Το δόγμα του Φωκίωνα: “Ή θα είσαι ισχυρός ή να έχεις φίλους τους ισχυρούς”

Όσο τα πράγματα θα εκτραχύνονται όλο και περισσότερο προς την αστάθεια και την αβεβαιότητα, όλο και περισσότερο οι ιθύνοντες θα καλούνται να βρουν λύσεις και να διορθώσουν παραλείψεις οι οποίες, εάν αφεθούν, θα οδηγήσουν σε απρόβλεπτες και δύσκολες καταστάσεις. Το βασικότερο ίσως πρόβλημα που διαπιστώνει ο γράφων στους εν Ελλάδι ιθύνοντες, “ειδικούς”, διαμορφωτές γνώμης και υπευθύνους λήψεως αποφάσεων, είναι η αδυναμία κατανόησης και “ανάγνωσης” της γεωπολιτικής πραγματικότητας. Στην πραγματικότητα το δόγμα του Φωκίωνα παραμένει άκρως επίκαιρο.

Η αδυναμία αυτή, λοιπόν, είναι σαφώς δομικής φύσεως και βαθιά ριζωμένη στο υποσυνείδητο πολλών κρατούντων τα ηνία του κρατικού μηχανισμού και σίγουρα χρήζει περαιτέρω ανάλυσης. Αυτό που πρέπει να καταδειχθεί είναι, αρχικώς, του τι είδους εκπαίδευση έχουν λάβει οι συγκεκριμένοι, προκειμένου να δύνανται να κατευθύνουν τις όποιες αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής και στρατηγικής κατεύθυνσης της χώρας. Είναι γεγονός πως η συντριπτική πλειοψηφία εξ αυτών έχει εκπαιδευτεί σε πανάκριβα πανεπιστήμια του εξωτερικού, κυρίως αγγλοσαξονικής γεωστρατηγικής τοποθέτησης.

Ειδικά δε, η περίπτωση των αμερικανικών πανεπιστημίων παρά το γεγονός πως προσφέρει υψηλοτάτου επιπέδου εκπαίδευση, φαίνεται εκ του αποτελέσματος να αγνοεί ένα βασικό χαρακτηριστικό, που τουλάχιστον η συστημική γεωπολιτική ανάλυση (η προταθείσα από τον καθηγητή Ιωάννη Μάζη) έχει αναδείξει ως το πλέον σημαντικό: το πολιτισμικό στοιχείο. Η αμερικανική σχολή σκέψης και ανάγνωσης του διεθνούς γίγνεσθαι αντιμετωπίζει την πραγματικότητα με κριτήρια αμιγώς γεωγραφικά και θα λέγαμε “σημειακά”. Η αντίστοιχη γεωστρατηγική δε, στοχεύει ακριβώς στον έλεγχο των συγκεκριμένων στρατηγικών σημείων χωρίς να ενδιαφέρεται για το πως αυτό ο έλεγχος θα διατηρηθεί σε βάθος χρόνου, αλλά ούτε και για τις επιπτώσεις αυτού του ελέγχου.

Δεν θα επεκταθώ περαιτέρω στο που έχει οδηγήσει αυτή η ανάγνωση της πραγματικότητας και σε τι αδιέξοδα έχει φέρει κατά καιρούς την υπερδύναμη. Τα γεγονότα ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή είναι ενδεικτικά. Εάν αναφερθούμε δε στον Χάντιγκτον και στον τρόπο που επιχείρησε να προσεγγίσει το ζήτημα του πολιτισμικού πυλώνα ισχύος, μέσα από το διάσημο πόνημα του, τότε μπορεί να γίνει κατανοητό πως η αμερικανική πλευρά έχει κάποιες δυσκολίες κατανόησης της πραγματικότητας, παρά το γεγονός πως συγκεντρώνει την αφρόκρεμα των επιστημόνων παγκοσμίως.

Οι ιθύνοντες επομένως λαμβάνουν αποφάσεις βασιζόμενοι σε μοντέλα παρωχημένα, χωρίς ουσιαστική ανάλυση κρίσιμων δεικτών, και κυρίως χωρίς να λαμβάνεται μια δέσμη πρωτοβουλιών που να αναβαθμίζει επί της ουσίας τον ρόλο της Ελλάδας. Αυτό είναι σαφώς περίεργο και ακατανόητο για ένα έθνος, όπως το ελληνικό, το οποίο έχει δημιουργήσει κατά το παρελθόν δύο μεγάλες αυτοκρατορίες (Ελληνιστική και Βυζαντινή) και που βάση ιδιοσυγκρασίας, νοοτροπίας και κουλτούρας λειτούργησε ακριβώς πάνω στον πολιτισμικό πυλώνα επί αιώνες.

Η ίδια η επιτυχία της διατήρησης μεγάλων πολιτειακών μονάδων επί σειρά ετών αποτελεί την μεγαλύτερη απόδειξη πως η γεωπολιτική οπτική του ελληνικού έθνους ήταν ικανή να διατηρήσει όχι μόνο σταθερότητα και ειρήνη σε δύο από τις πιο ασταθείς περιοχές του πλανήτη (Βαλκάνια και Μέση Ανατολή) αλλά να ασκήσει επιρροή σε ετερογενείς πληθυσμούς που συχνά δοκιμάζονταν από συγκρούσεις.

Το δόγμα του Φωκίωνα 

Η Ελλάδα διατηρώντας αυτήν την γεωπολιτική “τεχνογνωσία”, μπορεί να προφέρει μεγάλες και ουσιαστικές υπηρεσίες προς στον δυτικό παράγοντα, και δη, στην αγγλοσαξονικής φύσεως θαλάσσια δύναμη. Το ελληνικό κράτος εδώ και αρκετά χρόνια, βάση αποφάσεων της πολιτικής ηγεσίας αλλά και του ίδιου του λαού, αποφάσισε να συνταχθεί στρατηγικά με τις θαλάσσιες δυνάμεις. Η συστράτευση αυτή δυστυχώς οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου και αδικαιολόγητη ενσωμάτωση και εγκόλπωση σε δομές ασφαλείας, οι οποίες αυξομειώνουν την χρησιμότητα της Ελλάδας ανάλογα με τις πολιτικές καταστάσεις.

Όμως η Ελλάδα δεν έχει κανένα όφελος με το να άγεται και να φέρεται με τον τρόπο αυτό, παρά το γεγονός πως στην σημερινή εποχή, ελέω καταστάσεων οφείλουμε να ακολουθήσουμε το ρητό του Αθηναίου στρατηγού Φωκίωνα, που αναφέραμε στην εισαγωγή, «ή θα είσαι δυνατός ή θα έχεις φίλους τους δυνατούς».

Το ελληνικό έθνος λόγω του ότι ποτέ δεν εγκλωβίστηκε στα στενά όρια του σύγχρονου ελληνικού κράτους, ανέπτυξε μια γεωπολιτική ανάγνωση του χώρου βασιζόμενη κυρίως στα πολιτισμικά στοιχεία τα οποία έχουν την ισχυρότερη και διαχρονικότερη επιρροή σε σχέση με τους άλλους τρεις πυλώνες ισχύος (οικονομικό, πολιτικό, στρατιωτικό). Αυτό δυστυχώς επιμένει ο ακαδημαϊκός χώρος να μην το διδάσκει επαρκώς στα ανώτατα εκπαιδευτικά ινστιτούτα και τις στρατιωτικές σχολές, εγκλωβίζοντας την σκέψη ακόμα και ικανών ανθρώπων σε ξενόφερτα και αποτυχημένα μοντέλα.

Όμως η Ελλάδα ως γεωγραφική κρατική οντότητα δεν έχει την πολυτέλεια να μην κάνει ορθή ανάγνωση των ανακατανομών ισχύος, καθότι βρίσκεται μεταξύ δύο κρίσιμων, για τα δυτικά συμφέροντα, περιοχών υψηλής αστάθειας και γεωπολιτικού ρίσκου. Σαφώς η Ελλάδα δεν ασκεί την επιρροή που ασκούσε παλιότερα. Πλέον οι λαοί σε αυτές τις περιοχές έχουν έντονα ανεπτυγμένα α στοιχεία του εθνικισμού και μάλιστα εχθρεύονται την Ελλάδα, από την οποία εποφθαλμιούν τόσο εδάφη όσο και ιστορικό κεφάλαιο.

Παρόλα αυτά ένα ελληνικό κράτος που θα αναπροσαρμόσει την στρατηγική του στην άσκηση πολιτισμικής επιρροής αλλά και διείσδυσης μέσω διαφόρων εργαλείων, δύναται όχι μόνο να καταστεί σεβαστή δύναμης και γεωστρατηγικός “παίκτης”, αλλά θα αποτελέσει ταυτόχρονα έναν πολύτιμο μπροστάρη των δυτικών συμμάχων.

Προϋπόθεση γεωπολιτικής σταθερότητας

Για να γίνει αυτό όμως θα πρέπει να καταρχάς σε επίπεδο βασικής εκπαίδευσης, αλλά και νοοτροπίας πληθυσμού ο Έλληνας να ξαναθυμηθεί και να ανακαλέσει στο συλλογικό του υποσυνείδητο το ποιος είναι πραγματικά. Η αυτοκρατορική και οικουμενική αντίληψη, υπό την αυστηρά ελληνοκεντρική σκοπιά, από την στιγμή που θα ενσταλαχθεί μέσα στους ιθύνοντες, είναι ικανή να μεταλλάξει τελείως τον προσδιορισμό της χώρας.

Ουσιαστικά μιλάμε για μια μετάβαση από τον ετεροπροσδιορισμό στον αυτοπροσδιορισμό. Ταυτόχρονα δε, θα πρέπει να επανέλθει ως προτεραιότητα, η διατήρηση και επαύξηση της στρατιωτικής ισχύος υπό τα σύγχρονα πρότυπα εκπαιδεύσεως και οπλισμού. Ας μην λανθάνει της προσοχής πως ο Έλληνας ανέκαθεν “φιλοσοφούσε με το δόρυ παρα-πόδα”.

Η γεωπολιτική αντίληψη επομένως που πρέπει να υιοθετηθεί από εδώ και στο εξής θα πρέπει να συνδυάζει στοιχεία τόσο της γεωγραφίας όσο και της εθνολογίας, της κοινωνικής ψυχολογίας, της ανάλυσης συγκεκριμένων πολιτισμικών δεικτών (πολιτισμικά πρότυπα, θρησκευτικές αντιλήψεις, ποιότητα εκπαίδευσης, γλωσσικές ιδιομορφίες) καθώς και ένα ιδεολογικό πρότυπο με βάση τα θουκυδίδεια διδάγματα, την συσσωρευμένη στρατηγική ελληνική αντίληψη καθώς και το πρότυπο της βυζαντινής διπλωματίας. Ένα τέτοιο πρόγραμμα ανωτάτων σπουδών όντως θα ήταν ικανό να αναθρέψει μια γενιά ιθυνόντων, οι οποίοι θα έθεταν τις βάσεις για μια ουσιαστική αναβάθμιση της χώρας.

Εν κατακλείδι, αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως η αξία κάθε κράτους σε μια συμμαχία δεν εξαρτάται από το πως νομίζεις ότι σε αντιμετωπίζουν οι άλλοι, αλλά από τις υπηρεσίες που δύνασαι να προσφέρεις ώστε μετά να λάβεις και αντίστοιχα ανταλλάγματα. Όσο επομένως θα αυξάνεται η ένταση σε περιοχές ενδιαφέροντος, τόσο περισσότερο χώρες όπως η Ελλάδα θα έχουν την δυνατότητα, εάν το θελήσουν, να αναδειχθούν σε πόλους ισχύος και ασκήσεως γεωπολιτικής επιρροής.