Τι είναι το “τίποτα” από το οποίο αναδύεται το παν

Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, ο χωροχρόνος δεν είναι πρωταρχική ουσία, αλλά αναδυόμενο φαινόμενο από βαθύτερες κβαντικές καταστάσεις. Τι είναι όμως η Κβαντική Κοσμολογία; Η κβαντική κοσμολογία είναι το πιο τολμηρό πεδίο της σύγχρονης φυσικής. Στόχος της είναι να εξηγήσει όχι μόνο την εξέλιξη του Σύμπαντος, αλλά και την ίδια του την αρχή: πώς “γεννήθηκε” ο χωροχρόνος, πώς προέκυψαν οι φυσικοί νόμοι και αν υπάρχουν περισσότερα του ενός σύμπαντα.

Σε αντίθεση με άλλους κλάδους της αστροφυσικής, εδώ δεν μελετάται ένα μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά το Σύμπαν στο σύνολό του. Κι αυτό ακριβώς καθιστά τον ορισμό της ασαφή και συχνά αδιανόητο. Η βασική ιδέα είναι ότι στις ακραίες συνθήκες της “Μεγάλης Έκρηξης” οι νόμοι της κλασικής φυσικής καταρρέουν και μόνο η κβαντομηχανική μπορεί να περιγράψει τι συνέβη.  

• Είναι επαληθεύσιμη η κβαντική Κοσμολογία; Υπάρχει επιστημονική πειραματική απόδειξη; 

Η κβαντική κοσμολογία δεν είναι πλήρως επαληθεύσιμη. Δεν έχουμε “εξωτερικό παρατηρητή” του σύμπαντος και τα πειράματα περιορίζονται σε έμμεσες ενδείξεις. Έτσι, το πεδίο μένει ανοιχτό σε διαφορετικές ερμηνείες και παραμένει στη μεθόριο ανάμεσα σε επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία. Από οντολογική σκοπιά, η κβαντική κοσμολογία θέτει θεμελιώδη ερωτήματα: Τι σημαίνει “αρχή”, όταν ο χρόνος δημιουργείται μαζί με τον χώρο; Τι σημαίνει “μηδέν”, αν το κβαντικό κενό είναι γεμάτο δυνατότητες; Και, τελικά, τι είναι το Είναι όταν η ίδια του η βάση φαίνεται ρευστή και πιθανή; 

Η γοητεία της κβαντικής κοσμολογίας δεν είναι ότι προσφέρει τελικές απαντήσεις, αλλά ότι δείχνει πόσο αξεδιάλυτα πλέκονται η επιστημονική έρευνα και η φιλοσοφική αναζήτηση. Το Σύμπαν δεν είναι μόνο πεδίο μετρήσεων. Είναι και μυστήριο που καλεί τον άνθρωπο να το νοηματοδοτήσει. Η φιλοσοφία, ερμηνεύοντας τα ίδια φαινόμενα, θέτει ερωτήματα οντολογικά: τι σημαίνει να “υπάρχει” ο χρόνος, αν δεν είναι ανεξάρτητο πλαίσιο, αλλά προϊόν μιας διαδικασίας; Πώς νοηματοδοτούμε την αέναη διαστολή σε έναν χώρο που γεννιέται την ίδια στιγμή που μεγεθύνεται; Για τη φιλοσοφία, η αβεβαιότητα δεν είναι έλλειμμα, αλλά μόνιμη συνθήκη, τρέφει τη σκέψη. Είναι η γοητεία του Αγνώστου, που δεν επιτρέπει τελικές απαντήσεις, όπως μια εξίσωση με άπειρες λύσεις.

• Η Ορθόδοξη Θεολογία πως προσεγγίζει τη Δημιουργία του Σύμπαντος; 

Η Ορθόδοξη Θεολογία προσεγγίζει το ίδιο μυστήριο διαφορετικά. Δεν μιλά απλώς για κοσμική εξέλιξη, αλλά για Δημιουργία “ἐκ τοῦ μη ὄντος”, με τον Θεό ως πηγή του χωροχρόνου και της ύπαρξης. Ο χρόνος, που για την επιστήμη είναι φυσική διάσταση και για τη φιλοσοφία οντολογικό αίνιγμα, στην Ορθοδοξία αποκτά σωτηριολογικό χαρακτήρα: είναι ο ορίζοντας μέσα στον οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία της σχέσης Θεού και ανθρώπου, έως την εσχατολογική τελείωση.

• Από που προκύπτει ότι το Σύμπαν είναι ένα εξελισσόμενο σύστημα, που καθοδηγείται από μια νοήμονα ουσία, που περιέχει τα πάντα και έχει έναν σκοπό τελολογικό για τον Άνθρωπο; Και γιατί να μην είναι μία τυχαία , πιθανοκρατική   κβαντική δημιουργία εξελισσόμενη στο Άγνωστο και χωρίς τελικό σκοπό;

Η επιστημονική κοσμολογία, αξιοποιώντας την κβαντική θεωρία πεδίου και την κοσμολογική πληθωριστική θεωρία, υποστηρίζει ότι το Σύμπαν θα μπορούσε να έχει προκύψει από κβαντικές διακυμάνσεις στο “κενό”, χωρίς ανάγκη εξωτερικής καθοδήγησης. Σε αυτό το πλαίσιο, η ύπαρξη του ανθρώπου δεν είναι σκοπός, αλλά αποτέλεσμα συγκυριών και πιθανοτήτων που επέτρεψαν τη δημιουργία συνθηκών φιλικών προς τη ζωή. Η επιστήμη δεν ανιχνεύει τελικό στόχο, αλλά  περιγράφει μόνο διαδικασίες και νόμους.

Η φιλοσοφία, ερμηνεύοντας αυτά τα δεδομένα, θέτει το καίριο οντολογικό ερώτημα: αν το Σύμπαν είναι τυχαίο, τότε το Είναι δεν έχει έμφυτο νόημα, το νόημα το προσδίδει ο άνθρωπος. Αν όμως υπάρχει σκοπός, τότε το Είναι εμπεριέχει μια νοημοσύνη που το κατευθύνει. Και στις δύο περιπτώσεις, η αβεβαιότητα δεν αίρεται, τροφοδοτεί τη σκέψη. Η Ορθόδοξη θεολογία προσφέρει διαφορετική προοπτική: μιλά για Δημιουργία “εκ τού μη όντος“, με τον Θεό ως πηγή του χώρου, του χρόνου και της ζωής. Ο σκοπός δεν είναι απλώς η εξέλιξη της ύλης, αλλά η σωτηρία του ανθρώπου και η τελείωση της κτίσης

Εδώ η τελολογία δεν είναι επιστημονική υπόθεση, αλλά θεμελιώδης αλήθεια πίστης. Έτσι, η σύγκρουση ανάμεσα στην τυχαιότητα και τον σκοπό δεν έχει τελική απάντηση. Η επιστήμη προσφέρει περιγραφή, η φιλοσοφία ερμηνεία και η θεολογία νόημα. Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό, αντανακλώντας τη γοητεία του Αγνώστου που τρέφει την ανθρώπινη αναζήτηση.

• Τέλος συνέντευξης… “Συμπέρασμα”: Τι είναι το “τίποτα” από το οποίο αναδύεται το παν;

Το ερώτημα δεν είναι μόνο φιλοσοφικό. Είναι  βαθιά επιστημονικό. Η σύγχρονη κοσμολογία περιγράφει το κενό όχι ως έλλειψη, αλλά ως ενεργό υπόβαθρο, γεμάτο δυνατότητες. Στα κβαντικά πεδία, ακόμη και το “τίποτα” τρέμει, κυοφορώντας σωματίδια και κόσμους. Κι όμως, ο άνθρωπος δεν αρκείται στη φυσική εξήγηση. Το “τίποτα” είναι και ο καθρέφτης της αγωνίας του: πώς από την ανυπαρξία ξεπηδά η ζωή, η συνείδηση, το νόημα; Εδώ, η επιστήμη συναντά την ποίηση, κι η ποίηση την πίστη. Το “τίποτα” ίσως δεν είναι κενό, αλλά η αόρατη μήτρα του παντός. Εκεί, όπου η λογική σκοντάφτει και ο στοχασμός μετατρέπεται σε δέος. Εκεί, όπου το πραγματικό ακουμπά το πιθανό αληθινό, και το υπερβατικό ψιθυρίζει πως, ακόμα κι αν δεν το κατανοούμε, ήδη υπάρχουμε μέσα του.