Το όραμα της Ευρώπης στην παγίδα του μεταναστευτικού

Μέχρι να συμπεριλάβω τον Πωλ Βαλερύ στα φοιτητικά μου αναγνώσματα ως Ευρωπαίο στοχαστή πέρα από συμβολιστή ποιητή, έβλεπα την Ελλάδα ανεξάρτητα απ’ την στρατηγική επιλογή της να γίνει μέλος της Ενωμένης Ευρώπης (πρώην ΕΟΚ) –σαν την αρχή και το τέλος του κόσμου, σαν το πιο πολυσύνθετο φαινόμενο χώρας της οποίας η επιρροή διακτινιζόταν στο παρελθόν και το μέλλον ταυτόχρονα: στον κόσμο που πέρασε και σ’ αυτόν που ερχόταν.

Τώρα που το σκέφτομαι μάλιστα, θυμάμαι πως έβρισκα γοητευτικό το αντιφατικό στοιχείο της ύπαρξής της. Έβρισκα θελκτικό δηλαδή το γεγονός ότι ανήκε σε δύο αντίθετους κόσμους (τον παρελθοντικό και τον μελλοντικό, ο οποίος την αθανάτιζε), την ίδια στιγμή που πατούσε με το ένα πόδι στην Ανατολή και με το άλλο στη Δύση.

Η αγάπη μου για την Ανατολή ήταν δεδομένη όχι τόσο λόγω των σπουδών μου, όσο γιατί οι ”Χαμένες Πατρίδες” της Μικρασίας κυλούσαν στο αίμα μου μαζί με τα νανουρίσματα της γιαγιάς μου, τις αθεράπευτες αναπολήσεις της, τα τραγούδια, τα φαγητά και τις μνήμες από αλλοτινές ζωές που κουβαλούσε εγκιβωτισμένες σε λέξεις της παλιάς πατρίδας της. Λέξεις που έκρυβαν πόνο ψυχής, συγκίνηση και νοσταλγία.

Η αγάπη μου για τη Δύση άργησε να έρθει, ίσως γιατί ήμουν επηρεασμένη απ’ το ιστορικό (μεσαιωνικό) παρελθόν το οποίο ήταν μέσα στα αντικείμενα μελέτης μου. Έτσι, κι όταν ήρθε ακόμα αυτή η αγάπη, ήταν υπό δοκιμή γιατί δεν έπαυε να μου ξυπνά κακές ”βυζαντινές” αναμνήσεις. Κι αν δεν ήταν ο φλογερός Ευρωπαίος Πωλ Βαλερύ και οι μεταπολεμικοί διάδοχοί του, θα αργούσε ακόμα περισσότερο γιατί ποτέ δεν είδα τη Δύση σαν ”μεγάλη πατρίδα”, όπως την έβλεπαν οι μιμητές της. Ούτε σαν ανταγωνίστρια της δικιάς μας, φυσικά, η οποία εξακολουθούσε να είναι μέσα μου το εξελικτικό γίγνεσθαι της Οικουμένης.

Την έβλεπα μάλλον σαν ξένη, νεόπλουτη κυρία με ελιτίστικη συμπεριφορά, που ήρθε να μας προσφέρει τη στήριξή της μετά την κυπριακή τραγωδία για να γίνουμε δουλικοί μαθητές της αποβάλλοντας τον επαρχιωτισμό που μας διέκρινε, ώστε να εναρμονιστούμε με το ευρωπαϊκό σύνολο και να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας πιθηκίζοντας τα ”καινά δαιμόνια” που μας εισήγαγε.

Η θεμελίωση της ευρωπαϊκής ιδέας

Όχι, δεν ήμουν έτοιμη να αγαπήσω εξαρχής την Ευρώπη, γιατί από κάποια στιγμή και ύστερα την έβλεπα σαν ισοπεδωτική, αφομοιωτική δύναμη, σαν πολιτικό οδοστρωτήρα της διαφορετικότητάς μας. Σ’ αυτό συνηγορούσε και το γεγονός ότι έβλεπα να τροφοδοτείται και να ανατροφοδοτείται διχαστικά η τάση Ελλήνων διανοουμένων που μιλούσαν υπέρ το δέον εγκωμιαστικά γι’ αυτήν συγκριτικά με την Ελλάδα κραδαίνοντας σαν λάφυρο το χαρτί της αποφοίτησής τους από ξένα πανεπιστήμια.

Όμως όλα αυτά άρχισαν να παίρνουν τις σωστές διαστάσεις τους απ’ τη στιγμή που διάβασα το πρώτο ειλικρινές κείμενο (Paul Valery, έκδοση 1924: ”Ποιος είναι Ευρωπαίος;”) για την Ευρώπη και τους Ευρωπαίους. Κείμενο που διέφερε από ελιτίστικα κείμενα άλλων οι οποίοι δεν έλεγαν καθαρές αλήθειες στο θέμα της πνευματικής καταβολής των κατοίκων της Γηραιάς Ηπείρου.

Αλήθειες που ξεκαθάρισε ο Γάλλος φιλόσοφος αναφέροντας –μεταξύ άλλων– ως ερείσματα στη θεμελίωση της ευρωπαϊκής ιδέας (η οποία συνεχίζει να βρίσκεται υπό συνεχή διαμόρφωση και στον αιώνα μας) τον αρχαιοελληνικό ορθολογισμό, την ρωμαϊκή νομοθεσία- διοίκηση της κοινωνίας και την χριστιανική πνευματικότητα.

Αυτό με οδήγησε στο συμπέρασμα τότε ότι μετά την κατάκτηση του μεγαλύτερου τμήματος της Ελλάδας από τους Ρωμαίους το 146 πΧ (το 147 κατακτήθηκε η Μακεδονία) η κυρίαρχη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έφτιαξε την Ευρώπη με κύρια ”υλικά” την ελληνική σκέψη και τη χριστιανική ιδέα, στα οποία πρόσθεσε τους δικούς της θεσμούς και τους κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους.

Η αφύπνιση της ευρωπαϊκής σκέψης

Ήταν ωστόσο μόνο η αρχή, γιατί στο γοργοκύλισμα του χρόνου και της ιστορικής συνέχειας της ηπείρου μας είχαμε την επικράτηση του χριστιανισμού και των δογμάτων του, τους θρησκευτικούς πολέμους, τον Διαφωτισμό, την βιομηχανική και την Γαλλική Επανάσταση, για να ακολουθήσουν στη συνέχεια οι Βαλκανικοί, οι δυο Παγκόσμιοι και οι εμφύλιοι πόλεμοι.

Όλα αυτά ήταν τραντάγματα θεμελιακά, αναγκαία και ικανά να επανακαθορίσουν και να μορφοποιήσουν εκ νέου ξανά και ξανά την βαθύτερη ουσία της πνευματικής καταβολής των Ευρωπαίων, της σκέψης και της διανόησής τους. Ο επανακαθορισμός είχε σαν συνέπεια να δημιουργηθούν δράσεις και αντιδράσεις, θέσεις και αντιθέσεις σε πεδίο αναίρεσης των πάντων.

Ένας επαναστατικός άνεμος αλλαγής προκάλεσε την αφύπνιση της ευρωπαϊκής σκέψης και διανόησης, με αποτέλεσμα οι Ευρωπαίοι να αμφισβητούν τα παλιά κατακτημένα που έγιναν κατεστημένα. Οι Ευρωπαίοι πολίτες έγιναν σκεπτόμενοι και αυτός ήταν ένας σπουδαίος λόγος για να προχωρήσουν σε μετακινήσεις-μεταναστεύσεις από χώρα σε χώρα εντός της Γηραιάς Ηπείρου, στην προσπάθειά τους να βρουν ή να επιβάλουν τη δημοκρατία, τον διάλογο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διανομή των αγαθών.

Να επιβάλλουν, εν τέλει, την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και ιδεών και την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, κάτι που αποτελεί θεμελιώδη αρχή η οποία περιέχεται στο άρθρο 45 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρώπη, η νέα πολύχρωμη Ευρώπη (ιδιομορφία εξόχως δημοκρατική, που ενέχει όμως μεγάλους κινδύνους σήμερα λόγω της ραγδαίας αύξησης των μουσουλμάνων μεταναστών), είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση του 21ου αιώνα, η οποία αποτελεί εχέγγυο ειρήνης στον κόσμο και εξισορροπητικό παράγοντα –συχνά διαμεσολαβητικό– στις διεθνείς εξελίξεις.

Το πνεύμα του ανθρωπισμού

Είναι αυτή που έχει πετύχει ήδη την ενοποίηση του γεωγραφικού χώρου και τη διακίνηση γνώσης, αγαθών, υπηρεσιών και εργαζομένων από τα σύνορα της Ρωσίας ως τον Ατλαντικό ωκεανό, χωρίς να παραβιάσει σύνορα ανεξάρτητων χωρών ή να θίξει δόγματα, τοπικές ιδιαιτερότητες και εθνικούς πολιτισμούς.

Αυτή που έχει πετύχει, μέσα από τα ταμεία συνοχής και αλληλεγγύης προς τα λιγότερο αναπτυγμένα κράτη-μέλη της, την προστασία της υγείας, της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, της επικοινωνίας και άλλων κοινωνικών παροχών στους πολίτες του. Αυτή που έχει πετύχει την εμπέδωση της δημοκρατίας, τη διαμόρφωση κοινής οικονομικής πολιτικής από τα κράτη-μέλη της (οικονομική σύγκλιση ”πλούσιου” Βορρά και ”φτωχού” Νότου) με στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας.

Αυτή που έχει πετύχει να αντιμετωπίσει θέματα περιβάλλοντος, περιθωριοποίησης, ρατσισμού, νεοφασισμού, πολύμορφης εγκληματικότητας και ακραίου εθνικισμού, ενώ φρόντισε να διαψεύσει τους φόβους πολλών από μας διατηρώντας τις παραδόσεις που διαμόρφωσαν την πολιτισμική ταυτότητα των κρατών μελών της. Διατηρώντας, προπάντων, ακέραιο το πνεύμα του ανθρωπισμού, του ορθολογισμού, των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, παράλληλα με την κουλτούρα της αμφισβήτησης, της διεκδίκησης και της ρήξης.

Η παγίδα του μεταναστευτικού

Όλα αυτά φυσικά είναι μεγάλα πλεονεκτήματα για τα κράτη-μέλη της Ενωμένης Ευρώπης και τους πολίτες τους, αλλά το δυστύχημα είναι ότι αποτελούν ταυτόχρονα αφορμή προβλημάτων για όλους. Κι αυτό γιατί την καθιστούν ιδεατό στόχο σε όσους ανά τον κόσμο επιθυμούν να μοιραστούν τα αγαθά της δημοκρατίας μαζί της. Σε όσους επιθυμούν και επιδιώκουν να μεταναστεύσουν μαζικά και παράνομα σ’ αυτήν.

Ναι, η ΕΕ πέτυχε τη διαμόρφωση κοινής προοπτικής προόδου για τους λαούς της. Πέτυχε να μοιράζονται τα κράτη-μέλη της το πνεύμα κοινού ονόματος και πεπρωμένου, αλλά –φευ!– τώρα φαίνεται να λυγίζει μπροστά στην μεγαλύτερη πρόκληση από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία θολώνει το ευρωπαϊκό όραμα: την κρίση του μεταναστευτικού.

Και το χειρότερο είναι ότι –ελέω φιλότουρκης Γερμανίας– έχει πέσει στην παγίδα της Τουρκίας και την παγίδα του προέδρου της Ταγίπ Ερντογάν ο οποίος εργαλειοποιεί εξακολουθητικά τον μεταναστευτικό στρατό του με στόχο την παραβίαση των συνόρων μας που είναι και σύνορα της Ευρώπης.

Σαν να μην έφτανε μάλιστα ο ”υβριδικός” πόλεμος που μας έχει κηρύξει ο ”σουλτάνος” σε Αιγαίο και Θράκη, εμείς συνεχίζουμε απτόητοι το αυτοκαταστροφικό έργο μας μετατρέποντας το έδαφός μας σε αποθήκη ψυχών της Ευρώπης δια της κατασκευής νέων δομών φιλοξενίας στην νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα. Κι αυτό τη στιγμή κατά την οποία εγκαλείται η χώρα μας από οκτώ μη κυβερνητικές οργανώσεις και την ίδια την Επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ Ίλβα Γιόχανσον γιατί ”δεν διασφαλίζει βασικά μέσα επιβίωσης στους μετανάστες”…