Στερνό αντίο στον Γιώργο Μανιάτη

Δεν αποτελεί υπερβολή ότι για τον Μανιάτη όσα και να πεις η παράλειψη των όσων άφησε πίσω βαραίνει αποφασιστικά. Αναγκαστικά, λοιπόν, θα σταθώ σε κάποια μόνο στοιχεία που σχετίζονται με τα επιμέρους προσωπικά μου βιώματα από την μεταξύ μας γνωριμία, συνεργασία και σχέση. Πρώτο και βασικό στοιχείο της όποιας μας σχέσης ήταν οι Εκλεκτικές Συγγένειες. Σύγκλιση σε κοινούς αξιακούς τόπους, αγάπη για την μουσική και το βιβλίο, συγκλίνουσες περί την εκδοτική δραστηριότητα απόψεις, έντονη αγωνία για την Αριστερά και το μέλλον της, βαθιά αμοιβαία εκτίμηση με σταθερό παρονομαστή την παραδοχή της αναγκαιότητας για την σύνδεση της πολιτικής με την ηθική.

Η σχέση μας κορυφώθηκε στα χρόνια της συγγραφής του διδακτορικού μου για τον Ρήγα Βελεστινλή, όπου ο Γιώργος Μανιάτης, μαζί με τον Κοσμά Ψυχοπαίδη και τον Μανόλη Αγγελίδη, αποτέλεσαν τους επιβλέποντες φύλακες-αγγέλους μου. Ο Γιώργος Μανιάτης ήταν μια περίπτωση αυθεντικού αναγεννησιακού διανοούμενου. Το “μουσικήν ποίει και εργάζου”, αποτελούσε το χαρακτηριστικότερό του, ίσως, στοιχείο. Δεν είναι στις προθέσεις του παρόντος σημειώματος να αναφερθώ συστηματικά σε αυτό το οποίο υπήρξε. Επιγραμματικά μόνο στέκομαι στα βασικά, χαρακτηριστικά του, στοιχεία.

Βιβλιοφάγος, συγγραφέας, εκδότης (Σε συνεργασία: “Υποδομή”, “Πολύτροπον”), ενεργός πολίτης, δρων αριστερός άμεσα συμμετέχων σε υπεύθυνα πολιτικά πόστα όπως στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, στην διεύθυνση του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών και του περιοδικού “Σύγχρονη Σκέψη”, πανεπιστημιακός δάσκαλος σε διαρκή και λειτουργική σχέση με τους φοιτητές του, λάτρης αλλά και βαθύς γνώστης της μουσικής (μικρό δείγμα οι εκπομπές του στο Τρίτο Πρόγραμμα) της κλασικής ιδιαίτερα, φίλαθλος (φανατικός οπαδός του Ολυμπιακού), αλλά και ζωγράφος, ως ύστατη, ζωντανή πινελιά, στο αναγεννησιακό του πορτραίτο.

Μερικές ξεχωριστές στιγμές

Ένα μικρό μόνο μέρος, της πολυσχιδούς του δράσης, αποτυπώνεται και στην πολύχρονη συνεργασία μας. Όταν η γυναίκα μου Δάφνη Ανδρέου αποφάσισε –επιτέλους– να μεταφράσει το μικρό βιβλιαράκι του Φέλιξ Μέντελσον “Ο Κόσμος της Όπερας”, που αποτελούσε τον σταθερό οδηγό μας γύρω από το μελόδραμα, οι άνθρωποι που καταφύγαμε για να μας βοηθήσουν ήταν δύο: ο Θάνος Μικρούτσικος που έκανε την εισαγωγή στο βιβλίο και ο Γιώργος Μανιάτης, που όχι μόνο επιμελήθηκε την ύλη, αλλά και κυριολεκτικά μας αναβάθμισε μεταφέροντάς μας, μέρος του αστείρευτου μουσικού του οπλοστασίου.

Σε διαφορετικό θέμα και σε άλλο επίπεδο κινήθηκε η  συνεργασία μας με αφορμή την έκδοση, επίσης από τον “Στοχαστή”, του μνημειώδους έργου του Αλέξη ντε Τοκβίλ “Η Δημοκρατία στην Αμερική”, που μεταφραστής του ήταν ο αξέχαστος φίλος και σύντροφος Μπάμπης Λυκούδης. Επιζητώντας τον “εμπλουτισμό” της έκδοσης με μιαν –ικανή να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του έργου– εισαγωγή, καταφύγαμε πάλι στο “ασφαλές λιμάνι” που ήταν ο Γιώργος Μανιάτης. Η ευρύτητα του πνεύματος και ο αντιδογματικός χαρακτήρας που προσελάμβανε την φιλοσοφία της πράξης, αποτυπώθηκε στην λιτή και ουσιαστική εισαγωγή του στο “Η Δημοκρατία στην Αμερική”, γεγονός που αναγνωρίστηκε και από τους ιδεολογικούς του αντιπάλους.

Τέλος, άξια μνείας είναι να αναφερθούν και τα δύο από τα σημαντικότερα έργα του που εκδώσαμε στον “Στοχαστή” και που ήταν “Το προσωπείο και το πρόσωπο”, μια εξαιρετική πραγματεία για τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ και όχι μόνον και “Η διαλεκτική της χειραφέτησης”, μια κατάθεση ψυχής για την σχέση πολιτικής και ηθικής, ένα σημαντικό δοκίμιο για τα όσα έχουν εξοβελιστεί από τον χώρο της τρέχουσας πολιτικής. Θέλω να τονίσω, αυτό που με αφορμή την έκδοση των δύο αυτών έργων του, υπήρξε για μένα το ιδιαίτερο και το σημαντικό. Κι αυτό ήταν η μακρά ιδεολογική μας συζήτηση, συζήτηση-αναζήτηση με πάντα παρόντα τα επίδικα γύρω από την φιλοσοφία της πράξης και συχνά-πυκνά κάτω από την σκιά του Αντόνιο Γκράμσι του επαναστάτη διανοούμενου που βαθιά ενέπνεε και τους δυο μας.

Κλείνοντας τον σύντομο αυτό αποχαιρετισμό, θα ήθελα να επιμείνω στα εξής: Ο Γιώργος Μανιάτης, πιστός δια βίου στην φιλοσοφία της πράξης, ήταν μια από τις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις, όπου το σολωμικό “Με λογισμό και όνειρο” το έκανε πράξη. Τούτων δοθέντων ως φίλος και σύντροφός του αισθάνομαι τυχερός που έζησα εκ του σύνεγγυς μιαν ιδιαιτέρως ασυνήθη για τα σημερινά κυρίαρχα στερεότυπα περίπτωση. Μια περίπτωση Έλληνα διανοούμενου, που στάθηκε σε όλη του την ζωή απέναντι στο κυρίαρχο συγκρότημα εξουσίας, πληρώνοντας αδιαμαρτύρητα την επιλογή του.