Ροσάνα Ροσάντα: Έφυγε μία εμβληματική μορφή της ιταλικής Αριστεράς

Έφυγε σε ηλικία 96 ετών μια σημαντική διανοητική και αγωνιστική φιγούρα του αριστερού κινήματος του 20ου αιώνα. Η ζωή της Ροσάνα Ροσάντα, καταγράφει σημαντικές στιγμές της πορείας του κινήματος στην Ιταλία και στην Ευρώπη. Με τις νίκες και τις ήττες. Τις ελπίδες και τις απογοητεύσεις. Η Ροσάνα Ροσάντα εντάσσεται στο κίνημα, το 1943, μέσα από το μεγάλο ρεύμα της Αντίστασης. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘50 θα γίνει υπεύθυνη της πολιτισμικής πολιτικής του PCI (Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα).

Στη θεώρηση του Παλμίρο Τολιάτι, η πολιτισμική πολιτική ήταν κεντρικό ζήτημα και έλαβε τα χαρακτηριστικά της προσπάθειας συνάρθρωσης του ιταλικού δρόμου για το σοσιαλισμό με την εγχώρια παράδοση, επιχειρώντας μέσα από τον “ιστορικισμό” να απαντήσει στις δύο κυρίαρχες εκδοχές της νεωτερικότητας εκείνης της εποχής. Τον σταλινισμό και το αμερικάνικο πολιτισμικό πρότυπο. Το 1963 θα εκλεγεί βουλευτής.

Στη συνέχεια και στο κλίμα του γενικευμένου ριζοσπαστισμού του 1968 με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έλαβε στην Ιταλία, ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του PCI μαζί με τους Λούτσιο Μάγκρι, Λουίτζι Πίντορ και άλλους, διαφωνώντας με τις θέσεις του κόμματος για το 12ο συνέδριο, θα κυκλοφορήσουν τον Ιούνιο 1969 το περιοδικό Il Manifesto μη καλυπτόμενοι πλέον από την αριστερή πτέρυγα και πρακτική του Ινγκράο. Θα διαγραφούν τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου. Τον 1971 το Manifesto θα συνεχίσει την κυκλοφορία του ως εφημερίδα.

Η Ροσάνα Ροσάντα είναι βασικός συντάκτης και για αρκετά χρόνια αρχισυντάκτης-υπεύθυνη έκδοσης. Η αριστερή-κομμουνιστική διαφωνία που εκφράζει τo manifesto επηρεάζεται από το μαοϊκό ρεύμα και την εμπειρία της πολιτιστικής επανάστασης, την έντονη ριζοσπαστικοποίηση τμημάτων του εργατικού και φοιτητικού κινήματος στην Ιταλία, την διαφωνία στη δεξιά μετατόπιση του PCI

Το Manifesto διαδίδεται πλατιά, συγκεντρώνοντας τα πιο γόνιμα διανοητικά πνεύματα της ιταλικής Aριστεράς, σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής, τις αριστερές αμφισβητήσεις- διαφωνίες-τάσεις των αριστερών κομμάτων εκείνης της εποχής. Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 θα ενοποιηθούν και κομματικά, συγκροτώντας το PDUP (Κόμμα Προλεταριακής Ενότητας για τον Κομμουνισμό), στο οποίο η Ροσάνα Ροσάντα θα είναι από τα εμβληματικά πρόσωπα για κάποια χρόνια.

Το PDUP συμμετείχε για τελευταία φορά σε εκλογική διαδικασία στις ευρωεκλογές του 1984. Τόσο το PDUP όσο και το Manifesto θα επηρεάσουν ριζοσπαστικές συνειδήσεις κομμάτων και αγωνιστών εντός και εκτός Ιταλίας και η εμβέλειά τους σε ορισμένους χώρους θα είναι σαφώς μεγαλύτερη από την περιορισμένη εκλογική απήχηση που κατέγραφε. Στην Ελλάδα κυρίως είχε επιρροές στο χώρο του ΚΚΕ εσωτερικού και του ΚΚΕεσωτ Α/Α, σε σχήματα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, αλλά ακόμα και σε εκδοχές του ΠΑΣΟΚ του 1970-1980.

ΠΑΣΟΚ και Ιταλία

Μια παρένθεση. Όπως μου έλεγε χαρακτηριστικά ένας μέλος του ΠΑΣΟΚ που σπούδαζε στην Ιταλία, στο πλαίσιο των συνεντεύξεων που λάμβανα για τη διδακτορική διατριβή μου, στις ευρωεκλογές του 1984 η οργάνωση στη Ρώμη κόλλαγε αφίσες τόσο του ΠΑΣΟΚ, όσο και του PDUP. Ήταν πληθυντικό το ΠΑΣΟΚ σε επιρροές από διεθνή πολιτικά ρεύματα, ακόμα και αν είχε υιοθετήσει το σχήμα του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού στην οργάνωσή του.

Επρόκειτο για μια θετική και αντιφατική κληρονομιά ήδη από την περίοδο του ΠΑΚ. Κινούνταν ακόμα μεταξύ εθνικής ιδιαιτερότητας και παγκοσμιοποιημένων θεωρητικών αναφορών (μητρόπολη/περιφέρεια, τρίτος δρόμος) στη συνάρθρωσή τους, ακόμα και αν κυρίαρχη τάση ήταν ήδη η κρατικοποίηση και η γραφειοκρατική αναπαραγωγή. Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990 οδηγήθηκε στην καταθλιπτική τηλεκρατική “εκσυγχρονιστική” μονοφωνία της νεοσοσιαλδημοκρατίας, του σοσιαλφιλελευθερισμού και στη συνέχεια στην κατάρρευση. Η ακύρωση της ιδεολογικο-πολιτικής ιδιαιτερότητάς του προηγήθηκε και προετοίμασε την εκλογική του συρρίκνωση.

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο PDUP. Μετά τις ευρωεκλογές του 1984, εντάσσεται στο PCI με το οποίο είχε ήδη αρχίσει να συγκλίνει από την περίοδο 1980-81 μετά την εγκατάλειψη από το PCI της γραμμής του “ιστορικού συμβιβασμού” και της υιοθέτησης της “δημοκρατικής αλτερνατίβας”. Επίσης, άλλοι λόγοι “επανασύνδεσης” ήταν η υποστήριξη των εργατών στη μεγάλη απεργία της ΦΙΑΤ το 1980, η καταδίκη του πραξικοπήματος στην Πολωνία το 1981, οι θέσεις του 16ου συνεδρίου το 1983, ενώ ταυτόχρονα και το PDUP είχε περάσει μια κρίση-διάσπαση μετά το “κίνημα του ‘77” και η ομάδα που βρισκόταν εγγύτερα σε κοινωνικά κινήματα της εποχής που ήταν κάθετα αντίθετα στο PCI είχε αποχωρήσει. Όμως ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 η πολιτική ζωή και κουλτούρα της Ιταλίας ηγεμονεύεται από τον νεοφιλελευθερισμό.

Μετά την αλλαγή του ονόματος το 1991 από Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα σε Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς, λόγω των “πολιτικών σεισμών” του 1989-1990, στελέχη του θα ενταχθούν στο σχήμα της “Κομμουνιστικής Επανίδρυσης”. Η Ροσάνα Ροσάντα αν και δεν έχει πλέον πολιτικό ρόλο, θα αντιταχθεί στην αλλαγή του ονόματος, θεωρώντας την κίνηση αυτή ως άρνηση της ιδεολογικο-πολιτικής ταυτότητας του κόμματος και ιστορικότητάς του.

Είναι η περίοδος όπου τα αριστερά κόμματα στην Ευρώπη, είτε εκείνα που αντλούν από τη δευτεροδιεθνιστική-σοσιαλδημοκρατική παράδοση, είτε από την τριτοδιεθνιστική-κομμουνιστική παράδοση, θα οδηγηθούν άλλα στο μεταμορφισμό για να επιβιώσουν, άλλα θα συρρικνωθούν περιοριζόμενα σε κομματικές σέχτες και άλλα θα εξαφανιστούν. Και αυτό δεν αφορά μόνο τα σχήματα που ήταν σύμφωνα με την κεντρική γραμμή, αλλά και τα σχήματα που είχαν κριτική στάση απέναντι σ’ αυτήν.

Πτέρυγα της φιλελεύθερης εκδοχής της παγκοσμιοποίησης

Η ευρωπαϊκή Αριστερά σήμερα, ή σοσιαλδημοκρατική, ή ριζοσπαστική-κομμουνιστογενής δεν έχει ακόμα συνέλθει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Γίνεται πτέρυγα της φιλελεύθερης εκδοχής της παγκοσμιοποίησης, της αποεθνικοποιημένης κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης, δίνοντας έναν συνδικαλιστικό-δικαιωματικό αγώνα, ολοένα και πιο αποκομμένη από την εργατική-λαϊκή κοινωνική της βάση.

Η ιστορία, όμως, δεν είναι μια σιδερένια νομοτέλεια. Πιθανό δεν είναι μόνον ό,τι τελικά γίνεται. Ο αγώνας των ανθρώπων, που πολλές φορές δείχνει σισύφειος, καθορίζει την εξέλιξη. Και οι αγωνιστές πρέπει να πηγαίνουν και κόντρα στο ρεύμα, ακόμα και στο φίλιο, ιδίως, ίσως, σ’ αυτό όταν χρειάζεται. Αυτό έδειξε η Ροσάνα Ροσάντα με το παράδειγμά της ειδικά μια περίοδο.

Ήταν το διαχρονικά «ασίγαστο πάθος» της, σύμφωνα με τον τίτλο ενός βιβλίου του Κοστάντσο Πρέβε, που αναφέρεται σε εκείνους τους ανθρώπους που «μετατρέπουν τη νεανική παρόρμηση για ισότητα και δικαιοσύνη, σε ώριμη και διαρκή αντίθεση στον καπιταλισμό, μια αντίθεση που χαρακτηρίζει πνευματικά και πολιτικά τη ζωής τους». Μια τέτοια μορφή υπήρξε η Ροσάνα Ροσάντα.

Χαρακτηριστικές προσεγγίσεις του Manifesto και του PDUP, που κυκλοφορούν στα ελληνικά, την περίοδο που συμμετείχε πολύ ενεργά η Ροσάνα Ροσάντα, στα χρόνια της αντίθεσης με το φίλιο ρεύμα, περιλαμβάνονται στα εξής βιβλία: Il Manifesto: Γράμμα στον Μπερλινγκουέρ, Η Πράγα είναι μόνη, Το κίνημα των αντιπροσώπων, θέσεις για την παιδεία, θέσεις για τον κομμουνισμό (εκδ. Εξάντας, 1976), Κόμμα Προλεταριακής Ενότητας για τον Κομμουνισμό (PDUP), Εργατική Πρωτοπορία (Avanguardia Operaia): Για το Κράτος, το Σχολείο, το Γυναικείο Κίνημα, το Κόμμα (εκδ. Στοχαστής, 1979).