Το “Σύμπλεγμα Δημοσθένη” στο σχολικό περιβάλλον

Κατέβηκα στο ισόγειο ανακουφισμένη, έτοιμη να κατευθυνθώ στο γραφείο των καθηγητών για να αξιοποιήσω το κενό μου, όταν άκουσα πίσω μου – από τις τάξεις της Α’ Λυκείου δεξιά της σκάλας – ένα κλείσιμο πόρτας και ένα σιγανό κλάμα που το ακολούθησε. Γύρισα ανήσυχη, για να δω τι συμβαίνει. Στην άκρη του διαδρόμου είδα γονατισμένη μια μαθήτρια, που έκλαιγε πνιχτά κρύβοντας το κεφάλι της στη στεφάνη των χεριών της.

Πλησιάζοντας την αναγνώρισα και τη ρώτησα απορημένη:
– Τι συμβαίνει Ζανιά; Γιατί κλαις και δεν είσαι στην τάξη σου;
Η μαθήτρια σήκωσε το μουσκεμένο απ’ τα δάκρυα πρόσωπό της και με κοίταξε ντροπιασμένα, διστακτικά. Της άπλωσα το χέρι για να σηκωθεί και της έκανα νόημα να με ακολουθήσει ανοίγοντας το βήμα μου για το μικρό κιόσκι του προθαλάμου, πριν τη μεταλλική πόρτα του γραφείου των καθηγητών.

– Έλα για να τα πούμε με την ησυχία μας, της είπα ενθαρρυντικά.
Εκείνη κούνησε βουβά το κεφάλι, χωρίς να βγάλει μιλιά. Μόνο όταν φτάσαμε κι ακούμπησα το χέρι μου εμπιστευτικά στον ώμο της κοιτώντας την καθησυχαστικά, πήρε θάρρος και άρχισε να μου λέει ”σπαστά” αυτό που συνέβη την ώρα της εξέτασής της στον πίνακα. Την αντίδρασή της να πετάξει την κιμωλία – πάνω στην κορύφωση του θυμού της – σ’ αυτούς που γελούσαν σε βάρος της (κίνηση-πρόκληση με συνέπεια την αποβολή της), ενώ κόπιαζε να εξηγήσει τη συλλογιστική της εξίσωσης την οποία είχε μόλις λύσει…

Έφερα ασυναίσθητα στο μυαλό μου την ιατρική γνωμάτευση που συνόδευε την καρτέλα της και έκανε λόγο για πρόβλημα τραυλισμού νευρολογικής φύσεως λόγω ψυχογενούς, χρόνιου άγχους. Ένα κύμα συμπόνιας με συνεπήρε βλέποντας το πρόσωπο της μαθήτριάς μου να φλογίζεται ολόκληρο και τα μάτια της να πετούν αστραπές στην ανάμνηση αυτού που της έκαναν οι μαθητές-βασανιστές της.

«Τέτοια απονιά, τέτοια επιπολαιότητα…», σκέφτηκα αγανακτισμένη ακούγοντας να μου λέει τα ονόματα των τελευταίων.

Κι αφού της υποσχέθηκα ότι δεν θα αντιμετωπίσει εις το εξής παρόμοιο περιστατικό, την άφησα να επιστρέψει στο τμήμα της με το άκουσμα του κουδουνιού και έσπευσα να πάρω τηλέφωνο στους γονείς των ανεύθυνων συμμαθητών της, για να λάβουμε από κοινού μέτρα αποτροπής επανάληψης της συμπεριφοράς τους.

Μπροστά στην ευθύνη

Αυτό ήταν, για μένα, η αρχή. Η αρχή μεγαλύτερης ενσυναίσθησης του εκπαιδευτικού λειτουργήματος, που δίνει νόημα στην ευθύνη όταν μιλά στην καρδιά. Νόημα στη στοργή του δασκάλου για τον αδύναμο μαθητή του. Νόημα στην ευαισθησία του, που τον βοηθά να ανακαλύψει τις ρίζες του αλτρουισμού του.

Τον βοηθά να προετοιμαστεί, για να κάνει το πρόβλημα του μαθητή του δικό του επιβεβαιώνοντας τη διάσημη φράση του Άγγλου ποιητή Τζων Ντον (16ος-17ος αι.) ”Ποτέ μην ψάξεις να μάθεις για ποιον χτυπάει η καμπάνα. Χτυπάει για σένα”! Και στην προκείμενη περίπτωση η καμπάνα για τον τραυλισμό της μαθήτριάς μου χτυπούσε και για μένα. Γι’ αυτό συμμεριζόμουν την αγωνία της και ένιωθα πως οφείλω να τη στηρίξω συνδράμοντας στο έργο του λογοθεραπευτή της.

Να τη στηρίξω να αντιμετωπίσει τον Τραυλισμό (βλ. Κεκεδισμός [διακοπτόμενη ομιλία] ή – σπανίως – Βατταρισμός [ταχυλαλία]) με σθένος, κουράγιο και αυτοπεποίθηση, όπως τον είχε αντιμετωπίσει ο Αθηναίος ρήτορας Δημοσθένης τον 4ο αι. π.Χ. (βλ. ”Σύμπλεγμα Δημοσθένη”) μετατρέποντας την έλλειψη ευφράδειάς του (λόγω ακούσιων διακοπών στη φυσιολογική ροή της ομιλίας του) σε ρητορική δεινότητα και ευγλωττία κάνοντας καθημερινή εξάσκηση με χαλίκια στο στόμα.

Επιστράτευση δυνάμεων

Όλα αυτά, πιθανόν, να εκτιμώνται ως ανεφάρμοστα και ουτοπικά σήμερα από πολλούς. Ίσως γιατί δεν χρειάστηκε να επιστρατεύσουν τη δύναμη της θέλησής τους, για να ανατρέψουν αρνητικά δεδομένα. Ίσως γιατί υποτιμούν τις αντιξοότητες που αντιμετώπισαν ”ευάλωτοι” πρόγονοί μας, όταν – παρά τα λειτουργικά τους προβλήματα – κλήθηκαν να επιστρατεύσουν τις εσωτερικές δυνάμεις τους, για να κάνουν πραγματικότητα το ”θαύμα”.

Σε κάθε περίπτωση, αναμφίβολα, ο τραυλισμός (ο οποίος πρωτοεμφανίζεται στην παιδική και εφηβική ηλικία, συνήθως) απαιτεί ενθάρρυνση και κινητοποίηση της θέλησης και της πίστης του πάσχοντος, προκειμένου να επιτευχθεί – πλήρως ή μερικώς – η αντιμετώπιση του προβλήματος, στην περίπτωση που η γενεσιουργός αιτία του τραυλισμού έχει να κάνει με ψυχολογικούς λόγους ή λειτουργικές ανωμαλίες περιοχών του εγκεφάλου (από χτύπημα, ενδεχομένως, ή βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό).

Στα περισσότερα παιδιά ή τους εφήβους, η χαρακτηριστική αυτή λεκτική διαταραχή — που εκδηλώνεται συνήθως είτε ως ”μπλοκάρισμα” σε κάποια πρόταση είτε ως επανάληψη των πρώτων συλλαβών μιας ή περισσοτέρων λέξεων ή ως συγκερασμός αμφοτέρων – εμφανίζεται κατά την πρώτη παιδική ηλικία των 3-4 ετών. Ενίοτε όμως εμφανίζεται και αργότερα, κατά την πρώτη εφηβική ηλικία και, σπανιότερα, στην ηλικία των 14-15 ετών.

Μια οδυνηρή διαταραχή

Είναι, ασφαλώς, μια οδυνηρή διαταραχή που επηρεάζει δραματικά όχι μόνο τις σχολικές επιδόσεις των μαθητών που πάσχουν από διαταραχή ομιλίας, αλλά και την κοινωνική τους ζωή, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την αυτοπεποίθηση και τη συμπεριφορά τους, που γίνεται συμπλεγματική, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα το πρόβλημα, ώστε να υπάρχει ελπίδα για πλήρη αντιστροφή και αντιμετώπισή του, όπως συνέβη στην περίπτωση του ρήτορα Δημοσθένη που προαναφέραμε.

Και πάλι, όμως – αν έχουμε να κάνουμε με νέο που βάζει υψηλούς στόχους – δεν αποκλείεται να καταλήξει νευρωτικός, αν δεν έχει την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό παιδαγωγό, εργοθεραπευτή ή λογοθεραπευτή και από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον. Ο τραυλισμός είναι μια οδυνηρή διαταραχή για τους εφήβους, προπάντων (δεδομένου ότι τότε συνειδητοποιούν για πρώτη φορά το πρόβλημά τους), αλλά και για τους νέους ενήλικες που πρωτοβγαίνουν στον επαγγελματικό στίβο, ιδιαίτερα αν αυτός απαιτεί έντονες διαπροσωπικές σχέσεις, ικανότητα πειθούς μέσω της επικοινωνίας (βλ. Εκπαίδευση-Δικηγορία κλπ).

Οι συνήθεις αιτίες (και αντιμετωπίσιμες σε μεγάλο βαθμό με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας) είναι οι ψυχονευρωτικές καταστάσεις, αποτέλεσμα εσωτερικών συγκρούσεων και απωθημένων απ’ την παιδική ηλικία λόγω προβλημάτων στο οικογενειακό περιβάλλον. Η περίπτωση του Δημοσθένη, εν προκειμένω, είναι χαρακτηριστική, δεδομένου του βεβαρημένου βιωματικού ιστορικού που ”γέννησε” τον τραυλισμό του.

Σημειωτέον ότι, ο Αθηναίος ρήτορας έμεινε ορφανός από μικρή ηλικία (επτά ετών) και οι θετοί γονείς του καταχράστηκαν την περιουσία του αναγκάζοντάς τον να επιστρατεύσει τη δύναμη της θέλησής του, για να θεραπεύσει τον Τραυλισμό και να φέρει εις πέρας επιτυχώς την μαθητεία του στην τέχνη του λόγου πλάι στον δάσκαλό του Ισαίο (ρήτορα του 5ου-4ου αι. π.Χ.), με τελικό στόχο να τους εκδικηθεί…

Η περίπτωση του ”Συμπλέγματος Δημοσθένη” (”ψυχονευρωτική κατάσταση που βασίζεται σε απωθημένες, ασυνείδητες συγκρούσεις από την παιδική ηλικία”) εντάσσεται, σημειωτέον, στην πιο συνήθη κατηγορία των αντιμετωπίσιμων αιτίων τραυλισμού, η θεραπεία των οποίων στηρίζεται σε μακροχρόνια και κοπιαστική βάση που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς (Κωνσταντίνος Αλεξάνδρου: ”Ο Τραυλισμός στην παιδική και εφηβική ηλικία”). Βάση που θα χρειαστεί, ασφαλώς, τη σύμπραξη από κοινού οικογένειας – σχολικού περιβάλλοντος – ειδικών [Λογοθεραπευτή-Ψυχοθεραπευτή] και του ίδιου του μαθητή). Αν και ο Δημοσθένης τότε δεν είχε όλα αυτά τα στηρίγματα, λόγω των συνθηκών ζωής του, και γι’ αυτό κάλυψε την ανυπαρξία τους με τη δύναμη της θέλησής του.

Η δυσκολότερη εκ των τριών κατηγοριών αιτίων του τραυλισμού, αναμφίβολα, είναι η δεύτερη που οφείλεται σε ”πολύπλοκη οργανική εγκεφαλική βλάβη με ενδεχόμενο κληρονομικό υπόβαθρο, σε συνδυασμό με νευροφυσιολογικές και βιοχημικές αλλοιώσεις”, οπότε η τακτική ιατρική παρακολούθηση (από νευρολόγο/νευροχειρουργό) του πάσχοντος παιδιού ή εφήβου (σε βάθος χρόνου) κρίνεται επιβεβλημένη (Κωνσταντίνος Αλεξάνδρου: ”Ο Τραυλισμός στην παιδική και εφηβική ηλικία”).

Στην τρίτη κατηγορία τραυλισμού παιδιών ή εφήβων συγκαταλέγονται περιπτώσεις όπως αυτή του τραυλισμού λόγω δυσάρεστου ερεθισμού, η οποία τείνει να οδηγήσει μια αποκλίνουσα συμπεριφορά τους σε μόνιμο τραυλισμό για ψυχολογικούς λόγους (βλ. απόψεις οπαδών της Αμερικανικής Σχολής περί θεωριών μάθησης).

Μια άλλη κατηγορία, πάλι, αποδίδει τον τραυλισμό στον μιμητισμό του παιδιού, όταν ένας εκ των δύο γονέων τραυλίζει (βλ. σχετικό πείραμα του Ελβετο-Γερμανού φωνίατρου Nadoleczny με 1.000 άτομα που τραύλιζαν, των οποίων 214 αδέλφια τραύλιζαν επίσης, ενώ 2.100 δεν τραύλιζαν), ενώ υπάρχει και η περίπτωση των μονοζυγωτικών διδύμων, όπου το μη τραυλό παιδί μιμείται το δίδυμό του που τραυλίζει .

Δυο -τρεις άλλες περιπτώσεις, τέλος – που εγκιβωτίζονται στην ίδια κατηγορία – είτε αποδίδουν τον τραυλισμό στο στρες (περίπτωση της μαθήτριάς μου, όπως απέδειξε η αποθεραπεία της) είτε σε συγκυριακές λειτουργικές ανωμαλίες στο συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό σύστημα λόγω εκνευρισμού, ή ”στον ελλιπή συγχρονισμό και την ελλιπή ευαισθησία των λεπτών κινήσεων των οργάνων της ομιλίας και κυρίως της γλώσσας”.

Θεραπεία

Σε κάθε περίπτωση η θεραπεία του τραυλισμού (ο οποίος είναι συχνότερος στα αγόρια από τα κορίτσια, με αναλογία 3:1) ακολουθεί ανά ηλικίες τις εξής κατευθύνσεις: 1. ”Λογοθεραπευτική – 2. Ψυχοθεραπευτική (α. Ψυχαναλυτική [βλ. Σχολή Freud περί δυναμικής των απωθημένων ως αιτίας του τραυλισμού], β. Ατομικοψυχαναλυτική, γ. Νεοψυχαναλυτική) και 3. Κατεύθυνση που βασίζεται στην Ψυχολογία της Συμπεριφοράς.

Με βάση την τελευταία, σημειωτέον, οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και άλλοι – στο σχολικό ή φιλικό περιβάλλον των παιδιών ή εφήβων που τραυλίζουν – μαθαίνουν στοχευμένους τρόπους προσέγγισής τους, ώστε να τους ενισχύσουν στην προσπάθειά τους να επιλύσουν τη δυσλειτουργική συμπεριφορά η οποία προκαλεί τραυλισμό.

Κι αυτό είναι σήμα ενθάρρυνσης και αλληλεγγύης, αν μη τι άλλο, ικανό να συμβάλλει τα μέγιστα, προκειμένου να αντιμετωπιστούν με συναισθηματική νοημοσύνη τα παιδιά που εκφράζονται με τραυλισμό…