σκηνικό είναι διαχρονικά οι πολιτικοί ταγοί της χώρας. «Δειλοί, μοιραῖοι κι ἄβουλοι ἀντάμα!» (για να θυμηθούμε τον Βάρναλη) δεν προσμένουν «ἴσως, κάποιο θάμα!». Θεωρούν ότι θάμα έχει επέλθει με την επιλογή τους ως ταγών!

Οι διαμορφωμένες ήδη ατομικές συνειδήσεις, κυρίως με μοναδικό σχεδόν κριτήριο την αναφορά στον εαυτό τους και στις ιδεοληψίες τους, είναι πολύ δύσκολο να υιοθετήσουν διαφορετικά κριτήρια πρόσληψης της πραγματικότητας που να απέχει από όλα όσα διαχέονται με τόση ευκολία. Είναι έρμαια της ακατάπαυστης ροής, μη ελεγχόμενων, ως προς το κριτήριο αλήθειας, “πληροφοριών” από τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Για λόγους που εύκολα μπορούν να αναλυθούν και να γίνουν κατανοητοί, απουσιάζει ο συνεκτικός ηγεμονικός πόλος της υποκειμενικότητας, ο οποίος θα μπορούσε να αναλάβει το ρόλο της κοινωνικής ηγεμονικής δύναμης. Το ερώτημα είναι κατά πόσον είναι εύκολο να σχηματισθεί ο συγκεκριμένος πόλος στο προσεχές μέλλον. Υπάρχουν πολλές αμφιβολίες αν πράγματι μπορεί να σχηματισθεί ένας τέτοιος πόλος.

Ο κατακερματισμός της κοινωνίας που έχει συντελεσθεί τα τελευταία 20 χρόνια, η πρόταξη μόνο των ίδιων συμφερόντων με βάση τα κελεύσματα της ιδεολογίας της παγκοσμιοποίησης, η απαξίωση των δημοσίων και κοινωνικών αγαθών και γενικότερα η αποσάθρωση του δημοσίου χώρου δεν επιτρέπει πολλές θετικές προσδοκίες. Ακόμα και η επίκληση για μια συνολική προσπάθεια στη βάση της ρήσης «το γαλάζιο διαταξικό που μας ενώνει» φαίνεται ότι είναι πολύ αργά για να αποτελέσει το νέο συνεκτικό υλικό μιας αποπροσανατολισμένης κοινωνίας.