Της “παγίδας του Θουκυδίδη” το ανάγνωσμα – Κατηφορίζοντας προς νέα ζεϊμπέκικα

Πρόσφατες διοργανώσεις και ομιλίες πολιτικών προσώπων και φορέων επιστημονικών τίτλων καταμαρτύρησε ότι, εισερχόμενοι βαθύτερα στον 21ο αιώνα, ουκ ολίγοι κοιμούνται τον ύπνο τον αξύπνητο: Αναζητούν άλλους κόσμους ανύπαρκτους και φανταστικούς, χωρίς κράτη και έθνη, ενώ έχουν μια απόλυτα λανθασμένη αντίληψη για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τις στρατηγικές παραμέτρους που την προσδιορίζουν. Άσε δε που κατανόησαν ανάποδα τον Θουκυδίδη και τα αξιώματα που προσδιορίζουν τις λειτουργίες κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος.

Σε αναφορά με άρθρο του Graham Alisson συγγραφέα του βιβλίου “Η παγίδα του Θουκυδίδη”, περίπου προτάθηκε, από υψηλόβαθμα μάλιστα στελέχη του πολιτικού προσωπικού, να πηδήξουμε πάνω από την παγίδα! Δεύτερον, το καζάν-καζαν, την συνεκμετάλλευση, τον “έντιμο συμβιβασμό”, τα συνέδεσαν με τις μεταπολεμικές σχέσεις Γερμανίας-Γαλλίας. Το νέο παραμύθι-αφήγημα θέλει να μιμηθούμε τα δύο κράτη που, δήθεν, αγκαλιάστηκαν φιλικά και αγαπητικά.

Μιας και για αμφότερα τα ζητήματα  “έτυχε” να έχουμε μελετήσει και γράψει εκτενώς καλά κάνουμε να τα φωτίσουμε. Κατά πρώτον, ο Θουκυδίδης. Η “παγίδα του Θουκυδίδη”, ή όπως εμείς το λέμε «το θουκυδίδειο αδιέξοδο», δεν είναι κάποια ιδιοτροπία του προπάππου στοχαστή, ή όσων εδράζουν την ανάλυσή τους πάνω στα αξιώματα του θουκυδίδειου παράδειγματος. Γιατί αν την παγίδα την βλέπουμε ανάποδα, η ιστορική παγίδευση των νεοελλήνων αυτή την φορά θα είναι αυτοκτονική και ανεπίστροφη.

Τι μας είπε ο Θουκυδίδης

Απλά, κατανοητά και αληθινά ο Θουκυδίδης περιέγραψε τις πραγματικές προϋποθέσεις κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος, εξ ου και από κάθε σοβαρό αναλυτή θεωρείται το επιστημονικό παράδειγμα που περιέχει όλα τα αξιώματα. Εξ ου, εάν συμφωνήσουμε ότι η ανάλυση της διεθνούς πολιτικής είναι το αντίστοιχο της ιατρικής (K. Waltz), η λάθος διάγνωση των παθολογιών και (ξανά) ζεϊμπέκικα σημαίνει λάθος θεραπεία και σοβαρές ασθένειες ή και εν μέσω καταιγιστικών και μεγάλων στρατηγικών ανακατατάξεων, σηματοδοτούν ιστορικό θάνατο.

Ο προπάππος Θουκυδίδης, με θαυμαστή αξιολογική ουδετερότητα περιέγραψε την δομή και την φυσιογνωμία κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος: Έχουμε και θα συνεχίσουμε να έχουμε πολλά κράτη διαφορετικού μεγέθους, διαφορετικής ισχύος, διαφορετικού επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης, διαφορετικής διανεμητικής δικαιοσύνης και θεσμικής συγκρότησης, διαφορετικού πλούτου, διαφορετικής ανάπτυξης κάθε είδους και διαφορετικής ισχύος.

Αυτή η δομή δεν αλλάζει εκτός και αν η Άννα, ή ο Γιώργος ή ο Χρήστος ή κάποιοι άλλοι διαθέτουν μαγικό ραβδί για να μετατρέψουν τον πλανήτη σε ένα εθνομηδενισμένο καζάνι μέσα στο οποίο οι άνθρωποι θα κινούνται αλτρουιστικά, θα φιλιούνται, θα ερωτεύονται, θα χορεύουν και κανένα ζεϊμπέκικο, με αποτέλεσμα τυχόν διαφορές να μηδενίζονται.

“Δίκαιο έχει όποιος έχει δύναμη”

Όμως, σ’ ένα τέτοιο εξ αντικειμένου διαχρονικά αναλλοίωτο διακρατικό σύστημα εκτός του ότι τα ισχυρά κράτη τείνουν να είναι ηγεμονικά και να επιδιώκουν να επιβάλουν την θέλησή τους και τα συμφέροντά τους, όσοι θέλουν να επιβιώσουν ασφαλώς και ευημερώντας οφείλουν να έχουν γνώση και επίγνωση του γεγονότος ότι «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη [ισορροπία δυνάμεων] και όταν αυτό δεν συμβαίνει ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται», ή εξοντώνεται όπως οι Μήλιοι.

Παρακάλια ή ζεϊμπέκικα δεν ωφελούν και προπαντός δεν διασώζουν! Το “Θουκυδίδειο αδιέξοδο” είναι εγγενές δομικό και φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος. Για να επιβιώσεις και να ασκείς τα κυριαρχικά σου δικαιώματα το κατορθώνεις μόνο με ίση δύναμη. Μια δηλαδή αξιόπιστη και αποτελεσματική ανασχετική αποτρεπτική στρατηγική κατά κάθε Ετσεβίτ, Νταβούτογλου ή Ερντογάν.

Επιπλέον, εκτός του ότι η διακρατική πολιτική ηθική εξ αντικειμένου είναι μηδενική και επειδή η πολιτική ηθική είναι πάντα κοινωνικοπολιτικά σμιλευμένη η κάθε κοινωνία διαθέτει τις δικές της διαχρονικά διαμορφωμένες κοσμοθεωρίες και κοσμοαντιλήψεις, κοντολογίς, διαθέτει την δική της θεμελιώδη “τυπική λογική” (Κονδύλης). Εξάλλου μην ξεχνάμε ότι από τον πλανήτη απουσιάζει παγκόσμια κοινωνία, παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα και παγκόσμια κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένη νομιμοποιητική διανεμητική δικαιοσύνη.

Έτσι, οι θέσεις για τα συμφέροντα ενός εκάστου συναρτώνται όχι με αισθητικά κριτήρια, αγκαλιές και χορούς, αλλά με το πώς τα συμφέροντα αυτά εκλογικεύονται σύμφωνα με θεμελιώδεις παραδοχές εντός κάθε κράτους. Εάν τα συμφέροντα διαφέρουν και εάν εγείρονται αναθεωρητικές αξιώσεις και απειλές που αμφισβητούν την διεθνή τάξη των συνθηκών και των συμβάσεων, η έκβαση των διακρατικών διαφορών εξαρτάται από την ισορροπία ή ανισορροπία δυνάμεων.

Οι γαλλογερμανικές σχέσεις και άλλα παραμύθια

Όλα τα υπόλοιπα, κυριολεκτικά όλα τα υπόλοιπα, είναι παραμύθια της Χαλιμάς. Πιο ευγενικά, είναι νεφελοβατούσες φαντασιοπληξίες και οδηγούν σε απώλεια κυριαρχίας ή κρατικό θάνατο. Με παρακάλια, καζάν-καζάν και γονατιστές ικεσίες για δήθεν “έντιμους συμβιβασμούς”, δεν θα απαλλαγούμε από τα αίτια ανταγωνισμών και διενέξεων που περιέγραψε άριστα ο “προπάππος Θουκυδίδης”. Απλά θα διολισθήσουμε στην αγκαλιά του Ερντογάν, ή αύριο κάποιου ακόμη πιο σκληρού και επιδέξιου διάδοχού του.

Σύντομα τώρα για όσους υποστηρίζουν «να το κάνουμε όπως οι Γάλλοι και Γερμανοί». Αγκαλιάστηκαν; Όχι. Όταν ρώτησαν τον Πρόεδρο Ντε Γκολ τι ακριβώς σημαίνει η Συνθήκη φιλίας και συνεργασίας του 1963, η απάντηση φωτίζει: «Αγαπώ τόσο πολύ την Γερμανία ώστε όταν την αγκαλιάζω σφικτά αν λακτίσει θα την πνίξω». Το ίδιο συνέβη με τα γαλλικά πυρηνικά.

Αναρίθμητες φορές διαδοχικοί Γάλλοι υπουργοί Άμυνας όταν (στημένα) τους ρωτούσαν εάν τα πυρηνικά τα έχουν και για την Γερμανία, η απάντηση είναι πάντα η ίδια: οι γαλλικοί πύραυλοι στρέφονται «προς όλα τα αζιμούθια». Και να μην ξεχνάμε τις απειλές το 1989-90 για να μην γίνει η επανένωση. Ταυτόχρονα, για πρώτη φορά το Παρίσι και το Λονδίνο συζήτησαν το ενδεχόμενο πυρηνικής συνεργασίας. Δηλώθηκαν και έγιναν πολλά άλλα που όμως δεν είναι του παρόντος.

Να θυμίζουμε όμως ότι, μετά από μια μακρά περίοδο εκατοντάδων γερμανικών κρατιδίων και διαίρει και βασίλευε των υπολοίπων εις βάρος των Γερμανών, η ενοποίηση της Γερμανίας, υπό την στιβαρή ηγεσία του Καγκελάριου Μπίσμαρκ, άλλαξε τους συσχετισμούς. Μέχρι και το 1990 οπότε ενώθηκε ξανά, εκτός κάποιων περιοχών που “χάθηκαν” επειδή η Γερμανία ηττήθηκε, η κατά τα άλλα πολύ επιτυχής στρατηγική του Γερμανού καγκελάριου έκανε ένα μεγάλο λάθος. Προσάρτησε ξανά την Αλσατία και την Λωραίνη, κάτι που αναθέρμανε μια μακρόχρονη αντιπαράθεση με την Γαλλία.

Με ιστορικούς όρους, μετά την ήττα του Ναπολέοντα, πέρασαν στην Πρωσία και μετά στην ενωμένη Γερμανία. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο πέρασαν στην Γαλλία και ξανά στην Γερμανία το 1940. Το 1944 απελευθερώθηκε από τους Αμερικανούς, όπου οι μάχες δημιούργησαν ένα από τα μεγαλύτερα νεκροταφεία του πολέμου. Ότι έγινε έκτοτε αφορούσε μηχανισμούς ελέγχου της Γερμανίας συμπεριλαμβανομένου του σχεδίου Σουμάν που έφερε την Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, δηλαδή του προδρόμου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.

Τι συνέβη με το “Γερμανικό ζήτημα”

Αυτά και όλα τα άλλα –αντίθετα με τα ανιστόρητα και ακραία λανθασμένα πρόσφατα μουρμουρητά που αναφέρθηκαν στην αρχή πιο πάνω– δεν ήταν κάποιο καζάν-καζάν, που θα συνοδευόταν και από κανένα ζεϊμπέκικο. Ήταν συγκεκριμένες και κατά τα άλλα πολύ γνωστές θεσμικές, πολιτικές και στρατηγικές διευθετήσεις ελέγχου της Γερμανίας.

Συντομογραφικά, αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και επί μια δεκαετία οι Γάλλοι, οι Γερμανοί και οι Αμερικανοί συζητούσαν, μεταξύ άλλων, για το πώς θα διαλυθεί η Γερμανία. Είχαμε αλληλουχία σχεδίων για από-βιομηχανοποίηση, αγροτικοποίηση, αναμόρφωση και από-εθνικοποίηση και ασφαλώς από-στρατικοποίηση της Γερμανίας.

Πολλοί και επί μακρόν υποστήριζαν πως οι Γερμανοί θα πρέπει να επανέλθουν στο καθεστώς των εκατοντάδων μικρών κρατιδίων. Η κρίση του Βερολίνου το 1948 και η έλευση του Ψυχρού Πολέμου άλλαξαν τα σχέδια, αλλά όχι τον σκοπό πλήρους ελέγχου της Γερμανίας. Αυτός τελικά επιτεύχθηκε με τις συμφωνίες 1952-4, οι οποίες επαναβεβαιώθηκαν την δεκαετία του 1990 (όταν Δυτική και Ανατολική Γερμανία επανενώθηκαν ντε φάκτο).

Μεταξύ άλλων προέβλεπε: Επί σκοπώ ένταξη σε ένα ευρύ πλέγμα δυτικών θεσμών, οργανισμών και συμμαχιών που διασφάλιζαν αυστηρή επιτήρηση και ελέγχους (αιφνιδιαστικούς, για παράδειγμα, με την ΔΕΕ). Επίσης, συνταγματική δέσμευση για μη απόκτηση πυρηνικών όπλων και δέσμευση να μην χρησιμοποιήσει βία για επανένωση.

Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι η Γαλλία, μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1950, ήταν η πλέον επιφυλακτική απέναντι στην αποκατάσταση ενός έστω και υπό έλεγχο γερμανικού κράτους. Η αποδοχή των θέσεων των Αμερικανών και των Άγγλων από τη Γαλλία συνοδεύτηκε τόσο από δεσμεύσεις και ελέγχους, όσο και με εκατοντάδες χιλιάδες Αμερικανούς στρατιώτες στο γερμανικό έδαφος, καθώς υπαγωγή του γερμανικού στρατιωτικού επιτελείου στο γενικό επιτελείο του ΝΑΤΟ.

Από την επανένωση στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Από την γερμανική σκοπιά τώρα, αυτά και πολλά άλλα που αναλύονται εκτενέστερα αλλού, η σύνδεση με τη Δύση και η συμμετοχή στη διαδικασία ολοκλήρωσης σήμαινε αποκατάσταση μιας κυριαρχίας που δεν είχε επειδή ηττήθηκε, την στιγμή μάλιστα που οι άλλοι επεξεργάζονταν την πλήρη διάλυσή της.

Για την Ομοσπονδιακή Γερμανία η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση σήμαινε, όπως δηλωνόταν στις συζητήσεις τους, “θυσία” μιας ουσιαστικά ανύπαρκτης κυριαρχίας και των πιθανών μελλοντικών δικαιωμάτων, εάν το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας επιτύχει. Τα άμεσα και πραγματικά ανταλλάγματα ήταν μια μερική έστω κυριαρχία.

Η επανένωση το 1990-92, βέβαια, άλλαξε αυτές τις λογικές και το «Γερμανικό ζήτημα» είναι έκτοτε ανοικτό. Το 1992 στο Γαλλικό δημοψήφισμα για το Μάαστριχτ και την ΟΝΕ, πάντως, οι υποστηρικτές έλεγαν ότι «θα δέσουν την Γερμανία με νομισματικά δεσμά», αλλά το αποτέλεσμα όπως όλοι βλέπουμε ήταν να δεθεί η Ευρώπη με ανορθολογικά δεσμά και να δρομολογηθεί προς ένα άδηλο μέλλον.

Να διαβάζουμε σωστά τον Θουκυδίδη

Κλείνοντας λοιπόν λέμε ότι κάποιοι σφάλλουν φρικτά εάν ονειρεύονται να παρακάμψουν τις Θουκυδίδειες προϋποθέσεις του κρατοκεντρικού μας κόσμου. Να πηδήξουν δηλαδή, για να θυμηθούμε τον Alisson, πάνω από την “παγίδα του Θουκυδίδη”, να αγκαλιάσουν τον Ερντογάν ή αύριο κάποιο άλλο και να του προτείνουν καζάν-καζάν, δήθεν όπως τους Γάλλους και τους Γερμανούς.

Εξ αντικειμένου απέναντί μας έχουμε ένα εγγενώς αναθεωρητικό, απειλητικό και, όταν του δοθεί η ευκαιρία, λεηλατικό και δολοφονικό κράτος. Όποιος έχει αντίρρηση να το πει για να του απαντήσουμε δεόντως. Θουκυδίδης λοιπόν ο αληθινός και όχι ο ανάποδος: ισορροπία δυνάμεων, εφαρμογή των προνοιών του διεθνούς δικαίου και υπεράσπιση των αποφάσεων με αποτελεσματική και ανασχετική αποτρεπτική στρατηγική!

Εάν δε οι αιθεροβάμονες που νεφελοβατούν συνεχίσουν να παραμιλούν για την Γαλλία και Γερμανία, είναι απολύτως αποδεκτή, αρμόζουσα και ασφαλής πρόταση, εάν μας πείσουν ότι θα επιβληθούν επί της Τουρκίας όλοι ανεξαίρετα οι έλεγχοι και οι δεσμεύσεις που μεταπολεμικά επιβλήθηκαν επί της Γερμανίας. Αν δεν τις ξέρουν είναι σωστό, τίμιο και ορθολογιστικό να φροντίσουν να τις μάθουν.