Ρόλος-κλειδί για τη Γερουσία στην Προεδρική Δημοκρατία

Σε προηγούμενο άρθρο εξέθεσα την πρότασή μου για ένα νέο σύστημα διακυβερνήσεως, πλήρους διαχωρισμού των εξουσιών και αυξημένης λαϊκής κυριαρχίας. Το κείμενο εκείνο ήταν εξ ανάγκης συνοπτικό και δημιούργησε ερωτηματικά, απορίες και αντιρρήσεις. Ούτως ή άλλως, είχα επισημάνει ότι θα επανέλθω, παρουσιάζοντας αναλυτικώς τους βασικούς θεσμούς του προτεινομένου συστήματος, ξεκινώντας από την Γερουσία, η οποία πρέπει να έχει ισχυρές ελεγκτικές αρμοδιότητες.

Στο σημερινό κείμενο θα απαντήσω σε μέρος των ερωτημάτων και αντιρρήσεων που διατυπώθηκαν. Στα επόμενα κείμενα θα λάβουν απαντήσεις και οι υπόλοιποι, που μου έκαναν την τιμή να σχολιάσουν την πρότασή μου. Ταυτοχρόνως, απολογούμαι γιατί έγραψα το κείμενό μου, θεωρώντας ότι κάποια θέματα είναι εξ ίσου γνωστά και κατανοητά σε όλους. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να εξηγήσω το περιεχόμενο και τη σημασία της προτεινόμενης πολιτειακής αλλαγής.

Το προφανές και εύλογο θα ήταν να αναλύσω το ζήτημα του προεδρικού χαρακτήρος του νέου πολιτεύματος. Όμως, η πρότασή μου είναι ευρύτερη ενός προεδρικού συστήματος. Δεν ξεχνώ ότι σε πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπως και στη Ρωσία, το προεδρικό σύστημα έχει χρησιμοποιηθεί ως προκάλυμμα αυταρχικών καθεστώτων (Βενεζουέλα, Αίγυπτος, Ιράν κ.α.) ενώ η διαφθορά και η διαπλοκή είναι στην ημερησία διάταξη (Μεξικό, Βραζιλία κ.α.).

Ασφαλιστικές δικλείδες

Πώς, λοιπόν, και γιατί μπορούμε να εγκαθιδρύσουμε το προεδρικό πολίτευμα χωρίς να διακινδυνεύσουμε να μεταλλαχθεί σε ένα διεφθαρμένο και αυταρχικό καθεστώς; Η πρότασή μου διαθέτει ασφαλιστικές δικλείδες και αυτές θα παρουσιάσω. Ξεκινώ σήμερα με τον σημαντικότερο νέο θεσμό: την Γερουσία, όχι ως δευτέρου νομοθετικού σώματος, αφού η Ελλάδα δεν είναι ομοσπονδία όπως π.χ. οι ΗΠΑ, αλλά ως ενός τέταρτου πολιτειακού πυλώνος, μιας τέταρτης εξουσίας με ισχυρές ελεγκτικές αρμοδιότητες, ως παράγοντος σταθερότητος του πολιτικού συστήματος.

Ακριβώς αυτή είναι η σημαντικότερη πτυχή της προτεινόμενης πολιτειακής αλλαγής: η συγκρότηση Γερουσίας με 100 μέλη, εκλεγμένων με ενιαίο εθνικό ψηφοδέλτιο, όπως πρότεινε και ο καθηγητής Αθανάσιος Διαμαντόπουλος σε σχετικό βιβλίο του, που κυκλοφόρησε το 2011. Ας φαντασθούμε 100 γερουσιαστές εκλεγμένους χωρίς την παρέμβαση των κομμάτων, ας φαντασθούμε πως έχουμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε τους άριστους, ανεξαρτήτως πολιτικής και κομματικής προελεύσεως ενός εκάστου…

Ο ρόλος της Γερουσίας θα είναι ελεγκτικός και ρυθμιστικός:

Πρώτον, θα εκλέγει την ηγεσία της Δικαιοσύνης, εγγυώμενη –ως όργανο υψηλής νομιμοποιήσεως και καθολικής αποδοχής– την επιλογή των αρίστων και όχι των κομματικών εκλεκτών ή/και όσων έχουν καλές “δημόσιες σχέσεις”. Σήμερα, η ηγεσία της Δικαιοσύνης ορίζεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, δηλαδή από τον Πρωθυπουργό. Προφανώς, τα κριτήρια των γερουσιαστών μπορούν να είναι πολύ πιο αντικειμενικά.

Δεύτερον, θα εγκρίνει ή θα απορρίπτει, κατόπιν δημοσίων ακροάσεων:

• Tον διορισμό υπουργών, υφυπουργών και ανωτάτων κρατικών λειτουργών πλην των αρχηγών των Ενόπλων Δυνάμεων.
• Tον διορισμό διοικήσεων δημοσίων οργανισμών και επιχειρήσεων.
• Tον διορισμό των αρχηγών της ΕΥΠ της ΕΛΑΣ, του ΣΔΟΕ, του Λιμενικού Σώματος και του Πυροσβεστικού Σώματος.
• Tον διορισμό του Έλληνα Επιτρόπου στην Κομισιόν.
• Των Πρέσβεων της Ελληνικής Δημοκρατίας.
• Των Ελλήνων Δικαστών σε διεθνή δικαστήρια.

Τρίτον, θα επιλέγει και θα ορίζει, μετά από διαδικασία ακροάσεων, την σύνθεση και ηγεσία όλων των ανεξαρτήτων αρχών, η λειτουργία των οποίων έχει καταστεί εντελώς αδιαφανής, οδηγώντας στο εντελώς αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό του συνταγματικού τους σκοπού. Το ίδιο και για την Τράπεζα της Ελλάδος.

Ελεγκτικό αντίβαρο

Η Γερουσία θα είναι το ισχυρό ελεγκτικό αντίβαρο στις εξουσίες του εκλεγμένου από τον λαό Προέδρου (με εκτελεστικές εξουσίες), τις πράξεις του οποίου θα ελέγχει και θα περιορίζει. Οι γερουσιαστές θα μπορούν να ελέγχουν τη λειτουργία όλων των βαθμίδων της Διοικήσεως, είτε πρωτοβουλιακώς είτε κατόπιν αναφορών/καταγγελιών πολιτών. Η Γερουσία θα εγγυάται την ανεξαρτησία της Διοικήσεως από την εκτελεστική εξουσία, γεγονός που θα οδηγήσει τόσο σε καλύτερη κυβερνητική λειτουργία όσο και σε αρτιότερη λειτουργία της Δημοσίας Διοικήσεως, η οποία θα μπορέσει να προσελκύσει αξιόλογα στελέχη.

Σημαντικά νομοθετήματα όπως ο προϋπολογισμός ή νόμοι με συνταγματική ισχύ (διεθνείς συμβάσεις κλπ.) θα πρέπει, οπωσδήποτε, να εγκριθούν και από τη Γερουσία. Αυτή θα μπορεί να αποφασίζει την προκήρυξη δημοψηφίσματος, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του Προέδρου. Επίσης, θα συναποφασίζει με τη Βουλή επί νόμων αναπεμφθέντων υπό του Προέδρου.

Προκειμένου να εξασφαλισθεί το κύρος και η υψηλή αποδοχή της Γερουσίας, είναι απαραίτητη η εκλογή των μελών της να γίνει με ενιαίο ψηφοδέλτιο, το οποίο καταργεί τις κομματικές γραμμές. Τα μισά από τα μέλη της θα μπορούν να εκλέγονται σε εθνικό επίπεδο ενώ τα υπόλοιπα σε περιφερειακό, ώστε να εξομαλυνθεί η μεγάλη επιρροή που ασκούν τα μεγάλα ΜΜΕ στην προβολή προσώπων. Σκόπιμο είναι κάθε υποψηφιότητα να είναι αποδεκτή μόνο εάν εξασφαλίσει έναν ελάχιστο αριθμό υπογραφών π.χ. από 10.000 πολίτες.

Κάθε πολίτης δεν θα μπορεί να προτείνει περισσότερους από π.χ. 10 υποψηφίους, ενώ ο αριθμός των υπογραφών θα πρέπει να είναι μεγαλύτερος για τους υποψηφίους του εθνικού ψηφοδελτίου. Τέλος, κάποιοι υποψήφιοι θα μπορούν να είναι αριστίνδην, δηλαδή χωρίς να συγκεντρώσουν υπογραφές. Αυτοί θα μπορούσαν να είναι πρώην Πρόεδροι Ανωτάτων Δικαστηρίων, πρώην Αρχηγοί Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας, πρώην Πρυτάνεις ΑΕΙ, πρώην Πρέσβεις κ.α. Με τέτοιες ρυθμίσεις εξασφαλίζεται κατά το δυνατόν η εκλογή ενός σώματος αρίστων, οι οποίοι θα επιτελέσουν τον ρόλο τους με αρτιότητα και αίσθημα ευθύνης!

Λυδία λίθος

Νομίζω ότι έδωσα ένα ικανοποιητικό περίγραμμα των αρμοδιοτήτων της Γερουσίας, που την καθιστούν το καλύτερο όπλο του δημοκρατικού πολιτεύματος έναντι πάσης φύσεως διαπλοκής. Πρόκειται για τον ακρογωνιαία λίθο του νέου πολιτεύματος, Όμως, πρέπει, επίσης, να καταστεί σαφές ότι η Γερουσία μπορεί να ασκήσει τον ρόλο της μόνο στα πλαίσια προεδρικού συστήματος, το οποίο επανακαθορίζει –και περιορίζει– τα δικαιώματα και τις αρμοδιότητες της εκτελεστικής εξουσίας (Πρόεδρος της Δημοκρατίας) και την διαχωρίζει πλήρως από την νομοθετική εξουσία (Βουλή) και την Δικαιοσύνη.

Αντιθέτως, η επαναφορά της Γερουσίας στο σημερινό κοινοβουλευτικό σύστημα (κομματοκρατία) δεν θα είχε θετικά αποτελέσματα. Όπως συνέβη και στο παρελθόν (Β΄ Ελληνική Δημοκρατία), θα δημιουργήσει συγκρούσεις μεταξύ των παλαιών (Βουλή, Δικαιοσύνη, κυβέρνηση) και του νέου θεσμού, καθ’ ότι εντός ενός ασαφούς (υβριδικού) πλαισίου θα προσπαθούν οι μεν γερουσιαστές να ενισχύσουν και να κατοχυρώσουν τον ρόλο τους, οι δε βουλευτές και υπουργοί να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους.

Η όποια προσπάθεια περιορισμού της πρωθυπουργικής εξουσίας –εν πολλοίς αυθαιρεσίας, όπως τη ζούμε σήμερα– θα οδηγεί την Γερουσία σε σύγκρουση με την κυβερνητική πλειοψηφία στη Βουλή, δημιουργώντας διαρκές αδιέξοδο. Η χώρα έχει ανάγκη από ένα σύγχρονο, αληθώς δημοκρατικό και λειτουργικό σύστημα διακυβερνήσεως. Μόνον το προεδρικό σύστημα, προικισμένο με θεσμούς όπως η ισχυρή ελεγκτική Γερουσία, αλλά και το ενιαίο ψηφοδέλτιο, μπορεί να το προσφέρει.

Διάλογος

ΥΓ: Σε πρόσφατο άρθρο του, ο κ. Θεόδωρος Στάθης, πρώην υπουργός του Ανδρέα Παπανδρέου, ξιφουλκεί κατά των απόψεών μου υπέρ του προεδρικού συστήματος. Ξιφουλκεί, αλλά δεν επιχειρηματολογεί. Στο κείμενο του κ. Στάθη, πέραν δύο ισχυρισμών κατά των απόψεών μου, δεν υπάρχει έστω ένα εδραίο επιχείρημα που να αποδεικνύει την άποψή του. Το κείμενο απλώς παρουσιάζει τις προσωπικές εμπειρίες και ιδεολογικές απόψεις του αρθρογράφου.

Σέβομαι τις πικρίες του κ. Στάθη, αλλά δεν με αφορούν. Ομοίως, δεν με ενδιαφέρουν οι αόριστες και εν τέλει ουτοπικές αναφορές στην δήθεν πραγματική δημοκρατία. Όταν ο κ. Στάθης θα διατυπώσει μια πλήρη και ρεαλιστική πρόταση ενός πολιτειακού μετασχηματισμού, ο οποίος θα βελτιώνει την λειτουργία του πολιτεύματος, διασφαλίζοντας τον –κατά το δυνατόν πληρέστερο– διαχωρισμό των εξουσιών, την ισοπολιτεία και την ισονομία, θα χαρώ πολύ να σχολιάσω τις απόψεις του.