Το ιδεολογικό άγος της Αριστεράς

Η χώρα μας πιάστηκε στα απόνερα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, αλλά οι εσωτερικές παθογένειες μας παρασύρουν όλο και βαθύτερα. Η κατάσταση, όμως, που βιώνουμε και με την κυβέρνηση της Αριστεράς δεν είναι αποτέλεσμα μόνο δομικών εσωτερικών προβλημάτων, αλλά ούτε και μόνο αποτέλεσμα μιας παγκόσμιας οικονομικής δυσπραγίας εν γένει. Αυτό που βιώνουμε είναι κατά την γνώμη μας κυρίως αποτέλεσμα των ίδιων ιστορικών διεργασιών που οδήγησαν και στη μετάλλαξη του καπιταλισμού και συνεχίζουν να δρουν.

Στον δεδομένο ιστορικό χρόνο, βιώνουμε την αρχή του τέλους της δυτικής κυριαρχίας και τη μετατόπιση των κέντρων ισχύος από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη προς την Ασία, με την Κίνα και την Ινδία να αναδύονται ως νέες υπερδυνάμεις. Ο διπολικός κόσμος τελείωσε το 1989. Ο μονοπολικός βρίσκεται στα τελευταία του. Η εποχή της πολυπολικότητας ανατέλλει και η Δύση βρίσκεται στη δύση της.

Κατά συνέπεια οποιαδήποτε συζήτηση περί «εξόδου από την κρίση» στερείται νοήματος, μέσα στον μακρύ ιστορικό χρόνο. Βιώνουμε μια αλλαγή στις παραγωγικές και οικονομικές σχέσεις άνευ προηγουμένου. Σίγουρα θα υπάρξουν πολλά σκαμπανεβάσματα μέχρι να ξεκαθαρίσει προς ποιου είδους κοινωνική οργάνωση οδεύουμε, αν δεν τερματιστεί και αυτή η κρίση με την πλήρη καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων, με πόλεμο. Ας μην ξεχνάμε ότι η Αμερική ανέκαμψε από το κραχ του 1929 με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ωστόσο, δεν μπορούμε να παραιτηθούμε, να γίνουμε έρμαια της ιστορίας επειδή αυτή μας υπερβαίνει. Αντίθετα, οφείλουμε να προστατευτούμε και να προετοιμαστούμε για τα χειρότερα (γιατί είναι μπροστά μας) όσο το δυνατόν καλύτερα. Απαισιοδοξία της νόησης, αισιοδοξία της πράξης. Το ζήτημα για μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα, παραμένει, όπως ανέκαθεν, διττό: Παραμένει από τη μία ένα ζήτημα αναζήτησης συμμαχιών μέσα σε ένα θολό διεθνές περιβάλλον. Ζήτημα, στο οποίο δεν υπάρχουν μόνιμες ή τέλειες απαντήσεις, ειδικά όσο η διεθνής κατάσταση είναι τόσο απρόβλεπτη.

Χρειάζεται μια καθαρή και συνεπής γραμμή στην εξωτερική πολιτική. Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια περί «εθνικής συνεννόησης» και «εθνικής ομοψυχίας», χωρίς ωστόσο αποτελέσματα. Δεν θα θέλαμε να υπεισέλθουμε εδώ σε αυτή τη συζήτηση. Απλώς, επισημάνουμε ότι οι διεθνείς σχέσεις ακολουθούν συγκεκριμένους και σκληρούς κανόνες και ότι η εξωτερική πολιτική υπακούει ακόμα εν πολλοίς στο δίκαιο του ισχυρού και όχι στο δίκαιο των λαών ή του εργάτη.

Κατεδάφισε αυταπάτες

Από την άλλη παραμένουν τα φλέγοντα ζητήματα της εσωτερικής οργάνωσης, η κρίση του πολιτικού συστήματος και το ζήτημα της εξόδου από την οικονομική κρίση. Το βάθος της κρίσης είναι τέτοιο που στην πραγματικότητα στην Ελλάδα χρειάζεται ξεθεμελίωση και επανίδρυση του κράτους. Αυτό κρίνεται απαραίτητο ακόμα και αν ζούσαμε σε ένα τέλειο και σταθερό διεθνές περιβάλλον.

Αν υπήρξε κάτι καλό από την κυβέρνηση της Αριστεράς είναι ότι κατεδάφισε πολλές από τις αυταπάτες των αριστερών (διατηρούμε ακόμα αρκετές, ωστόσο). Πρέπει να θεωρήσουμε ότι το σημείο που βρισκόμαστε μετά και από τα αριστερά μνημόνια είναι μηδενικό. Είναι σημείο κατάρρευσης, αλλά και ταυτόχρονα ανασυγκρότησης. Είναι σημείο αυτογνωσίας, σημείο αναζήτησης ταυτότητας για τον κόσμο που θεωρεί εαυτόν αριστερό, αλλά έχει κουραστεί από την ελληνική Αριστερά.

Γενικότερα είναι σημείο αυτογνωσίας για όποιον θεωρεί τον εαυτό του πολίτη και έχει κουραστεί από αυτήν την κατακρήμνιση της πολιτικής (και της Πολιτείας) στη διαρκή παρακμή. Κρίνεται ως επιτακτική ανάγκη η εγκατάλειψη των παλιών ιδεολογημάτων και ιδεοληψιών και η σύσταση νέων πολιτικών υποκειμένων βασισμένων σε ένα πλαίσιο αρχών.

Αριστερά και αριστεροσύνη

Στο μηδενικό σημείο που βρισκόμαστε, προσδιοριζόμαστε αρχικά αρνητικά μέσω του άλλου: Απορρίπτουμε τον λαϊκίστικο λόγο, απορρίπτουμε την έλλειψη εναλλακτικής, απορρίπτουμε την τηλεοπτική δημοκρατία και την προτεραιότητα των ατόμων έναντι των ιδεών. Δεν θέλουμε να αποτελούμε μέρος του προβλήματος. Προσδιοριζόμαστε θετικά, υιοθετώντας ένα πλαίσιο αρχών, από τις οποίες θα πηγάζουν οι πολιτικές θέσεις.

Οι θέσεις και όχι τα πρόσωπα θα χαρακτηρίζουν τα πολιτικά υποκείμενα. Οι αρχές στις οποίες πρέπει να επικεντρωθεί ο αντι-λαϊκίστικος λόγος πρέπει να συνοψίζονται στο τρίπτυχο αυτοδιάθεση-αυτάρκεια-κοινωνική δικαιοσύνη. Η τελευταία αποτελεί ένα έντονο λαϊκό αίτημα ειδικά στην παρούσα περίοδο. Δεν είναι ο σκοπός του παρόντος κειμένου η παρουσίαση προγράμματος, αλλά η εστίαση της προσοχής στο ότι οι νέες συνθήκες απαιτούν νέες ιδέες.

Είναι μεγάλος ο κίνδυνος οι ιδεολογικές παρωπίδες να μας εμποδίσουν να απαλλαγούμε από τις συνήθειες και φοβίες του παρελθόντος. Το μεγαλύτερο ιδεολογικό άγος της Αριστεράς παραμένει η αριστεροσύνη της και η αριστεροφροσύνη της. Αυτή την εμποδίζει να εξελιχθεί. Ο φόβος του ρεφορμισμού είναι ο μόνιμος εφιάλτης της συνεπούς Αριστεράς, αποκύημα μιας σταλινικής, και βαθιά αντιδημοκρατικής νοοτροπίας. Χωρίς αλλαγή και ανανέωση υπάρχει μόνον ο θάνατος.

Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι ο αντισυστημικός λόγος στην Ελλάδα μετά τη Χούντα υπήρξε σε μεγάλο βαθμό το ίδιο πασοκοτραφής και κρατικοδίαιτος με τον συστημικό, δηλαδή σε μεγάλο βαθμό εκ του ασφαλούς και τελικά άνευ αντικειμένου. Χρειάζεται πραγματική δύναμη θέλησης για να απαλλαγούμε από τα ιδεολογικά μας βαρίδια και ενοχές και να υιοθετήσουμε μια νέα αντίληψη περί πολιτικής. Ας ελπίσουμε να το κάνουμε προτού μας επιβληθεί κάποια από τα πάνω.