Scripta Manent – Αντόνιο Γκράμσι: Αδιάφοροι

Μισώ τους αδιάφορους: Πιστεύω όπως ο Φεντερίκο Χέμπελ πως «να ζεις σημαίνει να συμμετέχεις στα κοινά». Δεν μπορούν να υπάρχουν οι μονάχα άνθρωποι, οι ξένοι στην πόλη. Όποιος ζει πραγματικά δεν μπορεί να μην είναι πολίτης και να μη συμμετέχει στα κοινά. Η αδιαφορία είναι αβουλία, είναι παρασιτισμός, είναι δειλία, δεν είναι ζωή. Γι’ αυτό μισώ τους αδιάφορους.

Η αδιαφορία είναι το νεκρό βάρος της ιστορίας. Είναι η μολυβένια σφαίρα για τον νεωτεριστή, είναι η αδρανής ύλη, μέσα στην οποία πνίγονται οι πιο θαυμάσιοι ενθουσιασμοί, είναι ο βάλτος που περιβάλλει την παλιά πόλη και την προστατεύει καλύτερα ακόμα και από τα πιο γερά τείχη, καλύτερα ακόμα και από τα στήθη των πολεμιστών της, γιατί καταβροχθίζει στις δίνες της τους επιτιθέμενους και τους αποδεκατίζει, τους αποθαρρύνει και καμιά φορά τους κάνει να παραιτηθούν από το ηρωικό εγχείρημα.

Η αδιαφορία επενεργεί δυναμικά στην ιστορία. Επενεργεί παθητικά, ωστόσο επενεργεί. Είναι το πεπρωμένο. Είναι κάτι που δεν μπορούμε να βασιστούμε επάνω του, είναι κάτι που ανατρέπει τα προγράμματα, που αντιστρέφει τα καλύτερα καταστρωμένα σχέδια, είναι η ακατέργαστη ύλη που εξεγείρεται ενάντια στην νόηση και την πνίγει. Αυτό που συμβαίνει, το κακό που πέφτει επάνω σε όλους, το πιθανό καλό που μια ηρωική πράξη (καθολικής αξίας) μπορεί να γεννήσει, δεν οφείλεται τόσο στην πρωτοβουλία των λίγων που ενεργούν, όσο στην αδιαφορία, στην απουσία των πολλών.

Αυτό που συμβαίνει, δεν συμβαίνει τόσο γιατί μερικοί θέλουν να συμβεί, όσο γιατί η μάζα των ανθρώπων παραιτείται από την θέλησή της, αδιαφορεί, αφήνει να μαζεύονται οι κόμποι που έπειτα μόνο το σπαθί θα μπορέσει να κόψει, αφήνει να θεσμοθετούνται οι νόμοι που έπειτα μόνο η εξέγερση θα καταλύσει, αφήνει να ανέβουν στην εξουσία άνθρωποι που έπειτα μόνο μια εξέγερση θα μπορέσει να τους ανατρέψει.

[…] Μερικοί κλαψουρίζουν ελεεινά, άλλοι βρίζουν αισχρά, μα κανείς ή λίγοι διερωτούνται: αν είχα κάνει και εγώ το καθήκον μου, αν είχα προσπαθήσει να κάνω έτσι ώστε να αναγνωριζόταν η αξία της θέλησής μου, της συμβουλής μου, θα συνέβαινε αυτό που συνέβηκε; Μα κανείς ή λίγοι αισθάνονται ένοχοι της αδιαφορίας τους, του σκεπτικισμού τους, του ότι δεν πρόσφεραν το χέρι τους και την δραστηριότητά τους σ’ εκείνες τις ομάδες πολιτών που, ακριβώς για να αποφευχθεί εκείνο το κακό, μάχονταν για να φέρουν εκείνο το κάποιο καλό που σκόπευαν.

[…] Μισώ τους αδιάφορους ακόμα και επειδή με ενοχλεί το κλαψούρισμα των αιώνιων αθώων. Ζητώ εξηγήσεις από τον καθένα απ’ αυτούς πώς έκανε το καθήκον που του έβαλε και του βάζει καθημερινά η ζωή, αυτού που έκανε και ειδικά αυτού που δεν έκανε. Και αισθάνομαι να μπορώ να είμαι αμείλικτος, να μην πρέπει να σπαταλήσω τον οίκτο μου, να μην πρέπει να μοιράσω μαζί τους τα δάκρυά μου.

Συμμετέχω στα κοινά, ζω, αισθάνομαι στις αντρίκειες συνειδήσεις της τάξης μου ήδη να πάλλονται οι δραστηριότητες της μελλοντικής πόλης που η τάξη μου τώρα οικοδομεί. Και σ’ αυτήν η κοινωνική αλυσίδα βαραίνει επάνω στους λίγους, σ’ αυτήν κάθε τι που συμβαίνει δεν οφείλεται στην τύχη, στο αναπόφευκτο, μα είναι διανοητικό έργο των πολιτών.

Δεν υπάρχει σ’ αυτήν κανείς που να στέκεται στο παράθυρο και να κοιτά τους λίγους που θυσιάζονται χύνοντας το αίμα τους. Και δεν υπάρχει κανείς που να στέκεται στο παράθυρο παραμονεύοντας, και που θέλει να απολαμβάνει το ελάχιστο καλό που η δραστηριότητα των λίγων παρήγαγε και που ξεσπάει απογοητευμένος, βρίζοντας αυτόν που θυσιάζεται, που χύνει το αίμα του, γιατί απέτυχε στον σκοπό του. Γι’ αυτό μισώ όποιον δεν παίρνει το μέρος κανενός, μισώ τους αδιάφορους.

---

Ο Αντόνιο Γκράμσι (Άλες Σαρδηνίας 1891-Ρώμη 1937) υπήρξε φιλόσοφος, συγγραφέας, πολιτικός και πολιτικός θεωρητικός. Από νωρίς ήρθε σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες και εντάχθηκε δυναμικά στο Σοσιαλιστικό Κόμμα. Στις 21 Ιανουαρίου 1921, ιδρύει με μια πλειάδα σοσιαλιστών συντρόφων το Κ.Κ. Ιταλίας. Η άνοδος των φασιστών στην εξουσία είχε ως αποτέλεσμα να τεθούν εκτός νόμου το Κ.Κ.Ι. και οι άλλες δημοκρατικές οργανώσεις και να συλληφθούν οι ηγέτες τους, ανάμεσα στους οποίους και ο Γκράμσι. Καταδικάστηκε σε εικοσαετή φυλάκιση και πέθανε στη φυλακή, αφήνοντας πίσω έναν τεράστιο όγκο δοκιμίων, άρθρων και σημειώσεων, που εκδόθηκαν για πρώτη φορά ύστερα από τον πόλεμο υπό τον ευρύτερο τίτλο “Τα Τετράδια της Φυλακής” και επηρέασαν σημαντικά τις ριζοσπαστικές ιδέες σε όλον τον κόσμο. Το κείμενο “Οι αδιάφοροι” έχει παρθεί από τον τόμο: “Αντόνιο Γκράμσι, Σοσιαλισμός και Κουλτούρα”, μτφ. Γιώργος Μαχαίρας – Tania Gori, εκδ. “Στοχαστής”, Αθήνα 1982/2009.