Τα “όχι” του Γλέζου σε Μνημόνια και “Πρέσπες”

«Νέος θα πει ν’ αλλάξεις τον κόσμο»
Νίκος Καζαντζάκης

Στο α΄ μέρος παρουσιάστηκε η πολιτικο-οργανωτική δραστηριότητα και συμμετοχή του Μανώλη Γλέζου την περίοδο 1939-1989. Την δεκαετία του ’90, ο Γλέζος διακόπτει οριστικά οποιαδήποτε σχέση συνεργασίας με το ΠΑΣΟΚ λόγω της εκσυγχρονιστικής στροφής του και διαφωνώντας με αυτή την εξέλιξη. Κινείται πάντοτε αυτόνομα μεταξύ των δύο ψυχών της Αριστεράς, την εθνική και την κοινωνική. Αυτές, σε επίπεδο πολιτικο-οργανωτικών αποκρυσταλλώσεων έτειναν βαθμιαία στον διαχωρισμό και όχι στην ενότητά τους, όπως πρέσβευε ο Γλέζος και ήταν κοινός τόπος στην Αριστερά της εποχής του, την περίοδο 1940-1989.

Σταδιακά ο Μανώλης Γλέζος αρχίζει να αναγνωρίζεται σε έναν χώρο που θα φέρει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας Πατριωτικής Αριστεράς, ένας όρος που θεωρούνταν περίπου ταυτολογία την προηγούμενη περίοδο. Ένας χώρος που κινείται ανάμεσα στις αντιφάσεις με σταθερό μέτωπο απέναντι στην παγκοσμιοποίηση ή τις δυνάμεις της παγκοσμιοκρατίας σύμφωνα με τον όρο που συνήθιζε να χρησιμοποιεί ο Γλέζος. Τούτο αποτυπώνεται και στις συμμαχίες που πραγματοποιεί ο Μανώλης Γλέζος εκείνη την περίοδο.

Τόσο με το διαμορφούμενο αριστερο-πατριωτικό χώρο (Καραμπελιάς-χώρος Άρδην, Στοφορόπουλος κ.α.), όσο και με το χώρο του Συνασπισμού και τις συμμαχίες περί αυτόν. Οι κινήσεις αυτές είχαν σαν αποτέλεσμα ο Μανώλης Γλέζος να συμμετάσχει ενεργά στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά της παράδοσης του ηγέτη του Κούρδου ηγέτη Οτζαλάν, κατά των ΝΑΤΟϊκών βομβαρδισμών της Γιουγκοσλαβίας το 1999 και παράλληλα να συμμετάσχει στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του Συνασπισμού στις εκλογές του 2000. Την περίοδο 2002-2004 τοποθετείται ενάντια στο Σχέδιο Ανάν, καθώς είναι σταθερά απέναντι σε προτάσεις επίλυσης του Κυπριακού στη βάση της Διζωνικής-Δικοινοτικής Ομοσπονδίας.

Η δύσκολη αυτή ισορροπία θα αποτυπωθεί στην υποψηφιότητα του Μανώλη Γλέζου στις αυτοδιοικητικές εκλογές για τη Νομαρχία Αθηνών-Πειραιώς το 2002, όπου θα τον στηρίξουν όλοι οι ανωτέρω χώροι, μέσα από το σχήμα Ενεργοί Πολίτες. Στη συνέχεια ο Μανώλης Γλέζος και το σχήμα Ενεργοί Πολίτες, θα συμμετάσχουν στο Χώρο Διαλόγου και Κοινής Δράσης της Αριστεράς, από τον οποίο θα προέλθει το εκλογικό αρχικά σχήμα του Συνασπιμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς, στις εκλογές του Μαρτίου 2004, οπότε και θα συμμετάσχει στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας.

Αμετανόητα αντιμνημονιακός

Παράλληλα και ήδη από το 1996, ο Μανώλης Γλέζος πρωτοστατεί στη διεκδίκηση των οφειλόμενων γερμανικών αποζημιώσεων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, συγκροτώντας μαζί με άλλους συναγωνιστές του (Απόστολος Σάντας, Ευάγγελος Μαχαίρας, Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης, Ιωάννης Σταμούλης, Στέλιος Ζαμάνος, Χαράλαμπος Ρούπας, Βασίλης Πριόβολος, Βαρδής Βαρδινογιάννης, Μιχάλης Ράπτης-Πάμπλο, Στέφανος Ληνιαίος, Αντώνης Καρράς, Αριστόβουλος Μάνεσης, Αντώνης Ρουπακιώτης, Δαμιανός Βασιλειάδης, Δημήτρης Παπαχρήστος, Λουκάς Αξελός, Άλκης Ρήγος, Προκόπης Παπαστράτης, Αλέξανδρος Κουτσομητόπουλος, Γιώργος Παπαγιαννόπουλος και πολλοί άλλοι. Στην πορεία των ετών θα συμμετάσχουν οι Βασίλης Μπρακατσούλας, Γιάννης Μαύρος, Δημήτρης Αλευγομάγειρος, Μανώλης Χατζηνάκης, Μανώλης Μηλιαράκης, Χρήστος Τζιτζιλώνης, Χαρίλαος Ερμείδης, Αλεξάνδρα και Γεωργία Σάντα κ.α. Από τη νεώτερη γενιά, μετά τα πρώτα χρόνια, θα προστεθούν οι Αριστομένης Συγγελάκης, Χριστίνα Σταμούλη, Γιάννης Σταθάς, Σαράντος Θεοδωρόπουλος, Γιάννης Χατζηαντωνίου, Δημήτρης Μπελαντής), το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (ΕΣΔΟΓΕ), του οποίου θα είναι και Πρόεδρος. Μέχρι το τέλος της ζωής του θα αφοσιωθεί στον αγώνα αυτό, με πρωτοβουλίες, ομιλίες, συγγραφή, πολιτική και κινηματική δράση σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Την περίοδο της μνημονιακής υπαγωγής της χώρας στην τρόικα των ΔΝΤ-ΕΕ-ΕΚΤ, ο Μανώλης Γλέζος συμμετέχει ενεργά στο αντι-μνημονιακό κίνημα, στις Πλατείες, τις απεργιακές και κινηματικές συγκρούσεις της περιόδου 2010-2012. Η φωτογραφία που απωθείται δια ψεκασμού από τις δυνάμεις καταστολής στην Πλατεία Συντάγματος είναι από τις χαρακτηριστικές εκείνης της περιόδου. Μέσα από το σχήμα Ενεργοί Πολίτες συμμετέχει στη συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και εκλέγεται βουλευτής Επικρατείας στις διπλές εκλογές Μαιου-Ιουνίου 2012.

Στο ιδρυτικό συνέδριο του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ (Ιούλιος 2013), θα διαφοροποιηθεί απέναντι στην πολιτικο-οργανωτική κατεύθυνση της ενιαιοποίησης και διάλυσης των συνιστωσών που προωθεί η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ. Στην κριτική του στο Συνέδριο απέναντι στο προτεινόμενο σχήμα των μελών, ανέφερε ότι του θυμίζει τη φράση του Νίκου Ζαχαριάδη το 1945 που μίλαγε για Κόμμα των χιλιάδων μελών του και εννοούσε ένα αρχηγικό κόμμα. Εν όψει των Ευρωεκλογών 2014, η συλλογικότητα Νέος Αγωνιστής που δρούσε στο πλαίσιο του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ, προτείνει τον Μανώλη Γλέζο ως υποψήφιο Ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ.

Το συγνώμη στον ελληνικό λαό για τη συνεργασία με ΣΥΡΙΖΑ

Η πρόταση του Νέου Αγωνιστή κατέληγε ως εξής: «Για να μπουν όμως γερά τα θεμέλια μιας σοσιαλιστικής και δημοκρατικής Ευρώπης πρέπει να κλείσουν οι λογαριασμοί του παρελθόντος, του σύντομου 20ου αιώνα. Το γερμανικό κράτος έχει ανεξόφλητες οφειλές προς τον ελληνικό λαό. Είναι απαραίτητο στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να τεθεί το θέμα των γερμανικών οφειλών με τη μεγαλύτερη δυνατή έμφαση, ως το πρώτο κεφάλαιο μιας Ευρώπης των λαών. Στον αγώνα αυτό για δικαιοσύνη και αποζημίωση, ο συμβολισμός και η παρουσία του κατά Ντε Γκωλ “πρώτου παρτιζάνου της Ευρώπης”, του Μανώλη Γλέζου, πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητη. Προτείνουμε τον σύντροφο Μανώλη Γλέζο για υποψήφιο Ευρωβουλευτή, τον 90ετή αγωνιστή νεολαίο που προσωποποιεί τη ρήση του Νίκου Καζαντζάκη ‘νέος θα πει ν’ αλλάξεις τον κόσμο».

Η πρόταση τελικά υιοθετήθηκε από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ και ο Μανώλης Γλέζος εξελέγη πρώτος Ευρωβουλευτής σε αριθμό σταυρών απ’ όλα τα κόμματα. Μετά τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, ο Μανώλης Γλέζος ασκεί σκληρή κριτική στη συμφωνία της 20ης Φεβρουαρίου 2015 καθώς θεωρεί ότι μέσω αυτής ο ΣΥΡΙΖΑ συμβιβάζεται με τα Μνημόνια και τους δανειστές και καλεί τα μέλη του ΣΥΡΙΖΑ να αντιδράσουν για την ανατροπή αυτής της πολιτικής.

Είχε ζητήσει συγνώμη δε, από τον ελληνικό λαό «επειδή συνήργησα σε μια ψευδαίσθηση» όπως χαρακτηριστικά λέει και προσθέτει «ανάμεσα σε καταπιεστή και καταπιεζόμενο δεν μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός, όπως ακριβώς ανάμεσα στον σκλάβο και στον κατακτητή, λύση είναι μόνο η Λευτεριά. Αλλά κι αν δεχτούμε αυτό τον παραλογισμό, ήδη οι παραχωρήσεις που έκαναν οι προηγούμενες μνημονιακές κυβερνήσεις με την ανεργία, τη λιτότητα, τη φτώχεια, τους αυτόχειρες, ξεπερνούν κάθε όριο υποχώρησης».

Κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών

Στο Δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015 τάσσεται υπέρ του ΟΧΙ. Μετά την υποχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ και την υπογραφή του 3ου μνημονίου ο Μανώλης Γλέζος που είχε ήδη παραιτηθεί από Ευρωβουλευτής, στηρίζει την Λαϊκή Ενότητα ως υποψήφιος στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας στις εκλογές Σεπτεμβρίου 2015.

Στη συνέχεια αποστασιοποιείται από τη ΛΑΕ. Ο Μανώλης Γλέζος ενώ ήταν υπέρ του χρεοστασίου όπως το διατύπωνε και της διαγραφής του χρέους, δεν ήταν υπέρ της άμεσης εξόδου από το Ευρώ, ούτε υπέρ της εξόδου από την ΕΕ. Πίστευε ότι η αντιδημοκρατική και αντικοινωνική λειτουργία της ΕΕ καταστρέφει την ιδέα και το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης των Λαών, αλλά η απάντηση που έπρεπε να δοθεί από τους λαούς της Ευρώπης και τον ελληνικό δεν ήταν στον πυρήνα της οικονομικού-νομισματικού χαρακτήρα.

Παράλληλα διατηρούσε πάντοτε ισχυρές ταυτοτικές εθνικο-λαϊκές θέσεις, αυτοαναγνωριζόμενος σε έναν δημοκρατικό λαϊκό πατριωτισμό που τον έφερνε σε αντίθεση από την κυρίαρχη ιδεολογικο-πολιτική αντίληψη βασικών συνιστωσών του χώρου της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς. Η απόσταση-αντίθεση αυτή θα καταστεί εμφανής στη συγκυρία του Μακεδονικού. Τότε η μεγάλη πλειοψηφία των οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς θα συνταχθεί με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζοντας  τις “Πρέσπες”. Ο Γλέζος όμως ήταν αντίθετος σε συμφωνία που θα περιλαμβάνει το όνομα Μακεδονία. Όπως χαρακτηριστικά το διατύπωσε με σαφή αντιΝΑΤΟϊκή αιχμή τον Φεβρουάριο 2018 «Βγάλτε λοιπόν από τον νου σας τη λέξη Μακεδονία με οποιαδήποτε μορφή».

Ένας λόγιος πατριώτης

Παράλληλα και σε συνδυασμό με την πλούσια πολιτική και αγωνιστική δράση, ο Μανώλης Γλέζος υπήρξε πολυγραφότατος σε πολλά πεδία, μέσα από διαδικασίες αυτομόρφωσης και υπό συνθήκες εξαιρετικά δύσκολες για δεκαετίες. Μερικοί από τους τίτλους των 19 βιβλίων του, εκτός του δίτομου Εθνική Αντίσταση 1940-1945 (2007), είναι Η ιστορία του βιβλίου (1971), Το φαινόμενο της αλλοτρίωσης στη γλώσσα (1974), Η συνείδηση της Πετραίας Γης (1997), Ύδωρ-Αύρα-Νερό (2001), Και ένα μάρκο να ήταν…Οι οφειλές της Γερμανίας στην Ελλάδα (2012), Αντισταθείτε (2015), Ακρωνύμια (2017).

Ο ιδεολογικός κόσμος του Μανώλη Γλέζου, όπως προκύπτει μέσα από την πολύχρονη και πολυεπίπεδη αγωνιστική, πολιτική, κινηματική του δράση, τις παρεμβάσεις του στο δημόσια πράγματα, την αρθρογραφία και τα συγγράμματά του, καθοριζόταν από το δημοκρατικό λαϊκό πατριωτισμό. Η αγάπη για την Πατρίδα, την Ελευθερία και τον Άνθρωπο βρίσκονταν στο επίκεντρο της ιδεολογικοπολιτικής του ταυτότητας.

Παιδί της ΕΑΜικής αντίστασης, με αυθεντική λαϊκότητα, αυτοαναγνωριζόταν μέσα σε μια Πατριωτική Αριστερά. Κομμουνιστής, αλλά όπως αναφέρει ο Λουκάς Αξελός, εκδότης του δίτομου έργου του Μανώλη Γλέζου, Εθνική Αντίσταση 1940-1945, και συμμαχητής του «ο κομμουνισμός του διαφοροποιούνταν ριζικά από τις τρέχουσες κυρίαρχες εκδοχές».

Ο Μανώλης Γλέζος εκτός από αριστερός πατριώτης, ήταν και παρέμεινε σε όλη τη ζωή διεθνές σύμβολο του αντιφασιστικού αγώνα, υπέρμαχος και ενεργός διεθνιστής, συμπαραστάτης των εθνικοαπελευθερωτικών-αντιιμπεριαλιστικών κινημάτων των λαών από το Πολισάριο μέχρι την Παλαιστίνη και το Κουρδικό Κίνημα. Πρωτοπόρος στο παγκόσμιο φιλειρηνικό κίνημα ήδη από τη δεκαετία του ’50, ριζοσπάστης οικολόγος, ρηξικέλευθος μελετητής των δυνατοτήτων μιας ενδογενούς ανάπτυξης, λάτρης και γνώστης της γης, του τόπου, έμπρακτος υποστηρικτής της άμεσης δημοκρατίας, του κοινοτισμού, της επαναστατικής γραμμής να στηριζόμαστε στις δικές μας δυνάμεις σε επίπεδο θεωρίας, παραγωγής, θεσμών.

Εχθρός της κομματικής γραφειοκρατίας

Η σχέση του και έγνοια του για την ελληνική γλώσσα προσιδιάζει στον χαρακτηρισμό που έδωσε ο Δ.Κ. Κακλαμάνος, τον 1937, για τον Ελευθέριο Βενιζέλο στον πρόλογό του για την μετάφραση της Ιστορίας του Θουκυδίδη: «Εάν εις την Ελλάδα υφίστατο, όπως υπάρχει εις την Γαλλίαν, Ακαδημία αποκλειστικώς ενδιαφερόμενη δια την γλωσσικήν έκφρασιν και καλλιέπειαν, θα του προσφέρετο η πρώτη και πλέον διακεκριμένη θέσις εν αυτή».
Υπήρξε ενεργός πολίτης με όλη τη σημασία της λέξης.

Το πολιτικο-οργανωτικό αποτύπωμα του κρύβει από κάτω μια καθημερινή συμμετοχή και οργανωμένη πάλη, έναν συνεχή αγώνα «αταλάντευτα στην υπηρεσία του πάσχοντος ανθρώπου» όπως αναφέρει πάλι ο Λουκάς Αξελός. Διατήρησε την αυτονομία του απέναντι στο κομματικό φαινόμενο. Το έβλεπε και το αντιμετώπιζε ως εργαλείο, ως πραγματοποιημένο μέρος του σκοπού και όχι ως αυτοσκοπό.

Γι’ αυτό και βρέθηκε σε διαρκή αντίθεση με τις κομματικές γραφειοκρατίες ιδίως τις τριτοδιεθνιστικής προέλευσης με τις οποίες είχε σχέσεις. Ίσως αυτός να είναι ένας λόγος που τα κόμματα της Αριστεράς στο κοινοβούλιο δεν πρότειναν να κηδευτεί με τιμές αρχηγού κράτους, όπως θα έπρεπε. Με την εξαίρεση της βουλευτού της Β΄ Πειραιά του ΣΥΡΙΖΑ Νίνας Κασιμάτη που το πρότεινε.

Ίσως και να έχουν παραιτηθεί από την “φιλοδοξία” να γίνουν πολιτική ηγεσία του έθνους σε μια γραμμή εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης. Ο Μανώλης Γλέζος δεν υπήρξε γενναιόψυχος, ατρόμητος νέος αγωνιστής μόνον στα 19 του χρόνια. Παρέμεινε μέχρι τα 97 του χρόνια αγωνιστής και γι’ αυτό νέος. Γι’ αυτό βρίσκεται ήδη από χρόνια στην καρδιά του ελληνικού λαού και όλων των λαών που αγωνίζονται για την Ελευθερία. Αιωνία η μνήμη του.