Τα δικαιώματα εμβρύου, βρέφους και παιδιού – Οι επερχόμενες προκλήσεις

Έκλεισα τα άρθρα μου με τον προβληματισμό της βιοηθικής αναφορικά με την ευγονική (παιδί με DNA τριών ανθρώπων, τεχνητή μήτρα, σύζευξη τεχνητής νοημοσύνης ΑΙ με ανθρώπινο DNA) που ήδη ασκείται. Αν και έκανα αναφορές για το κυοφορούμενο, και τα δικαιώματα του παιδιού, σε σχέση με τα δικαιώματα του γονέα και δότη, αρκετοί δεν τα είδαν και παραπονέθηκαν ή με έψεξαν για παράλειψη. Επειδή είμαι νομικός, η παρακάτω προσέγγισή μου θα είναι νομική, χωρίς συναισθηματική φόρτιση, αν και είμαι κοινωνικό όν, πατέρας διδύμων.

Από συνταγματική σκοπιά, το έμβρυο δεν έχει δικαιώματα. Μην μου ανοίξετε συζήτηση για το τι θα έπρεπε και πως είναι ανήθικο. Αναφέρομαι ρητά σε Σύνταγμα και Νόμο. Επ’ αυτών να σχολιάσετε. Το nasciturus / έμβρυο ( Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur) αποκτά δικαιώματα αν τεχθεί ζών, δηλαδή αν γεννηθεί ζωντανό. Εξαιρέσεις δικαιωμάτων πριν την γέννα αναγνωρίζονται σε κάποιες Πολιτείες των ΗΠΑ κα, αποκλειστικά για κληρονομικά δικαιώματα.

Με τη γέννηση, λοιπόν, κατά την οποία υποστασιοποιείται ο άνθρωπος και διαμορφώνεται ολοκληρωμένος ο ανθρώπινος οργανισμός, γεννιούνται και τα δικαιώματα. Πριν από τη γέννηση δεν γίνεται λόγος για την ύπαρξη υποκειμένου (“προσώπου”). Επομένως, δεν νοείται δικαίωμα υπέρ του εμβρύου, που να αντιτίθεται στα δικαιώματα της κυοφορούσας, εφόσον θελήσει να κάνει διακοπή της κύησής της, για ποικίλους λόγους.

Διακοπή της κύησης

Ειδικά στην Ελλάδα, η διακοπή κύησης είναι νόμιμη μέχρι και τις 12 εβδομάδες (11 εβδομάδες και 6 ημέρες) εφόσον το επιθυμεί η κυοφορούσα. Μετά την 12η εβδομάδα της κύησης επιτρέπεται μόνο σε περιπτώσεις διαπιστωμένα νοσούντος εμβρύου έως και την 24η εβδομάδα (23 εβδομάδες και 6 ημέρες). Πέραν των 24 εβδομάδων το έμβρυο θεωρείται “πρόσωπο” και η διακοπή της κύησης απαγορεύεται για οποιοδήποτε λόγο.

Η διακοπή της κύησης έως τις 12 εβδομάδες μπορεί να γίνει είτε χειρουργικά, είτε φαρμακευτικά. Το κυοφορούμενο δεν εξομοιώνεται με “απλό όργανο” του σώματος της κυοφορούσας. Τα “δικαιώματα” του εμβρύου βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο όταν ξεκινά η κυοφορία (τη στιγμή της γονιμοποίησης του ωαρίου) και αυξάνονται όσο προσδοκάται η ανάπτυξη και η αυτόνομη επιβίωσή του ως ανθρώπου. Οπότε αντιστρόφως ανάλογα, μειώνονται τα δικαιώματα της κυοφορούσας να διακόψει την κύησή της (στην Ελλάδα την 24η εβδομάδα). Έτσι, ενώ το δικαίωμα της κυοφορούσας στην άμβλωση είναι απεριόριστο τους πρώτους μήνες της κυοφορίας, στο τέλος επιτρέπεται μόνον αν πρόκειται να προστατευθούν σημαντικότερα έννομα αγαθά της ιδίας, όπως η ζωή και η υγεία της.

Στην έννοια της “βιωσιμότητας” (viability), της ικανότητας, δηλαδή, του κυοφορούμενου να επιβιώσει έστω και με τη βοήθεια τεχνικών μέσων, ως αντίβαρο στο δικαίωμα της άμβλωσης, αναφέρθηκε πρώτη η αμερικανική νομολογία, ήδη από το 1973, στην απόφαση-σταθμό Roe v. Wade, όπου το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι η γυναίκα έχει δικαίωμα στην άμβλωση, απορρίπτοντας το επιχείρημα της Πολιτείας του Τέξας ότι το κυοφορούμενο είναι “πρόσωπο”.

Στις ΗΠΑ και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

Σε αντίθεση με το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είναι έως σήμερα πιο επιφυλακτικό (μεταξύ άλλων, Open Door and Dublin Well Woman κατά Ιρλανδίας 29.10.1992, Boso κατά Ιταλίας 5.9.2002, Vo κατά Γαλλίας 8.7.2004, Tysiac κατά Πολωνίας 20.3.2007), λόγω των διαφορετικών ηθικών, φιλοσοφικών, ιατρικών, θρησκευτικών και νομικών προσεγγίσεων που υπάρχουν στα ευρωπαϊκά κράτη όσον αφορά την προστασία που πρέπει να τυγχάνει το έμβρυο.

Από τη νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου , προκύπτουν οι εξής διαπιστώσεις:

• Πρώτον, υφίσταται ένα minimum προστασίας του εμβρύου και είναι η “δυναμικότητα” του και η προσδοκία γέννησής του που επιβάλλουν την έννομη προστασία του.
• Δεύτερον, η ζωή και η ύπαρξη του εμβρύου είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το πρόσωπο που το κυοφορεί. Όμως, εντέλει, η προστασία που παρέχεται στο έμβρυο περιορίζεται σημαντικά από τα δικαιώματα της κυοφορούσας, μέχρι και την 24η εβδομάδα. Μετά αντιστρέφονται τα δικαιώματα και είναι υπέρ του εμβρύου.

Σαφέστατα, η νομοθεσία (παγκοσμίως) έχει μείνει πίσω και πρέπει να εκσυγχρονιστεί, διότι ήδη γεννήθηκε βρέφος με DNA τριών ανθρώπων, τελειοποιείται η τεχνητή μήτρα, άρα χάνεται η έννοια της κυοφορούσας μετά των δικαιωμάτων της και η εταιρεία Neuralink του Έλον Μασκ αρχίζει να ταιριάζει ανθρώπινο DNA (εγκέφαλο) με τεχνητή νοημοσύνη ΑΙ.

Περί δικαιωμάτων

Ποια τα δικαιώματα του εμβρύου σε αυτά; Ποια τα δικαιώματα των “γονέων / εντολέων” παραγωγής παιδιών; Ποια τα δικαιώματα του επιστήμονα / εταιρείας που θα τα παράγει; Ποια τα δικαιώματα του παιδιού που γεννήθηκε με DNA τριών ανθρώπων και ποια τα δικαιώματα των “τεχνητών” παιδιών του μέλλοντος, που δεν θα είναι απλά τέκνα τεχνητής γονιμοποίησης; Και πριν 40+ χρόνια υπήρχαν αντιδράσεις για κάτι που σήμερα είναι σχεδόν ο κανόνας. Και τότε υπήρχαν “αφορισμοί” για τον πολιτικό γάμο, δηλαδή για κάτι που σήμερα αποτελεί συνηθισμένο κανόνα.

Για τα δικαιώματα του παιδιού στην ΕΕ, άρα και στην Ελλάδα βλέπε εδώ άρθρο 24 των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην ΕΕ:

• 1. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωσή τους. Τα παιδιά μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους. Η γνώμη τους σχετικά με ζητήματα που τα αφορούν λαμβάνεται υπόψη σε συνάρτηση με την ηλικία και την ωριμότητά τους.
• 2. Σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού.
• 3. Κάθε παιδί έχει δικαίωμα να διατηρεί τακτικά προσωπικές σχέσεις και απ’ ευθείας επαφές με τους δύο γονείς του, εκτός εάν τούτο είναι αντίθετο προς το συμφέρον του.

Ιδού τι αναφέρει ο Ελληνικός Αστικός Κώδικας (ας σημειωθεί ότι αναφέρονται δύο γονείς, χωρίς προσδιορισμό φύλου των γονέων). Όμως, το δύο γονείς, ήδη έγινε τρεις δότες DNA! Και στο μέλλον με την τεχνητή μήτρα και τη σύζευξη ΑΙ-DNA θα υπάρχει γονέας;

Όπως προανέφερα , οι προκλήσεις είναι παρούσες και μπροστά. Σε πολύ λίγο, ο γάμος ατόμων ιδίου φύλου και οι υιοθεσίες θα μας φαίνονται “ξεπερασμένα θέματα”, μπροστά σε όσα έρχονται. Όπως ξεπερασμένη και αυτονόητη μας φαίνεται πλέον η τεχνητή γονιμοποίηση και ο πολιτικός γάμος, παρότι πριν 40 χρόνια η Εκκλησία και η κοινωνία τα κατέκριναν “αφοριστικά”.