Τί είπε ο αρχηγός των Ινδιάνων στον πρόεδρο των ΗΠΑ

«Ξέρουμε τουλάχιστον αυτό: Η Γη δεν ανήκει στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος ανήκει στη Γη. Αυτό το γνωρίζουμε. Όλα τα πράγματα είναι συνδεδεμένα, όπως το αίμα που ενώνει την ίδια οικογένεια. Όλα τα πράγματα αλληλοσυνδέονται» Κανείς δεν διανοείται να σκεφτεί πως ο αρχηγός των Ινδιάνων γνώριζε Φυσική, Αστρονομία ή άλλες επιστήμες, όταν απαντούσε στον Μεγάλο Αρχηγό των Λευκών τον Φράνκλιν Πηρς, τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, για την πώληση της Γης τους. Η απάντηση του αρχηγού μιας φυλής Ινδιάνων συνιστά έναν προφητικό “ύμνο” και μια διακήρυξη για το φυσικό περιβάλλον.

Η βασική επισήμανση των Ερυθρόδερμων κινείται σε δύο επίπεδα: Στο πρώτο επίπεδο ανατρέπεται η βασική ανθρωποκεντρική αντίληψη αιώνων, πως ο άνθρωπος είναι το κέντρο του σύμπαντος και όλα οφείλουν να υπηρετούν τις επιθυμίες του. Η θέση του “ανθρώπου Ιδιοκτήτη της Γης” αποδομείται και αντί αυτής προβάλλεται η αντίθετη άποψη. Ο “άνθρωπος ανήκει στη Γη”. Από το ανθρωποκεντρικό, δηλαδή, περνάμε στο Γεωκεντρικό σύστημα.

Στο δεύτερο επίπεδο επισημαίνεται η αλληλεξάρτηση όλων των επί μέρους στοιχείων που συνθέτουν την συμπαντική τάξη. Ο άνθρωπος δεν είναι κάτι ξεχωριστό και “αυτοφυές” στοιχείο ή ένα τυχαίο συμβάν. Η ανθρώπινη ζωή αποτελεί μία από τις πολλές εκδηλώσεις της ιστορίας της Γης. «Είμαστε ένα μέρος της γης κι εκείνη ένα μέρος του εαυτού μας», (Αρχηγός Ινδιάνων). Γι’ αυτό φαίνεται ακατανόητη η πρόταση των Λευκών να αγοράσουν την Γη των Ινδιάνων: «Πώς μπορείτε ν’ αγοράσετε ή να πουλήσετε τον ουρανό ή τη ζεστασιά της γης; Η ιδέα μας φαίνεται περίεργη…».

Η αρχή

Σύμφωνα με την αρχή αυτή το Σύμπαν δημιουργήθηκε και λειτουργεί με απόλυτη ακρίβεια και στόχευση, έτσι ώστε να μπορεί να υπάρξει στη Γη ζωή. Εισηγητής αυτής της αρχής θεωρείται ο Carter (1794) και σύμφωνα με αυτήν: «Οι θεμελιώδεις φυσικές σταθερές φαίνεται να είναι τέλεια προσαρμοσμένες, ώστε να ευνοήσουν την εμφάνιση της ζωής». Όλα, δηλαδή, συνέβησαν για να υπάρξει η ανθρώπινη ζωή. Όλα στην υπηρεσία ενός άκρατου τελεολογικού χαρακτήρα του σύμπαντος.

Με πιο απλά λόγια, η ανθρωπική αρχή διακηρύσσει πως στη φύση κυριαρχεί μία απόλυτα συγκεκριμένη σκοπιμότητα: Η ύπαρξη συνθηκών και η λειτουργία κάποιων φυσικών νόμων κατάλληλων για να δημιουργηθεί και να υπάρξει ως ον ο άνθρωπος. Η ύπαρξη, λοιπόν, του ανθρώπου ερμηνεύει και το “κοσμικό γίγνεσθαι”. Ο Hawking διατυπώνοντας το ερώτημα «Γιατί το σύμπαν είναι αυτό που είναι;» νομοτελειακά οδηγεί στην απάντηση «Αν δεν ήταν αυτό που είναι, εμείς δεν θα ήμασταν αυτοί που είμαστε».

Οι παραπάνω θέσεις μάς οδηγούν στην παραδοχή πως ο άνθρωπος δεν συνιστά μία τυχαία ανωμαλία ή σύμπτωση, αλλά ότι είμαστε συνδεδεμένοι με το σύμπαν και προσαρμοσμένοι στη λειτουργία του. Αυτή η “κοσμολογική αρχή του ανθρώπου” μάς υπενθυμίζει τις υποχρεώσεις μας προς το οικοσύστημα και την παραίτηση από κάθε προσπάθεια για κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στο φυσικό περιβάλλον.

Η θεωρία της Γαίας

«Κάθε τι που συμβαίνει στη Γη συμβαίνει και στα τέκνα της Γης. Δεν είναι ο άνθρωπος που ύφανε το υφαντό της ζωής, είναι μόνον ένα νήμα του. Ό,τι κάνει στο υφαντό, το κάνει στον εαυτό του» (Αρχηγός Ινδιάνων). Συναφής με την παραπάνω “ανθρωπική αρχή” είναι και η “θεωρία της Γαίας”. Σύμφωνα με αυτήν υφίστανται αμοιβαίες αλληλεπιδράσεις μεταξύ οργανικών και ανόργανων στοιχείων της γης. Αυτή αποτελεί ένα μοναδικό σύστημα που η λειτουργία του ερμηνεύει αλλά και προκαλεί τη γέννηση της ανθρώπινης ζωής και ο άνθρωπος ανήκει σε ένα μεγαλύτερο σύνολο.

Η παρουσία αλλά και η εξέλιξή μας εξαρτάται όχι μόνο από το τι πράττουμε για το είδος μας, αλλά και από το πώς συμπεριφερόμεθα προς τη Γη ως σύστημα. Κάθε, δηλαδή, αρνητική επέμβασή μας σε βασικούς νόμους του οικοσυστήματος θέτει σε κίνδυνο και την ίδια την επιβίωσή μας. Ο εισηγητής της “θεωρίας της Γαίας” Τζέϊμς Λόβλοκ έγραφε σχετικά:

«Μία πολύπλοκη οντότητα η οποία περιλαμβάνει τη βιόσφαιρα της Γης, την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και το έδαφος. Η συνολική δομή συνιστά ένα σύστημα ανάδρασης… το οποίο αναζητά το βέλτιστο δυνατό φυσικό και χημικό περιβάλλον για τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη». «Διδάξτε στα παιδιά σας αυτό που διδάξαμε στα δικά μας, ότι η Γη είναι η μάνα μας. Ό,τι παθαίνει η Γη παθαίνουν και τα τέκνα της Γης. Όταν οι άνθρωποι φτύνουν στο χώμα, φτύνουν στους εαυτούς τους» (Αρχηγός Ινδιάνων).

Η γεω-ηθική

Οι δύο παραπάνω θεωρίες – αρχές (“Η ανθρωπική αρχή” και “Η θεωρία της Γαίας”) μας υποχρεώνουν να συνειδητοποιήσουμε πως στο σύμπαν και στη Γη δεν είμαστε μόνοι. Είμαστε όλοι ενωμένοι με τη Γη και το σύμπαν και υποχρεωμένοι να σεβόμαστε τους νόμους που διέπουν τη λειτουργία τους. Κάθε ανατροπή των σχέσεων μας με τους φυσικούς νόμους θα σημάνει και την καταστροφή μας ως είδος, είναι, λοιπόν, αναγκαίο σύμφωνα και με τον Εντγκάρ Μορέν: «Να φανερώσουμε, να αποκαλύψουμε, μέσα και δια μέσου της διαφορετικότητάς μας, την ενότητα του είδους, την ανθρώπινη ταυτότητα, τις παγκόσμιες ανθρωπολογικές κατηγορίες».

Το πεπρωμένο μας είναι εγγεγραμμένο στη λειτουργία των νόμων που διέπουν το οικοσύστημα. Το γήϊνο πεπρωμένο μας και η γήϊνη ταυτότητά μας μπορούν να μας κάνουν πιο ευαίσθητους και προσεκτικούς σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Η αειφόρος ανάπτυξη από σύνθημα μπορεί να γίνει ο νέος πολιτισμικός ορίζοντας που θα έχει ως κέντρο τον πλανήτη Γη και όχι τον άπληστο και αλαζόνα άνθρωπο.
Οι κοινωνικές αξίες που διαμορφώνουν τις ατομικές συμπεριφορές πρέπει να ανταποκρίνονται στη θέση πως προέχει το όλον (οικοσύστημα) και όχι η χωρίς “όρους και όρια” ανάπτυξη.

Σε αυτό μπορεί να συμβάλει μία νέα Ηθική, Γεω-ηθική που θα εναντιωθεί στους νόμους της αγοράς και στο “αόρατο χέρι” της ελεύθερης οικονομίας. «Πρέπει να εγκαταλείψουμε τους δύο κύριους μύθους της σύγχρονης Δύσης: την κατάκτηση της φύσης – αντικείμενο από τον άνθρωπο – υποκείμενο του σύμπαντος, το ψεύτικο άπειρο προς το οποίο στόχευε η αύξηση της βιομηχανίας, την ανάπτυξη, την πρόοδο»
(Μορέν, “Γη-Πατρίδα”)

Η οικολογική συνείδηση για τη διάσωση της Γης είναι αναγκαία προϋπόθεση, αλλά όχι και επαρκής. Χρειάζεται μία οικολογική εξέγερση – επανάσταση. Την πρώτη του 21ου αιώνα και αυτό γιατί όπως επισήμανε και ο Sismondi: «Την ισορροπία της φύσης μπορούμε να τη βελτιώσουμε στις λεπτομέρειές της, δεν μπορούμε όμως να τη μεταβάλουμε σε τίποτα το βασικό και θεμελιώδες, χωρίς να συμπαρασύρουμε στην καταστροφή και τους εαυτούς μας».