Το σήμερα δημιουργήθηκε χθες και προσδιορίζει το αύριο – Ρευστό διεθνές σύστημα

Είναι προφανής σήμερα η παντελής απουσία κοινής ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής στις μεταλλάξεις, εξεγέρσεις και ανατροπές στον χώρο της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου.  Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα η αναποτελεσματική πολιτική απέναντι στην Τουρκία, στη Συρία, στη Λιβύη και στην απομακρυσμένη –περισσότερο από ποτέ– λύση του Παλαιστινιακού.

Σήμερα, όπως και χθες, η εξωτερική πολιτική της ΕΕ συμφωνείται στο χαμηλότερο κοινό παρονομαστή. Άρα, ακολουθεί και υποτάσσεται στην πολιτική, στη δύναμη, στις δυνατότητες και στα συμφέροντα συγκεκριμένων κρατών-μελών. Σε ολόκληρο τον πλανήτη, η πολιτική αρχών και το διεθνές δίκαιο σταθερά απουσιάζουν από τις αποφάσεις. Η Ελλάδα, όμως, εξακολουθεί να το επικαλείται.

Το σήμερα δημιουργήθηκε χθες, ενώ προσδιορίζει με ακρίβεια και το αύριο. Το 2008, με τις ευλογίες των ΗΠΑ και της ΕΕ έγινε η μονομερής ανακήρυξη της ανεξαρτητοποίησης του Κοσόβου. Λίγους μήνες αργότερα, η Ρωσία εκμεταλλεύθηκε την απερίσκεπτη πρόκληση του προέδρου της Γεωργίας. Η εποχή της αναγκαστικής –λόγω αδυναμίας– ρωσικής απάθειας είχε λήξει. Η ανεξαρτητοποίηση της Αμπχαζίας και της Οσετίας –που αναγνωρίζονται μόνο από την Ρωσία– ακολούθησε το προηγούμενο του Κοσόβου.

Δεν υπάρχει θεωρία συνωμοσίας. Υπάρχουν μόνο συμφέροντα και λάθος ή σωστές αποφάσεις πολιτικών ηγεσιών. Είναι αυτά άραγε μόνο παρελθόν; Σήμερα προετοιμάζεται νέα αλλαγή συνόρων, σε πρώτη φάση μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου, που θα φέρει παράλληλα και αναπόφευκτα, σε δεύτερη φάση, την ουσιαστική κατάργηση των συνόρων μεταξύ Κοσόβου και Αλβανίας.

Παράλληλα, η Γαλλία και η Γερμανία, οι πυλώνες της ευρωπαϊκής ενοποίησης, έχουν ριζικά διαφορετική άποψη σε σχέση με τις προτεραιότητες της Ένωσης. Το πάγωμα της διεύρυνσης στα Βαλκάνια είναι τμήμα και τίμημα της διαφωνίας αυτής. Η εξωτερική πολιτική της ΕΕ δεν είναι κοινή. Υποστηρίζω ότι πρέπει να είναι κοινή και ενιαία. Αντιλέγουν, κατά κανόνα, ότι η διαμόρφωση της αναγκαίας συναίνεσης με 28 (27 λόγω Brexit) μέλη είναι ουτοπία. Αν ναι, ας παραδεχθούμε με ειλικρίνεια ότι ουτοπία είναι η προσδοκία να γίνει η ΕΕ παγκόσμια πολιτική δύναμη ανάλογη της οικονομικής της ισχύος.

Το δίκαιο της ισχύος

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έχει διαδεχθεί η ψυχρή σήμερα ειρήνη. Η καθαρότερη αποτύπωση της σύμπτωσης και σύγκρουσης συμφερόντων, των μεταλλασσόμενων φιλιών και συμμαχιών και της παντελούς απουσίας του Διεθνούς Δικαίου βρίσκεται στη Συρία. Τέσσερις παρατηρήσεις:

Πρώτον: ως γενική αρχή ισχύει το δίκαιο της ισχύος, πολιτικής και στρατιωτικής. Όχι η δύναμη του δικαίου. Στην Ελλάδα, διαχρονικά, αναζητούμε τον “από μηχανής θεό”. Τον ονομάζουμε Διεθνές Δίκαιο. Η σύμμαχος της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ Τουρκία, στη Συρία, στην Ανατολική Μεσόγειο (Κύπρος) και στη Λιβύη προκρίνει σταθερά το δίκαιο της ισχύος. Οι σημαντικές γραπτές συμφωνίες που υπέγραψε στις 16 και 22 Οκτωβρίου 2019, αντιστοίχως, ο Ερντογάν διαδοχικά με τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Πενς και τον πρόεδρο Πούτιν, συνιστούν την απόλυτη δικαίωση της αποτελεσματικότητας της τουρκικής στρατιωτικής ισχύος.

Οι διμερείς αυτές συμφωνίες (στην πραγματικότητα πρόκειται για τριμερή συνεννόηση) αφορούν σε κυρίαρχα εδάφη τρίτης χώρας, της Συρίας. Υπογράφονται από δύο μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας τη Ρωσία και τις ΗΠΑ! Αναγνωρίζουν και οι δύο το δικαίωμα εθνικής ασφάλειας της Τουρκίας στην Συρία! Η αμερικανοτουρκική, μάλιστα, συμφωνία δεσμεύει και το ΝΑΤΟ. Ουδείς σύμμαχος των ΗΠΑ είχε εκ των προτέρων ενημερωθεί.

Ο πρόεδρος Μακρόν δημόσια επέκρινε την Τουρκία για την επέμβαση στη Συρία, κυρίως δε, για το χάος που επικρατεί με τους τζιχαντιστές μετά την τουρκική εισβολή. Το ίδιο εν τούτοις ισχύει και με την απόφαση του προέδρου Τραμπ να δώσει το πράσινο φως για την τουρκική στρατιωτική εισβολή και να εγκαταλείψει τους Κούρδους, συμμάχους της Δύσης στον αγώνα κατά των τζιχαντιστών. Όπως αναφέραμε και οι ΗΠΑ, με τη Συμφωνία της 16ης Οκτωβρίου 2019, δεσμεύουν τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, άρα και την Ελλάδα, στο πλευρό της Τουρκίας! Χωρίς ουδείς να έχει, εκ των προτέρων, τη δυνατότητα όχι να διατυπώσει γνώμη, αλλά ούτε καν ενημερωθεί.

Δεύτερον: βασικό χαρακτηριστικό της πρόσφατης δεκαετίας είναι η αναποτελεσματικότητα των διεθνών οργανισμών και πολυμερών συμφωνιών. Επίσης, η αποδυνάμωση του παγκοσμίου συστήματος συλλογικής ασφάλειας που ενσαρκώνει ο ΟΗΕ.

Το NATO υπό αμφισβήτηση

Τρίτον: ΝΑΤΟ και ΕΕ, επί δεκαετίες σταθεροί πυλώνες του εθνικού μας αυτοπροσδιορισμού και της εθνικής μας ασφάλειας, βρίσκονται σε μία παρατεταμένη κρίση ταυτότητας, έλλειψης αυτοπεποίθησης και καθαρότητας στόχων. Κυρίως, όμως, κλονισμού  της αντίληψης του κοινού συμφέροντος. Ο πρόεδρος Μακρόν χαρακτήρισε το ΝΑΤΟ «κλινικά νεκρό», προκαλώντας την αντίδραση ΗΠΑ και Γερμανίας.

Η αντίληψη του προέδρου Τραμπ ως προς τη χρησιμότητα και τον σημερινό ρόλο του ΝΑΤΟ αντανακλά την πεποίθηση, όχι βέβαια του κατεστημένου της Ουάσιγκτον, αλλά της πλειοψηφίας των Αμερικανών (ακόμη και αυτών που δεν ψηφίζουν τον Τραμπ). Δημοσιοποιήθηκε βέβαια πολύ άκομψα, κατά τρόπο ωμό, ενόχλησε και προβληματίζει την Ευρώπη. Ανταποκρίνεται εν τούτοις στην πραγματικότητα.

Το απλουστευμένο δόγμα ασφαλείας του προέδρου Τραμπ συνίσταται στην επικράτηση από θέσεως ισχύος, χωρίς κατ’ ανάγκην χρήση στρατιωτικής βίας. Προτάσσει την επίδειξη απειλής και ισχύος. Το απρόβλεπτο, το χάος και η ωμότητα του λόγου είναι επιλογή του. Είναι στρατηγική. Δεν είναι σύμπτωμα. Ο πρόεδρος Τραμπ επιδιώκει να επιβάλλεται από θέσεως ισχύος. Ο ασθενέστερος (φίλος, σύμμαχος ή αντίπαλος) ανθίσταται όσο του επιτρέπουν η δύναμη, ή η αδυναμία του.

Αποτελεί υπεραπλούστευση της πραγματικότητας να πιστεύει κανείς ότι το ΝΑΤΟ, σήμερα,  εκπληρώνει τον ρόλο, διότι εξασφαλίζει –αν υποθέσουμε ότι όντως εξασφαλίζει– τα ανατολικά σύνορα της Συμμαχίας. Κυρίως τις Βαλτικές Χώρες και την Πολωνία, αναχαιτίζοντας και αποτρέποντας τις νέες φιλοδοξίες της Ρωσίας. Όμως, το κουτί των αμφισβητήσεων για τη χρησιμότητά του, με τη σημερινή τουλάχιστον δομή του, δεν το άνοιξε η λεγόμενη «παλαιά Ευρώπη». Το άνοιξε, χωρίς καν να προσπαθεί να το κλείσει, ο πρόεδρος των ΗΠΑ.

Η επερχόμενη σύγκρουση

Η ασφάλεια που παρέχει σήμερα το ΝΑΤΟ, χωρίς την αυτόματη, ολιστική και εγκάρδια εμπλοκή των ΗΠΑ δεν νοείται και δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει ΝΑΤΟ χωρίς ΗΠΑ. Για την Ελλάδα, δεν υπάρχουν περιθώρια για παρανοήσεις και διλήμματα. Στο τέλος του εμφυλίου πολέμου, το ΝΑΤΟ ήταν η μόνη επιλογή  μας. Ήταν μία σωστή και σωτήρια επιλογή η Ελλάδα να γίνει μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας και αργότερα, της ΕΕ.

Τέταρτον: έχουμε επανέλθει στην εποχή της κατίσχυσης των διμερών σχέσεων, έναντι της πολυμερούς διπλωματίας. Η αντιπαράθεση της πολυμερούς διπλωματίας, με τη μονομέρεια των ισχυρών, κορυφώνεται και στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών. Βασικό στοιχείο της περιόδου είναι η αβεβαιότητα και η βαθιά κρίση εμπιστοσύνης που επικρατεί σήμερα στις διατλαντικές σχέσεις.

Επίσης, ο ισχυροποιημένος ρόλος της Ρωσίας και η επιστροφή της στην παγκόσμια κεντρική σκηνή, μέσω της συνέπειας και της αξιοπιστίας που χαρακτήρισε την πολιτική της στη Μέση Ανατολή. Τέλος, είναι η άνοδος προς την κορυφή της Κίνας με όχημα την ήπια δύναμη. Συνιστά πλέον απειλή για την παντοδυναμία των ΗΠΑ. Το ερώτημα είναι αν η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη και κυρίως πότε θα εκδηλωθεί.