Το “Μανιφέστο του Βεντοτένε”, η Ουκρανία και η ευρωπαϊκή αφασία

Μια δραματικά επίκαιρη ιταλική ταινία με τίτλο “Un mondo nuovo” του Alberto Negrin με τους Vinicio Marchioni και Isabella Ragonese ανέβασε το Netflix με θέμα τη ζωή του αγωνιστή-οραματιστή Αλτιέρο Σπινέλι που συνέταξε στην εξορία το “Μανιφέστο του Βεντοτένε”, ένα ιστορικό κείμενο για τη συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας. Ο Αλτιέρο Σπινέλι (1907-1986) εντάχθηκε έφηβος στο ΚΚΙ (Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας) και το 1926, σε ηλικία 19 ετών, φυλακίζεται από το φασιστικό καθεστώς για 10 χρόνια. Αρνούμενος να εγκαταλείψει τις ιδέες του εξορίζεται στο νησάκι Βεντοτένε για άλλα έξι χρόνια.

Εκεί θα αποπεμφθεί από το ΚΚΙ ως αντισταλινικός, αλλά ο Σπινέλι, μαζί με τους Ερνέστο Ρόσι και Εουτζένιο Κολόρνι, θα συντάξει κρυφά σε τσιγαρόχαρτα το “Μανιφέστο Βεντοτένε”, ένα οραματικό κείμενο-σχέδιο για τη δημιουργία μιας ομοσπονδίας δημοκρατικών κρατών ως λύση στα μεγάλα δεινά του πολέμου και του ολοκληρωτισμού για να μην ξαναϋπάρξει πόλεμος μεταξύ Ευρωπαίων. Το σχέδιο βασιζόταν στην ατομική ελευθερία και την αυτονομία του πολίτη.

Η ταινία είναι η ιστορία αυτής της περιπέτειας που δεν είναι μόνο πνευματική (Μανιφέστο του Βεντοτένε”), αλλά αποτελείται από δύσκολες επιλογές, από κινδύνους, από μαχητικές ενέργειες, από διορατικό θάρρος, αλλά πάνω από όλα είναι η ιστορία μιας φιλίας μεταξύ τριών εξαιρετικών ανδρών με πνευματικό και ηθικό ανάστημα. Το “Μανιφέστο του Βεντοτένε” θα φυγαδευτεί μέσα σε μία ταμπακιέρα και θα μοιραστεί σε όλα τα αντιφασιστικά και αντιναζιστικά κινήματα.

Μετά την αποφυλάκισή του το 1943 θα ιδρύσει το Ευρωπαϊκό Φεντεραλιστικό Κίνημα, θα εμπλακεί στην πολιτική και θα ιδρύσει το Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων στη Ρώμη. Στη δεκαετία του 1970 γίνεται μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και το 1979 εκλέγεται στο Ευρωκοινοβούλιο, όπου προωθεί την ιδέα ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος, γνωστό ως “Σχέδιο Σπινέλι”. Το σχέδιο εγκρίθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο στις 14 Φεβρουαρίου 1984.

Το κόκκαλο και οι καρχαρίες

Στην μικρή ομιλία που έκανε αμέσως μετά την ψήφισή του, διηγήθηκε την ιστορία του Χέμινγουέι “Ο γέρος και η θάλασσα”, όπου ο γεροψαράς πιάνει το μεγαλύτερο ψάρι της ζωής του. Το δένει δίπλα στη βάρκα και κωπηλατεί προς το λιμάνι, μόνο που όταν φθάνει αντιλαμβάνεται πως οι καρχαρίες το έφαγαν και έμεινε μόνο το κόκκαλο. Λέει λοιπόν ο Σπινέλι: «Σήμερα πιάσαμε το μεγαλύτερο ψάρι. Τώρα πρέπει να φροντίσουμε να μην μας το φάνε οι καρχαρίες».

Το σχέδιο δεν πέρασε από τα εθνικά Κοινοβούλια αλλά, αποτέλεσε τη βάση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης του 1986, με την οποία δημιουργήθηκε η ενιαία αγορά και της Συνθήκης του Μάαστριχτ, το 1992, που δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τι θα έλεγε σήμερα ο φεντεραλιστής Σπινέλι για την Πτώση του Τείχους; Για τη Γιουγκοσλαβία; Τι θα έλεγε για το Ουκρανικό; Μάλλον θα έδινε την εύλογη απάντηση ότι «αφήσατε να σας φάνε το ψάρι οι καρχαρίες», οι εθνικισμοί, οι τραπεζίτες, οι λαϊκιστές, οι αγορές…

Η μεταπολεμική ευκαιρία για μια Ομοσπονδιακή Ευρώπη χάθηκε μέσα στα συντρίμμια του πολέμου, της οικονομικής ανασυγκρότησης, του αντικομμουνισμού και της διαίρεσης του κόσμου. Όταν ψηφίστηκε το “σχέδιο Σπινέλι” οι “καρχαρίες” είχαν το μυαλό τους στο κρέας και εγκατέλειψαν το όραμα της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης. Όταν κατέρρευσε το σοβιετικό μπλοκ φάνηκε μια νέα ευκαιρία. Ακόμη και η Ρωσία συνεργαζόταν με το ΝΑΤΟ. Αλλά η βουλιμία της Δύσης και της ενωμένης πλέον Γερμανίας άφησαν και πάλι τους “καρχαρίες” ελεύθερους… Κάπως έτσι φτάσαμε τα ρωσικά στρατεύματα να πολιορκούν το Κίεβο.

Έγκριτοι αναλυτές συμφωνούσαν το βράδυ της πρώτης ημέρας της εισβολής ότι κερδισμένοι θα είναι οι Ρώσοι, αφού φαίνεται ότι θα μπορέσουν να συγκροτήσουν ένα buffer state στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας και θα εδραιώσουν τη θέση τους στη Μαύρη Θάλασσα. Επίσης, οι Αμερικανοί, οι οποίοι ξαναβάζουν την Ευρώπη στο “βρακί τους”, νεκρανασταίνουν το ημιθανές ΝΑΤΟ και ετοιμάζονται να μοσχοπουλήσουν το σχιστολιθικό τους αέριο στους Ευρωπαίους. Χαμένοι, βέβαια, είναι η ΕΕ και η Ουκρανία.

Το SWIFT, η Rosneft και το παράθυρο ευκαιρίας

Παρόλα αυτά η ευκαιρία δεν χάθηκε. Απεναντίας, οι αστάθμητοι παράγοντες της Ιστορίας έχουν βγει παγανιά στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Ο Μπάιντεν μας πληροφόρησε ότι ενώ η Ουάσιγκτον θέλει να πετάξει έξω τη Ρωσία από το διεθνές σύστημα τραπεζικών συναλλαγών SWIFT, οι σύμμαχοί του δεν θέλουν. Ο εκπρόσωπος της γερμανικής κυβέρνησης, την ώρα που οι υπουργοί Οικονομικών της ΕΕ συνέρχονταν στο Παρίσι για να συζητήσουν την ενίσχυση των κυρώσεων κατά της Μόσχας, δήλωσε πως ο αποκλεισμός της Ρωσίας από το διεθνές σύστημα τραπεζικών συναλλαγών SWIFT θα είχε τεράστιες επιπτώσεις για τις γερμανικές επιχειρήσεις και απαιτεί μεγάλη προετοιμασία. Αντίθετα, ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρουνό Λεμέρ είπε πως η ΕΕ «θέλει να κόψει όλους τους δεσμούς ανάμεσα στην Ρωσία και το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα».

Η μεγάλη είδηση της Παρασκευής δεν ήταν η περικύκλωση του Κιέβου, αλλά ότι ο ρωσικός κολοσσός Rosneft, σύμφωνα με το Der Spiegel, απέκτησε επιπλέον 37,5% των μετοχών του διυλιστηρίου PCK Oil Refinery στην περιοχή Σβεντ του Βρανδεμβούργου με τη σύμφωνη γνώμη της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ανταγωνισμού (21 Φεβρουαρίου), αυξάνοντας το ποσοστό της από 54,17% σε 91,67%.

Εδώ ελλοχεύει “Η μεγάλη ευκαιρία χειραφέτησης της Ευρώπης” που αποτολμήσαμε να κατονομάσουμε προ ημερών, καθώς η Γερμανία (ο μεγαλύτερος επενδυτής και εμπορικός εταίρος της Ρωσίας) με μια κουρασμένη βιομηχανία και με τις τιμές του φυσικού αερίου στα ύψη, θα έχει πολλά προβλήματα. Έτσι, ο πρόεδρος Μακρόν και η γαλλική προεδρία της ΕΕ έχουν την ευκαιρία να στριμώξουν το Βερολίνο, ώστε να αποδεχθεί τις προτάσεις μεταρρύθμισης της ΕΕ και της Ευρωζώνης, αλλά και να προωθήσει την ατζέντα του για το Μέλλον της Ευρώπης που περιλαμβάνει και την αμυντική χειραφέτηση της ΕΕ έναντι του ΝΑΤΟ.

Βέβαια, ούτε αυτά αρκούν για να διεκδικήσει η ΕΕ τη θέση που μπορεί εκ του οικονομικού μεγέθους της να διεκδικήσει στο διεθνές σύστημα. Ούτε η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης αρκεί. Μόνο η πολιτική ενοποίηση και η μετάβαση σε μία ευρωπαϊκή ομοσπονδία μπορεί να το επιτύχει. Ο κόσμος αλλάζει, οι αστάθμητοι παράγοντες είναι εδώ και το όραμα του Σπινέλι δεν είναι νεκρό.

ΥΓ: Σημειωτέον ότι το Φεντεραλιστικό Κίνημα συνεχίζει να συνεδριάζει στο νησάκι Βεντοτένε.