Το γρόσι στην ελληνική επανάσταση

Το γρόσι είναι μια γνώριμη λέξη σε όσους έχουν και μια γενική έστω ιδέα περί της Επανάστασης του 1821, αν και κυριαρχεί η εντύπωση ότι η λέξη αναφέρεται σε κάποιο μεταλλικό νόμισμα. Προς τούτο συντείνει π.χ. το ελληνικό λήμμα της Wikpedia που κατευθύνει στο τουρκικό “κουρούς“.

Πράγματι τουρκικά νομίσματα με το όνομα αυτό (gürüş) όντως κόπηκαν το από τον Σουλεϊμάν Β’ (1687-1691). Αυτό όμως έγινε προς απομίμηση των ευρωπαϊκών αργυρών νομισμάτων που κυκλοφορούσαν με παρόμοια ονόματα σε διάφορα ευρωπαϊκά βασίλεια από τον 13ο αιώνα (βενετσιάνικο grosso, gros tournois της Tours, grosseto per navigar, groschen του Τιρόλου κλπ).

Οι ονομασίες αυτές μάλλον έλκουν την καταγωγή τους από την ιταλικό denarii grossi. Μάλιστα, τα πρώτα τουρκικά γρόσια ήταν ξαναχτυπημένα ολλανδικά leeuwendaler (τάλιρα που απεικόνιζαν λιοντάρι) και που οι Τούρκοι ονόμαζαν arslani-gürüş (ασλάνια, arslani=λιοντάρι). Η Ευτυχία Λιάτα έχει κάνει μια λεπτομερέστατη καταγραφή αυτών των νομισμάτων στο Φλωρία δεκατέσσερα στένουν γρόσια σαράντα.

Όλα αυτά τα ευρωπαϊκά νομίσματα, καθώς και η τουρκική τους απομίμηση, ήταν γνωστά στους Έλληνες της προεπαναστατικής περιόδου και όταν παρέστη η ανάγκη δημιουργίας μιας νομισματικής μονάδος για τους σκοπούς της Επανάστασης, ήταν πρακτικό να χρησιμοποιηθεί μια από τις ήδη υπάρχουσες νομισματικές αξίες. Όμως όχι ένα συγκεκριμένο μεταλλικό νόμισμα, καθώς λόγω κιβδηλοποιίας, λιποβαρών νομισμάτων και νόθευσης, δεν υπήρχε νόημα να μιλάμε για μια σταθερή μεταλλική αξία.

Η πρώτη διατίμηση νομισμάτων

Αυτό αποδεικνύεται και από την πρώτη διατίμηση νομισμάτων που δημοσίευσε η “Προσωρινή Διοίκησις” στις 16/3/1822. Η διαταγή υπογράφεται από τον Πανούτζο Νοταρά ως Μινίστρο της Οικονομίας και ορίζει την αντιστοιχία εφτά ευρωπαϊκών και 18 τούρκικων νομισμάτων σε γρόσια. Σε αυτήν αναφέρονται ισοτιμίες με «μονόγροσα νέα» και «μονόγροσα παλαιά», δηλαδή με συγκεκριμένα μεταλλικά νομίσματα, με τα οποία το επαναστατικό γρόσι δεν είχε ισοτιμία 1:1.

Ένα παλιό γρόσι αντιστοιχούσε σε 1,5 επαναστατικά γρόσια (ένα γρόσι, 20 παράδες) και ένα νέο αντιστοιχούσε σε 1,25 επαναστατικά (ένα γρόσι, 10 παράδες). Δηλαδή το γρόσι ήταν μια λογιστική μονάδα των επαναστατημένων Ελλήνων. Μάλιστα, την επόμενη χρονιά με Προβούλευμα Εκτελεστικού της 2/6/1823 έγινε υποτίμηση του επαναστατικού γροσιού (τα παλιά μονόγροσα ανέβηκαν στα δύο επαναστατικά γρόσια, και τα νέα μονόγροσα στα1,5 επαναστατικά γρόσια).

Σε υποτίμηση αντιστοιχούσε και η πρώτη διατίμηση του Καποδίστρια στις 8/2/1828, η τελευταία που θα γινόταν σε γρόσια και επίσης η τελευταία που θα διατιμούσε τουρκικά νομίσματα. Οι επόμενες ισοτιμίες θα δημοσιεύονταν σε φοίνικες (από τον Καποδίστρια), ή δραχμές (από τον Όθωνα), αλλά θα αφορούσαν μόνο σε ευρωπαϊκά νομίσματα.

Εθνικός στόχος

Η νομισματική αυτή διαχείριση μαρτυρά συγκεκριμένους στόχους και διαχειρίζεται συγκεκριμένα νομισματικά μέσα για την επίτευξή τους. Ο στόχος ήταν ρητώς εθνικός, καθώς το Προσωρινό Πολίτευμα μιλούσε στο άρθρο για την κοπή νομίσματος «εἰς τὸ ὄνομα τοῦ ἔθνους». Προς επίτευξη αυτού του εθνικού στόχου έπρεπε να αναπτυχθεί εθνικό νόμισμα, για το οποίο το Εκτελεστικόν πρότεινε στις 12/6/1822 το όνομα «δραχμή».

Η πρόταση αυτή ήταν ενδεικτική μιας παγιωμένης και προϋπάρχουσας αντίληψης περί εθνικής συνέχειας, την οποία προφανώς δεν καλλιέργησε το, ανύπαρκτο ακόμη, ελληνικό κράτος. Τα νομισματικά μέσα προς επίτευξη αυτού του στόχου, αρχικώς συνίσταντο στην απεξάρτηση από τα τουρκικά νομίσματα με την παγίωση μιας εθνικής λογιστικής μονάδας.

Εν συνεχεία, με την παύση διατίμησης τουρκικών νομισμάτων, η καποδιστριακή διοίκηση σηματοδοτούσε ότι δεν θα δεχόταν πλέον τουρκικά νομίσματα, μέτρο λογικό ώστε να “στραγγαλίσει” την κυκλοφορία τους στον χώρο επικρατείας της, και να στερήσει από τον αντικειμενικό της αντίπαλο τα έσοδα του seignoirage. Όπως ανέφερα σε προηγούμενο άρθρο, η κυκλοφορία των τουρκικών νομισμάτων δεν “στραγγαλίστηκε”.

Αυτό όμως οφείλονταν στο πρόωρο τέλους του Καποδίστρια και στην ολιγωρία των κατοπινών κυβερνήσεων. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν θα πρέπει λοιπόν να παραγνωρίζεται ο ρόλος του επαναστατικού γροσιού στην ολοκλήρωση της επαναστατικής προσπάθειας, ως του πρώτου εθνικού νομίσματος, παρότι αυτό δεν απέκτησε ποτέ υλική μορφή.