Το οθωμανικό κρυπτογράφημα που αποδεικνύει την Αρμενική Γενοκτονία

103 χρόνια μετά από την Αρμενική Γενοκτονία είναι χρήσιμο να θυμηθούμε, επειδή μπορεί η Ιστορία να μην επαναλαμβάνεται ακριβώς, αλλά το παρελθόν μας διδάσκει για τις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος.

Γράφει ο Tim Arango  – 

Εδώ και πάνω από έναν αιώνα η Τουρκία αρνείται κάθε ρόλο στην οργάνωση της σφαγής των Αρμενίων, γεγονός που οι ιστορικοί έχουν εδώ και καιρό αποδεχτεί ως Αρμενική Γενοκτονία που ξεκίνησε το 1915, καθώς ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος απλωνόταν εκτός της Ευρώπης. Το τουρκικό αφήγημα της άρνησης παραμένει προσκολλημένο στο επιχείρημα ότι τα αυθεντικά κείμενα από τα μεταπολεμικά στρατοδικεία που καταδίκαζαν τους σχεδιαστές της Γενοκτονίας δεν μπορούν να βρεθούν.

Τώρα, ο Τανέρ Ακτσμάν, Τούρκος ιστορικός στο Clark University, που μελετά για δεκαετίες την Αρμενική Γενοκτονία, συλλέγοντας έγγραφα από όλον τον κόσμο για να αποδείξει τη συνενοχή του κράτους στις σφαγές, λέει στους New York Times ότι έχει ξεθάψει ένα αυθεντικό τηλεγράφημα από τις δίκες, από το αρχείο του Αρμενικού Πατριαρχείου στην Ιερουσαλήμ. “Μέχρι πρόσφατα, έλειπε ο καπνός από την κάννη του πιστολιού” λέει ο Ακτσμάν. “Αυτός είναι ο καπνός από την κάννη“. Αποκαλεί το εύρημά του “σεισμό στο πεδίο έρευνάς του” και ευελπιστεί ότι θα γκρεμίσει και “το τελευταίο τούβλο στον τοίχο της άρνησης“.

Η ιστορία ξεκινά στα 1915 σε ένα γραφείο στο Ερζερούμ, όταν ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έστειλε ένα κωδικοποιημένο τηλεγράφημα σε έναν συνάδελφο, ζητώντας λεπτομέρειες για τις απελάσεις και τις σφαγές των Αρμενίων στην ανατολική Ανατολία. Αργότερα, ένα αποκρυπτογραφημένο αντίγραφο βοήθησε στην καταδίκη του αξιωματικού Μπεχεντίν Σακίρ, για τον σχεδιασμού αυτού που οι ιστορικοί έχουν εδώ και καιρό αναγνωρίσει και η Τουρκία συνεχίζει να αρνείται: την οργανωμένη σφαγή 1,5 εκομμυρίου Αρμενίων από τους ηγέτες τη καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ακρότητα που διεθνώς αναγνωρίζεται ως η πρώτη Γενοκτονία του 20ού αιώνα.

Και μετά, έτσι, ξαφνικά, τα περισσότερα αυθεντικά ντοκουμέντα και οι ένορκες καταθέσεις από τις δίκες χάθηκαν, αφήνοντας τους ερευνητές να βασίζονται σε συνόψεις τις επίσημης οθωμανικής εφημερίδας. Ο Ακτσάν λέει ότι δεν ελπίζει πως το νέο του εύρημα θα αλλάξει άμεσα τα πράγματα, δεδομένης της πάγιας πολιτικής άρνησης της Τουρκίας, ειδικά σε μια περίοδο πολιτικής αναστάτωσης, όπου ο Ταγίπ Ερντογάν ακολουθεί μια πιο εθνικιστική γραμμή.

Μία ιστορία από μόνη της

Αλλά το έργο ζωής του Ακτσάμ είναι να καταρρίψει σημείο προς σημείο, έγγραφο προς έγγραφο τις αρνήσεις της Τουρκίας. “Η βαθιά μου πεποίθηση ως Τούρκος είναι ότι η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία μπορούν να θεμελιωθούν μόνο αντιμετωπίζοντας την ιστορία και αναγνωρίζοντας τα ιστορικά λάθη“.

Ισχυρίζεται ότι πολύ από το χάος στη Μέση Ανατολή σήμερα είναι αποτέλεσμα της καχυποψίας μεταξύ των κοινοτήτων, εξαιτίας ιστορικών αδικιών, τις οποίες κανείς δεν θέλει να αντιμετωπίσει. “Το παρελθόν δεν είναι παρελθόν στη Μέση Ανατολή“. “Αυτό είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για την ειρήνη και τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή“.

Πού ακριβώς βρισκόταν όλα αυτά τα χρόνια το τηλεγράφημα και πώς το ανακάλυψε ο Ακτσάμ είναι μια ιστορία από μόνη της. Το 1922, όταν οι Τούρκοι εθνικιστές ετοιμάζοντας να καταλάβουν τη χώρα, η αρμενική ηγεσία στην Κωνσταντινούπολη έστειλε 24 κούτες αρχειακού υλικού στην Αγγλία για διαφύλαξη. Τα αρχεία τα φύλαξε εκεί ένας επίσκοπος, κατόπιν μεταφέρθηκαν στη Γαλλία και αργότερα στην Ιερουσαλήμ. Παρέμειναν εκεί από τη δεκαετία του 1930, ως μέρος του πελώριου αρχείου που παραμένει κατά κύριο λόγο απροσπέλαστο για τους ερευνητές για ασαφείς λόγους.

Ο Ακτσάμ λέει ότι για χρόνια προσπαθούσε να αποκτήσει πρόσβαση χωρίς αποτέλεσμα. Αντ’ αυτού, βρήκε ένα φωτογραφημένο αντίγραφο του αρχείου στη Νέα Υόρκη, που το διατηρούσε ο ανιψιός ενός Αρμένιου μοναχού που είχε επιβιώσει από τη Γενοκτονία. Ο μοναχός Κρικόρ Γκεργκεριάν, μελετώντας τη δεκαετία του 1940 το αρχείο στο Κάιρο, συνάντησε έναν πρώην Οθωμανό δικαστή που είχε προεδρεύσει στις μεταπολεμικές δίκες. Ο δικαστής του είπε ότι πολλές κούτες είχαν καταλήξει στην Ιερουσαλήμ. Έτσι ο Γκεργκεριάν πήγε εκεί και φωτογράφησε τα πάντα.

Η αποκρυπτογράφηση που επιβεβαιώνει

Το τηλεγράφημα ήταν γραμμένο σε οθωμανικό επιστολόχαρτο και κρυπτογραφημένο στα αραβικά. Τετραψήφιοι αριθμοί αντιστοιχούσαν σε λέξεις. Ο Ακτσάμ το συνέκρινε με τους γνωστούς κώδικες της εποχής του υπουργείου Εσωτερικών, τους οποίους είχε βρει σε επίσημο αρχείο της Κωνσταντινούπολης. Κατόρθωσε να το αποκωδικοποιήσει, αυξάνοντας την πιθανότητα και άλλα τηλεγραφήματα που χρησιμοποιήθηκαν στις μεταπολεμικές δίκες να επαληθευτούν με παρόμοιο τρόπο κάποια μέρα.

Για τους ιστορικούς, οι δικαστικές υποθέσεις αποκάλυψαν μέσα στα χρόνια ακράδαντα στοιχεία –μαζί με αναφορές σε πολλές γλώσσες από διπλωμάτες, ιεραπόστολους και δημοσιογράφους που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων– που θεμελίωσαν το ιστορικό γεγονός των σφαγών και την υπαγωγή του στον όρο Γενοκτονία. Η Τουρκία συνεχίζει να αρνείται τον όρο Γενοκτονία, λέγοντας ότι τα βάσανα των Αρμενίων οφείλονταν στο χάος του πολέμου και ότι οι Τούρκοι μουσουλμάνοι υπέφεραν εξίσου.

Επιπλέον, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι οι Αρμένιοι ήταν προδότες και ότι σχεδίαζαν να συμμαχήσουν με τη Ρωσία, εχθρό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή η θέση είναι βαθιά ριζωμένη στην τουρκική κουλτούρα –διδάσκεται στα σχολεία– και οι έρευνες δείχνουν ότι η πλειονότητα ασπάζεται τη θέση της κυβέρνησης. “Η προσέγγισή μου είναι ότι όσες αποδείξεις και να φέρεις, οι αρνητές θα παραμένουν αρνητές” λέει ο Μπεντρός Ντερ Ματοσιάν, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα και συγγραφέας του “Shattered Dreams of Revolution: From Liberty to Violence in the Late Ottoman Empire.”

24η Απριλίου – ημέρα μνήμης

Στη μνήμη των θυμάτων της Γενοκτονίας είναι αφιερωμένη η 24η Απριλίου, η μέρα που απελάθηκαν για πρώτη φορά από την Κωνσταντινούπολη Αρμένιοι προύχοντες. Ήταν η απαρχή μιας γιγαντιαίας επιχείρησης εξολόθρευσης που περιλάμβανε αναγκαστική πορεία στην έρημο της Συρίας, μαζικές εκτελέσεις και βιασμούς.

Πριν από λίγα χρόνια, ο Πάπας Φραγκίσκος αναφέρθηκε στις σφαγές με τον όρο Γενοκτονία και αντιμετώπισε καταιγίδα κριτικής από την Τουρκία. Πολλές χώρες, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ελλάδα έχουν αναγνωρίσει τη Γενοκτονία, προκαλώντας διπλωματικούς λεονταρισμούς από την Τουρκία. Οι ΗΠΑ δεν έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο Γενοκτονία από φόβο μην αποξενώσουν την Τουρκία.

Ο Μπαράκ Ομπάμα το είχε χρησιμοποιήσει στην προεκλογική του εκστρατεία, αλλά απείχε από τη χρήση κατά τη διάρκεια της προεδρίας του. Το 2017 δεκάδες γερουσιαστές υπέγραψαν επιστολή, ζητώντας από τον Πρόεδρο Τραμπ να αναγνωρίσει τη Γενοκτονία. Κάτι που είναι μάλλον απίθανο, δεδομένων των συγχαρητηρίων που είχε λάβει ο Τούρκος από τον Αμερικανό Πρόεδρο για τη διεύρυνση των εξουσιών του, μέσω ενός αμφιλεγόμενου δημοψηφίσματος.

Ο Σακίρ, ο Οθωμανός αξιωματούχος που είχε γράψει το ενοχοποιητικό τηλεγράφημα, εγκατέλειψε τη χώρα και το στρατοδικείο τον καταδίκασε σε θάνατο ερήμην. Λίγα χρόνια αργότερα εκτελέστηκε στο Βερολίνο από Αρμένιους πατριώτες. Η μυθιστορηματικού χαρακτήρα αναζήτηση και εκτέλεση των πρωταίτιων της Αρμενικής Γενοκτονίας είχε τον τίτλο “Επιχείρησις Νέμεσις” και περιγράφεται γλαφυρά στο ομώνυμο έργο που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Στοχαστής.