Το φιάσκο των Πρεσπών και η ανάγκη για βαλκανικό Βίζεγκραντ

Το δημοψήφισμα-παρωδία, σε συνδυασμό με τις ασφυκτικές και ξεδιάντροπες δυτικές πιέσεις κατάφερε κάτι φαινομενικά αναπάντεχο αλλά και αναμενόμενο: Να προκαλέσει τη δυσφορία και καχυποψία των Σλαβομακεδόνων, απέναντι στις δυτικές λύσεις και πολιτικές. Τι κι αν οι ΗΠΑ τους αναγνωρίζουν σαν «Μακεδονία» ήδη απ 2004, τι κι αν η συμφωνία νομιμοποιεί τον Μακεδονισμό τους, τι κι αν οι Γερμανοί τους τάζουν ένα μέλλον ευημερίας και παχιών αγελάδων.

Η ουσία είναι μία. Ότι το κάνουν υπεροπτικά και εκβιαστικά, μια συνταγή παλιά, δοκιμασμένη και αποτυχημένη. Αποτυχημένη λόγω της αναπάντεχα ιδεοληπτικής απαξίωσης των Δυτικών απέναντι στην ιστορία, καθώς και τις πηγαίες από αυτήν «εμμονές» και ευαισθησίες, των εκάστοτε εθνών, των οποίων η Δύση «κλήθηκε» να λύσει τα προβλήματα.

Η βαλκανική γειτονιά, λοιπόν, παρουσιάζει την εξής ιδιομορφία. Εθνικές συνειδήσεις και πολιτιστικό πλαίσιο, παλαιό και με ρίζες βαθιές, όπως πχ. το ρωμαίικο-ελληνικό και το βουλγαρικό, συνυπάρχουν με ψευδεπίγραφα, νεωτερικά και μη, πειράματα, τα οποία πηγάζουν σε εισαγόμενες διαστρεβλώσεις, όπως ο αλβανικός αλυτρωτισμός και ο Μακεδονισμός.

Όσο, όμως, ανεδαφικός και να είναι ο Μακεδονισμός των Σκοπιανών, το βαλκανικό πείσμα τους έκανε να γυρίσουν την πλάτη στον εκβιασμό, παρόλο που επρόκειτο για μια λύση η οποία φαινομενικά ήταν καθ’ όλα ωφέλιμη για το μέλλον και τα συμφέροντα τους. Επί του προκειμένου, όμως, είναι πιθανό το κράτος των Σκοπίων θα διαλυθεί. Είναι ζήτημα χρόνου καθώς και ιστορική και γεωγραφική τάση.

Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ουδείς εχθρεύεται τους βουλγαρίζοντες γείτονες. Αλλά εφόσον απαξίωσαν την απόπειρα επιβολής του ανεπαρκούς πλαισίου των Πρεσπών, ας θυμηθούν ότι με αντίστοιχο τρόπο, και μάλιστα πολύ λιγότερο δημοκρατικό, τους επεβλήθη και η περιώνυμη “μακεδονικότητα” τους.

Στα βήματα του Φεραίου

Οι προ-παππούδες των σημερινών Σλαβομακεδόνων δήλωναν είτε Βούλγαροι είτε απλώς Σλάβοι-Ορθόδοξοι. Το δεύτερο ανέκυπτε είτε ως αντιπαραβολή στην βουλγαρικότητα τους, είτε υπό ένα πρίσμα αυστηρά διοικητικό-γεωγραφικό-θρησκευτικό. Ας μην ξεχνάμε ότι επί αιώνες ανήκαν στο ποίμνιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.

Ιδιαίτερα το τελευταίο, οι Έλληνες, διαχρονικά οι πνευματικοί και πολιτιστικοί πατέρες των Βαλκάνιων, οφείλουμε να τους το επισημάνουμε. Εν συνεχεία πρέπει να ξεκινήσει άμεσα, με ελληνική πρωτοβουλία, ένας παμβαλκανικός διάλογος εφ’ όλης της ύλης, ακαδημαϊκός, πολιτικός και πολιτιστικός, με συμμετοχή όλων των εθνοτήτων της περιοχής.

Σκοπός αυτού του διαλόγου δεν μπορεί να είναι άλλος από την εμπέδωση μιας νέας βαλκανικότητας, όπως την οραματίστηκε οι Ρήγας Φεραίος. Μιας βαλκανικότητας όχι μίζερης και συγκρουσιακής, αλλά στη βάση της κοινής ανάγνωσης και αντίληψης της ιστορίας, των συγκρούσεων, των αντιφάσεών της, όπως και του κοινού συμφέροντος για ευημερία, ειρήνη και εθνική κυριαρχία στη χερσόνησο του Αίμου.

Θα τολμήσω να πω, ότι τα υπάρχοντα σύνορα δεν αποτελούν νομοτέλεια, καθώς σε μεγάλο βαθμό είναι χαραγμένα αυθαίρετα και αποικιοκρατικά. Το σημαντικό είναι ότι οι οποιεσδήποτε αλλαγές οφείλουν να λάβουν χώρα ύστερα από κοινή συναίνεση των λαών της περιοχής, κι όχι μέσα από ξένες πρωτοβουλίες.

Οι διαχρονικές ξένες παρεμβάσεις

Η περιοχή μας είναι παλιός γνώριμος ξένων παρεμβάσεων και επιβολών. Δυνάμεις όπως η Γερμανία, η Ρωσία και η Τουρκία υποτιμούν τους Βαλκάνιους. Επί αιώνες παρεμβαίνουν, στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτικά στην γειτονιά μας, υποδαυλίζοντας εντάσεις προς ίδιον όφελος και αποτρέποντας κάθε συνεννόηση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η εισροή πανσλαβικών ιδεολογημάτων και η μεθοδική προσπάθεια για καλλιέργεια τουρκικής συνείδησης στις μουσουλμανικές μειονότητες της περιοχής. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, τα 500 χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας και τις γερμανικές θηριωδίες κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Από την άλλη, ενώ υφίσταται η βάση του κοινού συμφέροντος της ανάσχεσης της διαλυτικής επιρροής των παραπάνω δυνάμεων στην περιοχή, αλλά οι διευθετήσεις τις οποίες προωθούν οι ΗΠΑ είναι επιφανειακές και αναποτελεσματικές. Πολύ απλά, διότι στερούνται βάθους, καθώς παραβλέπουν την ιστορία και εδράζονται αποκλειστικά επί φιλελεύθερων, πολιτικών και οικονομικών ιδεοληψιών. Ενδεικτικά, η ένταξη στο ΝΑΤΟ και τα οικονομικά οφέλη λογίζονται και λανσάρονται σαν πανάκεια για κάθε πρόβλημα. Συνάμα, αγνοούν επιδεικτικά το πεδίο των ιδεών, ένα φαινόμενο το οποίο παρατηρείται όλο και περισσότερο στη Δύση.

Η ευθύνη-ευκαιρία της Ελλάδας

Η μόνη δύναμη η οποία διαθέτει δυνητικά το υπόβαθρο να ηγηθεί μιας τέτοιας διαδικασίας είναι η Ελλάδα. Πολύ απλά, διότι ο νέος Ελληνισμός δεν είναι η μικρή πλην τίμια «Ψωροκώσταινα», ούτε οι δυτικότεροι των Βαλκάνιων. Η σύγχρονη Ελλάδα αποτελεί την ζωντανή και αδιάσπαστη πολιτική και πολιτισμική φυσική συνέχεια, παρά τις οποίες παρεκκλίσεις, του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Ακόμα κι αν δεν το έχει εμπεδώσει πλήρως -ελέω ξενόφερτων ιδεοληψιών- ο νέος Ελληνισμός αποτελεί τον κληρονόμο της ελληνορωμαϊκής οικουμένης.

Το μαρτυράνε εμφατικά οι ελληνικές και βυζαντινές σημαίες, που κυματίζουν από στον Πανάγιο Τάφο των Ιεροσολύμων μέχρι τη μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά. Κληρονόμος, ωστόσο, δεν σημαίνει και αποκλειστικός ιδιοκτήτης. Η ελληνορωμαϊκή ορθόδοξη οικουμενικότητα δεν χωράει φασίζοντες εθνικισμούς και φυλετισμούς. Μπορεί μεν ο Ελληνισμός να αποτελεί τον πυρήνα του ρωμαίικου, αλλά και οι Βαλκάνιοι γείτονές μας είναι επίσης κοινωνοί του. Πως να μην είναι άλλωστε, καθώς μέσω αυτού πλάστηκαν οι πολιτισμικές και ιστορικές τους ταυτότητες, όσο κι αν διστάζουν να το παραδεχθούν.

Ακολουθούν κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ο Σκεντέρμπεης, θεωρούμενος εθνάρχης και κορυφαία προσωπικότητα της αλβανικής ιστορίας, ήταν γόνος των οικογενειών Καστριώτη και Αριανίτη, με τους δεύτερους να προέρχονται από δυναστικές επιμειξίες με την βυζαντινή οικογένεια των Κομνηνών. Εξού και ο δικέφαλος αετός στο οικόσημο τους και στο εθνόσημο της Αλβανίας. Αξίζει να σημειωθεί πως, ο Γεώργιος Καστριώτης σε επιστολές του προς τον Πάπα περηφανευόταν για την καταγωγή του γένους του από τον Πύρρο της Ηπείρου.

Εθνοτική συγγένεια

Το πως αυτή η ιστορική και εθνοτική συγγένεια μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών διαστρεβλώνεται σε αμφισβήτηση της ελληνικότητας ιστορικών προσωπικοτήτων από τον σύγχρονο αλβανικό εθνικισμό, πρέπει να αναζητηθεί σε δυτικές παρεμβάσεις, καθώς και στην οθωμανική κυριαρχία. Όσο αναφορά τους Βούλγαρους, παρά το μακρύ ιστορικό κατάλογο αντιπαραθέσεων, η ίδια η έννοια της βουλγαρικότητας, της πρώτης ουσιαστικά εθνογέννεσης εντός της σλαβικής ομοεθνίας έγκειται στο παρακάτω μείγμα: τους τουρανικής καταγωγής πρωτοβούλγαρους, τα σλαβικά φύλα και τον βυζαντινό ελληνορθόδοξο πολιτισμό.

Επίσης, σε κρίσιμες στιγμές της ιστορίας Έλληνες και Βουλγάροι συμμάχησαν, όπως π.χ. κατά των Αράβων και των Σταυροφόρων. Σχετικά με τη Σερβία, οι δεσμοί μεταξύ των δύο λαών είναι βαθιοί, όπως μαρτυρείται από τον δικέφαλο αετό στο εθνόσημο των Σέρβων, την ορθόδοξη παράδοση και τον αμοιβαίο σεβασμό-συμπάθεια. Τέλος, ακόμη και η κοιλάδα του Βαρδάρη υπήρξε κοινωνός του ρωμαίικου πολιτισμού, με προεξέχουσα προσωπικότητα τον Άγιο Κλήμη της Αχρίδας, μαθητή του Αγίου Μεθοδίου και δημιουργό του κυριλλικού αλφαβήτου.

Τα παραπάνω αναφέρθηκαν με σκοπό να αναδειχθεί το γεγονός, ότι όλοι οι βαλκανικοί λαοί υπήρξαν συμμέτοχοι στο βυζαντινό μεγαλείο. Ο Ελληνισμός απετέλεσε τον πυλώνα και καθοδηγητή, οποίος μετέδωσε στα υπόλοιπα Βαλκάνια το εν λόγω πλαίσιο, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διαμόρφωση της σύγχρονης ταυτότητάς τους, αλλά επηρεαζόμενος και ο ίδιος από αυτούς. Στο κάτω-κάτω ας μην υποτιμάμε το γεγονός ότι ο Βασίλης Καρράς και ο Νότης Σφακιανάκης γεμίζουν στάδια στην Σόφια και στα Τίρανα.

Το βαλκανικό Βίζεγκραντ

Επιστρέφοντας στο σήμερα, οι λαοί της κεντρικής Ευρώπης, υστέρα από αιώνες αιματοχυσίας, πόνου και υποταγής, συνειδητοποίησαν τον ιστορικό τους ρόλο. Υπό πολωνική ηγεσία και ουγγρικό φρόνημα γεννήθηκε η ομάδα του Βίζεγκραντ. Πάρα τις όποιες αντιρρήσεις προς τις πολιτικές τους επιλογές, δεν παύει να αποτελεί γεγονός ότι η συγκεκριμένη συνεννόηση κρατών είναι ο μόνος πόλος εντός της ΕΕ που διαθέτει τη βούληση και τη δυναμική να αψηφά τις ντετερμινιστικές επιταγές του ευρωιερατείου και την επιβολή του Βερολίνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ομάδα του Βίσεγκραντ λειτουργεί υπό αμερικανικές ευλογίες και αρωγή. Μήπως έφτασε και η ώρα των Βαλκανίων;

Ζούμε σε μια εποχή μετάβασης, ανακατατάξεων και αβεβαιότητας. Οι ΗΠΑ δηλώνουν ότι επιθυμούν να δουν τα Βαλκάνια σταθερά, ευημερούντα και συμμαχικά, καθώς και να διασφαλίσουν τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα. Ιδίως την ανάσχεση και περιορισμό της γερμανικής, ρωσικής και τουρκικής επιρροής. Το μόνο το οποίο χρειάζεται και οφείλουν να πράξουν είναι το παρακάτω: Μέσω της ισχύος τους οικονομικής και πολιτικής, να διασφαλίσουν το αδιάβλητο, μιας καθαρά ενδοβαλκανικής συνολικής διευθέτησης υπό ελληνική πρωτοβουλία, την οποία οφείλουν να παροτρύνουν και να επιδοτήσουν.

Δεν κατανοούν την περιοχή μας, ας το συνειδητοποιήσουν κι ας εμπιστευτούν τα συμφέροντα τους στον παλιότερο, τον πλέον αξιόπιστο, και αποδεδειγμένα έντιμο σύμμαχό τους. Όσον αφορά τους Έλληνες, αλλά και τους υπόλοιπους Βαλκάνιους, το ραντεβού με την ιστορία πλησιάζει, ας μην το χάσουμε ξανά. Το παρελθόν μας είναι ένδοξο, όσο είναι και σκληρό. Ας αποτελέσουν οι καλές πτυχές του τον οδικό χάρτη για το παρόν και το μέλλον της γειτονιάς μας.