Τετράδια: Ανατομία του Ουκρανικού – Αφιέρωμα σε τέσσερις που έφυγαν

Αυτές τις μέρες κυκλοφόρησε το 79ο-80ο τεύχος του περιοδικού Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου Έρευνας και Κριτικής. Το συγκεκριμένο τεύχος των Τετραδίων, περιοδικό που κυκλοφορεί από το 1980 από τις εκδόσεις “Στοχαστής”, έχει μια ιδιαιτερότητα. Είναι αφιερωμένο στη μνήμη τεσσάρων προσώπων που έφυγαν από τη ζωή την τελευταία διετία και οι συνθήκες της πανδημίας δεν επέτρεψαν τον αποχωρισμό που τους έπρεπε.

Πρόσωπα, που έβαλαν ο καθένας με τον δικό του τρόπο, τη σφραγίδα τους στην ιστορία αυτού του τόπου. Αλλά και αποτελούν για τα Τετράδια, πρόσωπα αναφοράς των οποίων η δράση και η παρουσία τους ήταν πηγή έμπνευσης για την ταυτότητα του περιοδικού. Το τρέχον τεύχος των Τετραδίων είναι αφιερωμένο στη μνήμη των Μανώλη Γλέζου, Βάσου Λυσαρίδη, Θέμου Στοφορόπουλου, Δαμιανού Βασιλειάδη, με κείμενα των Λουκά Αξελού, Κώστα Βενιζέλου, Αθανασίας Φωτιάδη, Αριστομένη Συγγελάκη και Βασίλη Ασημακόπουλου αντίστοιχα.

Στο τεύχος αφετηριακά περιλαμβάνονται δύο κείμενα-αναλύσεις της γεωπολιτικής συγκυρίας: Του Σταύρου Λυγερού για την ιστορική καμπή που συνιστά ο πόλεμος στην Ουκρανία και του Ρούντι Ρινάλντι για την ενδιαφέρουσα έννοια της “πολυοργανικής κρίσης” του σύστηματος. Ακολουθεί κείμενο του Λαοκράτη Βάσση για τις δέκα ταυτοτικές “κοινές εν-νοήσεις”. Των Silvano De Prospo και Δημήτρη Δεληολάνη, που φέρνουν άγνωστα στοιχεία γύρω από τον ηρωικό θάνατο των αντιστασιακών Γιώργου Τσικουρή και Μαρίας Έλενας Αντζελόνι την περίοδο της δικτατορίας.

Επίσης υπάρχουν ακαδημαϊκού επιπέδου δημοσιεύσεις: Του Ευαγόρα Ευαγόρου για το δυναμικό ισχύος ενός έθνους και την περίπτωση του ελληνικού κράτους, του Αλέξανδρου Παπαδημητρίου, για τη βάση και το εποικοδόμημα στον Μαρξ και τον Γκράμσι και της Jhumpa Lahiri για τον Αντόνιο Γκράμσι, με αφορμή την ανακήρυξη σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Μπολόνιας το 2021 της ινδικής καταγωγής Αμερικανίδας συγγραφέως.

Ακόμα δύο πολύ ενδιαφέροντα κείμενα περιλαμβάνουν τα Τετράδια: Του Αλέξης Ντε Τοκβίλ για τη σημασία και χρησιμότητα της μελέτης της ελληνικής και λατινικής φιλολογίας στις δημοκρατικές κοινωνίες. Του Δημήτρη Γληνού, για το χαρακτήρα του κινήματος των Νεοτούρκων το 1908, “Η τουρκική μεταπολίτευσις”. Το κείμενο είναι γραμμένο το 1909 και αποδεικνύεται ιδιαιτέρως οξυδερκές, τραγικά επιβεβαιωνόμενο τα αμέσως επόμενα χρόνια. Καταγράφει ακόμα την κατεύθυνση-προδιάθεση του Γληνού ως προς βασικά της σημεία προς το ανορθωτικό-βενιζελικό κίνημα που επρόκειτο να διαμορφωθεί εκείνη την περίοδο και ιδίως την αριστερή του πτέρυγα.

Τετράδια: Κείμενα με μεγάλο ενδιαφέρον

Ιδιαίτερο ακόμα ενδιαφέρον παρουσιάζουν τρία επιπλέον κείμενα. Του Λουκά Αξελού, με αφορμή την πρόσφατη επανέκδοση του βιβλίου του Σεραφείμ Μάξιμου, “Κοινοβούλιο ή Δικτατορία;” από τις εκδόσεις “Στοχαστής”. Ο Λουκάς Αξελός επιχειρεί μια κριτική ανάγνωση του κλασικού για την περίοδο βιβλίου του Μάξιμου, την οποία παρουσιάζει στην πολυσέλιδη εισαγωγή του βιβλίου και ορισμένα σημεία τα συνοψίζει στο κείμενο του παρόντος τεύχους των Τετραδίων.

Επισημαίνω δύο ενδεικτικά σημεία: Το σχόλιό του στο αναλυτικά γόνιμο σχήμα του Μάξιμου, ότι το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί τροφοδότησε δύο κινήσεις που πολλές φορές εκδηλώνονται στο ίδιο πρόσωπο: την νεώτερη ελληνική δημοκρατία και τη δικτατορία. Το σχολιασμό του Αξελού στην αναφορά-σχόλιο του Μάξιμου στην κριτική παρουσίαση του έργου του Ισπανού Φρανσίκο Κάμπο “Οι Δικτατορίες” (1930), όπου αναλύονται συγκριτικά «τα δικτατορικά καθεστώτα της Ρωσίας, της Ιταλίας και της Τουρκίας».

Επιπλέον, το κείμενο του Ηλία Ι. Νικολόπουλου για την δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα, τον Ιούλιο του 1965. Πρόκειται για ένα βιωματικό κείμενο, καθώς ο συγγραφέας υπήρξε συναγωνιστής του Πέτρουλα και ήταν μαζί του στη διαδήλωση της 21ης Ιουλίου 1965, αλλά και τη στιγμή της δολοφονικής επίθεσης των δυνάμεων καταστολής στην οδό Σταδίου, στο ύψος της Χρήστου Λαδά και Εδουάρδου Λω, τα πριν και τα μετά που ακολούθησαν μέχρι την κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα.

Πρόκειται για πολύ ζωντανό κείμενο, υπόδειγμα γραφής, που συνδυάζει βιωματική εμπειρία και επιστημονικότητα. Αξίζει να προσεχθεί ιδιαιτέρως από πολιτικούς-κοινωνικούς επιστήμονες της θεωρίας των κοινωνικών κινημάτων και της συγκρουσιακής πολιτικής, που ορισμένες φορές έχουν μια ροπή προς τον ακαδημαϊσμό, παραμελώντας με τρόπο μάλλον αντιφατικό ως προς το συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο, τα εμπειρικά ή και βιωματικά στοιχεία.

Bιλιοκριτική για τον Καποδίστρια

Την βιβλιοκριτική του Μιχάλη Ντόστα, Προέδρου Πρωτοδικών, για το βιβλίο του Γιώργου Σκλαβούνου, “Ο Ιωάννης Καποδίστριας προετοιμάζει την Επανάσταση. Ανατρέποντας τα κατά συνθήκη και κατά συνείδηση ψεύδη για το ’21” που κυκλοφόρησε το 2021 από τις εκδόσεις Παπαζήση. Όπως αναφέρει ο Ντόστας, το βιβλίο του Σκλαβούνου, αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά για ένα κεντρικό πρόσωπο της Ελληνικής Επανάστασης, τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον όχι και τόσο γνωστό ρόλο του κατά την περίοδο προετοιμασίας του Αγώνα, τονίζοντας ορισμένα σημαντικά στοιχεία που παραθέτει ο συγγραφέας.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας αναδείχθηκε πράγματι ως το κεντρικό πρόσωπο της δημόσιας συζήτησης με αφορμή τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Και αυτό κατά τη γνώμη μου δεν είναι τυχαίο. Έχει να κάνει με τις ανάγκες του σήμερα. Ο Μιχάλης Ντόστας είχε συμβάλει και στο προηγούμενο τεύχος των Τετραδίων, τον αφιερωματικό τόμο για το 1821, με κείμενο σχετικό με τη δικαστική διερεύνηση της δολοφονίας του Ιωάννη Καποδίστρια, που αποτελεί σημαντική συμβολή για το συγκεκριμένο ζήτημα.

Τέλος, το κείμενο ολοκληρώνεται με βιβλιοπαρουσιάσεις την επιμέλεια των οποίων έχουν οι Λουκάς Αξελός και Χριστίνα Ανδρέου, ενώ όπως δηλώνεται στο εισαγωγικό κείμενο, το επόμενο τεύχος των Τετραδίων θα είναι αφιερωμένο στη Μικρασιατική Καταστροφή, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το 1922.