Το τέλος μιας πολιτισμικής σταθεράς – Οι πρώην αποικιοκράτες σε απόγνωση

Πριν από πολλά χρόνια, στον μακρινό 18ο αιώνα, το εμπόριο είχε οικοδομήσει οικουμενικά ήδη πλέγματα μέσα από θάλασσες, ωκεανούς και ποτάμια. Οι έμποροι και οι εφοπλιστές είχαν ήδη γίνει μια ξεχωριστή κοινωνική κατηγορία, φιλόδοξη, καθώς τα κέρδη που συσσώρευαν τους ωθούσαν να ζητούν το παραπάνω. Για να πετύχουν τα περισσότερα έπρεπε όμως να κατανικήσουν μια φυσική δυσκολία: την ασθένεια, ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, τις επιδημίες και τις πανδημίες.

Στα λιμάνια της Μεσογείου, για να μην πάμε πιο μακριά, ξεσπούσε μια επιδημία κάθε επτά χρόνια και μια καταστροφική πανδημία κάθε τριάντα. Οικογένειες ολόκληρες ξεκληρίζονταν, ανάμεσά τους και οικογένειες εμπόρων, χρηματιστών και πλουσίων. Η συσσώρευση πλούτου, κεφαλαίου, σε μεγέθη που θα άνοιγαν διάπλατα τις πύλες της βιομηχανίας και του καπιταλισμού, δεν ήταν δυνατό να γίνει κάτω από αυτές τις συνθήκες. Το νήμα της επιτυχίας το έκοβε ο απρόσμενος θάνατος και τα πλούτη που είχαν συσσωρευτεί χάνονταν μέσα στις δίνες που ο τελευταίος προκαλούσε. Οι πύλες τις καπιταλιστικής απογείωσης, τόσο ευδιάκριτες πλέον, απομακρύνονταν και έκλειναν μέσα από την διαρκή απειλή της ασθένειας και του θανάτου.

Για το λόγο αυτό, στον καιρό των διαφωτιστών, η ιατρική κατείχε περίοπτη θέση. Για το λόγο αυτό, τα κράτη και οι ηγεμόνες της εποχής, “φωτισμένοι” ή μη, επένδυσαν πολλά σε μέτρα πρόληψης και υγιεινής. Η πρόοδος ήταν βασανιστικά αργή, έδωσε πραγματικούς καρπούς στα πρόθυρα σχεδόν του εκρηκτικού 19ου αιώνα. Όταν, ακριβώς, οι πρώτες νίκες ενάντια στην ασθένεια και την επιδημία, επέτρεψαν την καπιταλιστική έκρηξη διαμέσου της βιομηχανικής επανάστασης.

Γεωγραφικά, οι πολιτισμικών διαστάσεων αυτές νίκες, επικεντρώθηκαν σε μια στενή λωρίδα της ανθρωπότητας: στην δυτική Ευρώπη αρχικά και στο υπερωκεάνειο συμπλήρωμά της, τις ΗΠΑ. Αυτό το σύνολο ονομάστηκε δυτικός κόσμος και αποτέλεσε το λίκνο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Η ανθρωπότητα είχε πλέον διαβεί το από καιρό επιθυμητό κατώφλι.

Οι αποικιοκράτες 200 χρόνια μετά

Έκτοτε ο δυτικός κόσμος είχε να επιδείξει απέναντι στην υπόλοιπη ανθρωπότητα –την οποία παρεπιμπτόντως κατέκτησε οικονομικά, πολιτισμικά και όποτε χρειαζόταν στρατιωτικά– ετούτη την ανωτερότητά του: ήταν το πολιτιστικό πρότυπο, είχε κατανικήσει τα εμπόδια της φύσης – είχε δαμάσει την αρρώστια και τον θάνατο, όπως και ο Θεός στον οποίο πίστευε, καλή ώρα. Η δυτική αλαζονεία απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο, η αίσθηση υπεροχής, πήγαζε από αυτό το θεμελιώδες επίτευγμα.

Δύο αιώνες αργότερα, στο καιρό του κορονοϊού και της πανδημίας που αυτός έφερε, ετούτες οι σταθερές του σύγχρονου κόσμου τρίζουν και κλονίζονται. Αυτό που συμβαίνει, ως την ώρα τουλάχιστον που πληκτρολογούνται ετούτες οι γραμμές, είναι ιστορικά αναπάντεχο. Η πανδημία σαρώνει ετούτο τον δυτικό κόσμο και ταυτόχρονα ανατρέπει την μεγάλη του εικόνα, την ιστορική του ικανότητα να πολεμά αποτελεσματικά την αρρώστια και τον θάνατο.

Στις 29 Απριλίου του 2020, λένε οι στατιστικές το Βέλγιο μετρούσε ήδη 647 νεκρούς για κάθε εκατομμύριο από τους κατοίκους του, η Ισπανία 519, η Ιταλία 458, η Βρετανία 384,η Γαλλία 369, η Ολλανδία 275 και η Σουηδία 244. Ακόμα και η επιδεικτικά πλούσια Ελβετία καταμετρούσε 198 νεκρούς ενώ μερικές ειδικές περιπτώσεις, οι μικρές επικράτειες της Ευρώπης άγγιζαν δυσθεώρητα ύψη. Στην Ανδόρα ο σχετικός δείκτης ανέβηκε στο 544, ενώ στο επίσης μικρό Σαν Μαρίνο στο 1.208! Στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού οι ΗΠΑ κατέγραφαν ήδη 186 νεκρούς για κάθε εκατομμύριο των κατοίκων τους ενώ αυτός ο αριθμός αυγάτιζε ακόμα με εντυπωσιακό ρυθμό μέρα τη μέρα.

Οι υπόλοιπος κόσμος και οι ανατροπές θα έρθουν

Σε καμία άλλη γεωγραφική ζώνη, σε καμία άλλη ήπειρο της Γης το θανατικό από την πανδημία δεν είχε πάρει τέτοιες διαστάσεις. Στην Ασία η Κίνα, που πρώτη δέχθηκε την επίθεση του ιού είχε 3 θανάτους στο εκατομμύριο των κατοίκων της, η Ινδία λιγότερο από 1, το Ιράν που χτυπήθηκε άσχημα από την ασθένεια 72, η Τουρκία 38. Στην Αφρική οι “συνήθεις ύποπτοι” έχουν αμελητέο ποσοστό θανάτων, η Αίγυπτος 4, η Αλγερία 10, η Νότια Αφρική 2. Στην Λατινική Αμερική ο σκληρά δοκιμαζόμενος Ισημερινός έχει 52, η Βραζιλία 26, η πολιορκημένη Βενεζουέλα 0,4, και η αποκλεισμένη Κούβα 5.

Η εικόνα στην Καραϊβική δεν μπορεί παρά να εντυπωσιάσει. Τα νησιά που βρίσκονται ακόμα κάτω από αποικιοκρατικό καθεστώς ευρωπαϊκών χωρών θερίζονται από την ασθένεια, το πολύπαθο βρετανικό Μοντσερρά έχει δείκτη 200 (εντάξει, με 1 θάνατο), το ολλανδο-γαλλικό Σαιν Μαρτέν 303, οι γαλλικές Γουαδελούπη και Μαρτινίκα 30 και 37 αντίστοιχα. Τα νησιά που δεν είναι πλέον αποικίες σχεδόν αγνοούν την ασθένεια. Η μονίμως πεινασμένη και εξαθλιωμένη Αϊτή έχει δείκτη 0,7!

Σε αυτούς τους δύο αιώνες της ιστορίας της ανθρωπότητας όπου κυριαρχεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν είχε εμφανιστεί ξανά τέτοιου είδους εικόνα. Ίσως, καταθέσει ένσταση κανείς, οι αριθμοί να μη λένε όλη την αλήθεια. Ίσως στον εκτός Δύσης κόσμο να κρύβονται κρούσματα και θάνατοι. Σε τι βαθμό, και κατά πόσο ετούτη η υπόθεση είναι σε θέση να ανατρέψει την γενική εικόνα; Στην ιστορία η τελευταία αυτή αποτυπώνεται και θα παραμείνει ως νέο δεδομένο, ως νέα σταθερά. Μαζί με αυτή θα αλλάξει ριζικά και η πολιτική, η πολιτισμική θεώρηση του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε. Ίσως δε, μέσα από την εικόνα αυτή, να προαναγγέλονται ανατροπές και νέα δεδομένα για το μέλλον την ανθρωπότητας.