Τα έθνη διαμορφώνονται από την ιστορία τους

«Η ιστορία διδάσκει τούτο: ότι οι λαοί και οι κυβερνήσεις ποτέ δεν έμαθαν τίποτε από την ιστορία». (Έγελος)

Το Μακεδονικό και οι συζητήσεις για τη Συμφωνία των Πρεσπών πέραν όλων των άλλων ανέδειξαν και τον ρόλο της ιστορικής γνώσης στη διαμόρφωση της ατομικής συνείδησης, αλλά και της πορείας στον χρόνο των κοινωνιών και των κρατών. Άτομα, λαοί και έθνη διαμορφώνονται από την ιστορία τους ανεξάρτητα από τη βούλησή τους και από το βαθμό γνώσης του ιστορικού τους παρελθόντος.

Κάθε άτομο και λαός δεν είναι ένα αυτοφυές δημιούργημα, ούτε προϊόν αυθαίρετης δημιουργίας του παρόντος, αλλά είναι ένα ιστορικό δημιούργημα. Η πορεία του ανθρώπου πάνω στη Γη είναι η συνισταμένη των τριών διαστάσεων του χρόνου, του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Από τις τρεις αυτές διαστάσεις του χρόνου, το παρελθόν είναι αυτό που καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την πορεία του ανθρώπου τόσο κατά την διάρκεια του παρόντος όσο και στο μέλλον.

Η ιστορία, ως συμπυκνωμένη εμπειρία και σοφία του παρελθόντος, αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την εξέλιξη και πρόοδο κάθε λαού. Η ιστορία, δεν είναι μόνο ένας κλάδος της επιστήμης ή ένα μάθημα για την εθνική διαπαιδαγώγηση των νέων αλλά είναι το ατομικό και εθνικό «θησαυροφυλάκιο» μέσα στο οποίο βρίσκονται στοιχεία απαραίτητα για την ατομική και εθνική μας συγκρότηση.

Η ιστορία είναι η ατομική και εθνική μας μνήμη. Η ίδια η ζωή χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα-ικανότητα να ανακαλεί σκέψεις και γεγονότα του παρελθόντος και με βάση αυτά να προγραμματίζει το μέλλον. Η σχέση ιστορίας και μνήμης επιβεβαιώνει και επικυρώνεται το κύρος της διαπίστωσης πως «χωρίς παρελθόν και μνήμη δεν υπάρχει μέλλον και ζωή».

Η αναγκαιότητα

Όντας η ιστορία αναπόσπαστο κομμάτι τόσο της ατομικής μας όσο και της εθνικής μας ταυτότητας μάς επιβάλλει μία σειρά υποχρεώσεων και αναγκαιοτήτων απέναντί της. Η ανάγκη για διατήρηση της εθνικής ταυτότητας περνά μέσα από τη διατήρηση της εθνικής μνήμης και αυτή με τη σειρά της φαίνεται να επιτυγχάνεται με τη βοήθεια της ιστορικής γνώσης. Η διαφύλαξη και προαγωγή της ιστορικής γνώσης γίνεται εθνικά αναγκαία στις μέρες μας, όπου τόσο τα εσωτερικά όσο και τα εξωτερικά προβλήματα δημιουργούν ένα ασφυκτικό πλαίσιο για την εθνική μας επιβίωση.

Η αμφισβήτηση της εθνικής κυριαρχίας, η παγκόσμια αβεβαιότητα και ρευστότητα, τα κύματα των προσφύγων και μεταναστών, οι νέες προοπτικές που ανοίγονται από τη διαφαινόμενη επικράτηση ενός παγκόσμιου πολιτισμού και η τάση πολλών ατόμων να αντιμετωπίζουν το παρελθόν με μία απόλυτα αρνητική-απορριπτική στάση είναι μερικά από τα φαινόμενα που προβάλλουν την ανάγκη διαφύλαξης της ιστορικής γνώσης.

«Επειδή καμιά μορφή ανθρώπινης δραστηριότητας, είτε στον επιστημονικό είτε στον καλλιτεχνικό χώρο, δεν είναι αυτόνομη, αλλά βασίζεται στο παρελθόν, αποτελεί συνέχειά του, θα πρέπει να δεχτούμε ότι και η ανθρώπινη ιστορία, όχι μόνο η ατομική, αλλά και η κοινωνική, δεν είναι ξεκομμένη από το παρελθόν, δεν είναι ασυνεχής. Ακόμα, αφού ο άνθρωπος πιστεύει ότι είναι υποκείμενο της ιστορίας, δηλαδή δημιουργός της, θα πρέπει να συνδέεται με το παρελθόν, να στρέφεται συνειδητά προς αυτό, για να διαγραφεί ένα ενεργητικό παρόν, που οπωσδήποτε θα έχει στόχο το μέλλον, θα έχει δηλαδή προοπτική.

»Από την άποψη αυτή ο σκοπός της ιστορικής μελέτης είναι πρακτικός χωρίς αυτό να σημαίνει ‘χρηστικός’ με την έννοια της άντλησης παραδειγμάτων, όπως είπαμε πιο πάνω. Έτσι, λοιπόν, ο άνθρωπος έχει σαν στόχο την απόκτηση ιστορικής συνείδησης που δεν είναι απλώς γνώση του παρελθόντος, αποθήκευση γνώσεων». (Δημοσίευμα)

«Η ιστορία δείχνει τον ευρύτατο ορίζοντα της ανθρωπότητας, φέρνει τη ζωή μας στα θεμελιώδη μυστικά της παράδοσης, μας παρέχει τους κανόνες για το παρόν, μας απελευθερώνει από τις δεσμεύσεις στη δική μας εποχή, μας διδάσκει να δούμε τον άνθρωπο στην ύψιστη δυνατότητά του αλλά και στη παροδική του δημιουργία». (Karl Jaspers)

Όλα τα παραπάνω αναδεικνύουν την αξία της ιστορικής γνώσης και οδηγούν στη διατύπωση των παρακάτω θέσεων, ως των ασφαλέστερων οδηγών τόσο στην προσωπική όσο και στην εθνική ζωή. Ο φόβος της επαλήθευσης «όποιος δε γνωρίζει την ιστορία του είναι υποχρεωμένος να την ξαναζήσει» (Santayana) κάνει αναγκαία τη μελέτη και αποδοχή αυτών των θέσεων.

Οι θέσεις

1. Η ιστορία συμβάλλει τόσο στη διαμόρφωση και διατήρηση της εθνικής συνείδησης όσο και στον αυτοπροσδιορισμό του κάθε ατόμου χωριστά, ως ιστορικής οντότητας.
2. Η ιστορική γνώση ενισχύει και τροφοδοτεί το «συλλογικό υποσυνείδητο» μιας κοινωνίας ή ενός λαού και με την έννοια αυτή αποτελεί ενοποιητικό παράγοντα για τα μέλη ενός έθνους.
3. Επιπρόσθετα η μελέτη της ιστορίας αναδύει-αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ατόμου στην εξέλιξη των κοινωνιών και του κόσμου ολόκληρου. Η διαπίστωση του πρωταγωνιστικού ρόλου του ανθρώπου έρχεται να επιβεβαιώσει ότι η ιστορία δεν καθορίζεται τελικά παρά μόνο από την καθοριστική δράση του ανθρώπου. Η διαπίστωση αυτή δεν είναι μία αυθαίρετη άποψη ή μία προσωπική βιωμένη εμπειρία αλλά προϊόν της μελέτης της ιστορικής γνώσης.
4. Η ιστορική γνώση συμβάλλει στην κατανόηση ότι ο άνθρωπος ως κοινωνική, ψυχική, ηθική και πνευματική ύπαρξη-«ον» είναι ιστορικό δημιούργημα.
5. Η ιστορική γνώση χρησιμοποιείται για να προβάλλει πρότυπα ζωής και προσφοράς και για να δώσουμε σκοπούς ζωής και ιδανικά δράσης. (Ο διαπαιδαγωγικός ρόλος της ιστορίας….)
6. Ιστορική συνείδηση, προϊόν της ιστορικής γνώσης, προφυλάσσει το σύγχρονο άτομο από φαινόμενα εθνικής αλλοτρίωσης που έχουν την αιτία τους στις σύγχρονες διεθνείς συγκυρίες (οικουμενικός πολιτισμός).
7. Μέσα από την ιστορική γνώση καλλιεργούνται τρόποι κατανόησης, ερμηνείας και αξιολόγησης της συλλογικής και ατομικής δράσης ατόμων και λαών.
8. Η μελέτη και η γνώση της ιστορίας είναι η πιο άμεση και ορατή οδός για την ανθρωπογνωσία (η γνώση της ανθρώπινης φύσης) και κοινωνιογνωσία.
9. Μέσα από τη μελέτη των ιστορικών γεγονότων ο άνθρωπος διαβάζει τον εαυτό του, την κοινωνία, ανακαλύπτει τους κανόνες της δράσης και τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης.
10. Η ιστορική γνώση εθίζει τους νέους να βλέπουν, να μετρούν, να αξιοποιούν την πραγματικότητα και να εκτιμούν την αξία της συνεργασίας και της συλλογικής προσπάθειας.
11. Μέσα από την ιστορική γνώση προσπαθούμε να δώσουμε και να αποκαλύψουμε το νόημα της εξέλιξης στην κοινωνία και να καλλιεργήσουμε τρόπους επιστημονικής σκέψης και έρευνας (αλληλουχία γεγονότων και αναζήτηση αιτιακών σχέσεων).
12. Ιστορική γνώση συνδυαζόμενη με τη γνώση της σύγχρονης εσωτερικής και παγκόσμιας πραγματικότητας βοηθά στον προσανατολισμό του ατόμου σ΄ ένα κόσμο όπου βασιλεύει και κυριαρχεί η σύγχυση, η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια.
13. Η ιστορική γνώση επικυρώνει τη συνέχεια ενός λαού στο βάθος του χρόνου, στοιχείο απαραίτητο για τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό κάθε ατόμου και λαού.
14. Η γνώση της ιστορίας, όταν είναι απαλλαγμένη από εθνικιστικές ανακρίβειες, συντελεί στην καλλιέργεια της αγάπης προς την πατρίδα, της φιλοπατρίας – πατριωτισμού.
15. Η ιστορική γνώση καλλιεργεί την κρίση, την αντίληψη, εθίζει το άτομο στη διαλεκτική αντιμετώπιση των γεγονότων και γενικά αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα για την πνευματική καλλιέργεια και ωρίμανση του ατόμου.

Και όλα αυτά, γιατί η ιστορία είναι τα πάντα:

«Ιστορία είναι η εμφάνιση, η αύξηση, ο πολλαπλασιασμός και η πάλη μέχρι θανάτου των κρατών μεταξύ τους˙ είναι η κατάκτηση, η εισβολή, η υποδούλωση, και είναι η αντίσταση, η επανάσταση, η σύγκρουση˙ είναι οι μάχες, τα ερείπια, τα πραξικοπήματα και οι συνωμοσίες˙ είναι το κύμα της δύναμης και της βίας, είναι η υπερβολή της εξουσίας˙είναι η τρομοκρατική βασιλεία των διψασμένων για αίμα θεών είναι η υποδούλωση της μάζας και η σφαγή των μαζών˙ είναι η ανέγερση των μεγαλοπρεπών ναών, παλατιών, πυραμίδων, είναι η ανάπτυξη της τεχνικής και της τέχνης είναι η εμφάνιση και η εξέλιξη της γραφής, είναι το εμπόριο δια ξηράς και θαλάσσης προϊόντων και ιδεών κάποτε επίσης, είναι ένα μήνυμα ελέους και συμπάθειας και άλλοτε μια σκέψη που αναρωτιέται για το μυστήριο του κόσμου» (Εντγκαρ Μορέν).