Το τέλος της φιλελεύθερης ουτοπίας – Οι τρεις αντίπαλοι της παγκοσμιοποίησης

Τα γεγονότα στη Σαξωνία και η παραίτηση της προέδρου του γερμανικού
Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος που ακολούθησε, έρχονται να προστεθούν σε μια σειρά από ανάλογα γεγονότα στην Αμερική και την Ευρώπη. Ακόμη και σε ένα κράτος που η οικονομία του, ακόμη, ευημερεί, το πολιτικό του σύστημα αποδεικνύεται τόσο εύθραυστο ώστε να φυλλορροεί θα ’λεγε κανείς χωρίς εξωτερική πίεση, σαν από μόνο του. Μετά το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα όπου συμπρόεδροι εξελέγησαν δύο στελέχη της αριστερής πτέρυγας, τα οποία αμφισβητούν ανοιχτά τον κυβερνητικό συνασπισμό, τώρα και ο έτερος πόλος του κλυδωνίζεται. Λόγος γίνεται για κυβέρνηση μειοψηφίας ή πρόωρες εκλογές.

Μέχρις ότου σοσιαλδημοκράτες και χριστιανοδημοκράτες αποφασίσουν επιτέλους να
ξεφύγουν από τον εναγκαλισμό μιας καγκελαρίου για την οποία όλοι τώρα ομολογούν ότι
πολιτικά έχει εκμετρήσει το ζην, η χώρα θα βρίσκεται στην πράξη σε καθεστώς
ακυβερνησίας. Και μαζί της βεβαίως, το δείχνουν οι απελπισμένες εκκλήσεις Μακρόν προς
το Βερολίνο, ολόκληρη η Ευρώπη.

Το μέλλον θα δείξει ποιο απ’ όλα τα σενάρια θα επαληθευτεί. Η ουσία όμως δεν αλλάζει.
Παντού στη Δύση τα παραδοσιακά κόμματα είτε κατολισθαίνουν και καινούργιες πολιτικές
δυνάμεις παίρνουν τη θέση τους (η περίπτωση της Γαλλίας και της Ιταλίας, εν μέρει και της
Ισπανίας) είτε μεταλλάσσονται εκ των ένδον και μετατρέπονται σε κάτι εντελώς διαφορετικό
(το GOP του Τραμπ, οι Συντηρητικοί μετά τον Τζόνσον, το Εργατικό Κόμμα μετά τον
Κόρμπυν, ίσως αύριο και οι Δημοκρατικοί των ΗΠΑ αν επικρατήσει ο Σάντερς), είτε έχουμε
τάσεις που συνδυάζουν και τα δύο αυτά φαινόμενα (όπως στο παράδειγμα της Αυστρίας της
συμμαχίας Κουρτς και οικολόγων).

Τριπλή αμφισβήτηση του συστήματος

Από τρεις πλευρές εκπορεύεται η ιστορική αυτή εξέλιξη, και όλες τους αντικατοπτρίζουν μια
θεμελιώδη αδυναμία του τωρινού πολιτικο-οικονομικού συστήματος, αδυναμία που το
καθιστά μεσομακροπρόθεσμα μη βιώσιμο. Πρώτον, από την λαϊκή δεξιά, που αμφισβητεί την
πολιτική παγκοσμιοποίηση και την υπονόμευση της εθνικής κυριαρχίας των κρατών.

Δεύτερον, από την κοινωνική αριστερά, που αμφισβητεί την οικονομική παγκοσμιοποίηση
και μάχεται τον φεουδαλικό κόσμο των μεγαλοεταιρειών και την ταχύτατα αναπτυσσόμενη
ανισότητα. Τρίτον, από το οικολογικό κίνημα που στις πιο ριζοσπαστικές του μορφές τα
βάζει με τα άγια των αγίων, τη λατρεία της ανάπτυξης και την μαζική χαύνωση του
καταναλωτισμού: με την ακαλλώπιστη πεμπτουσία δηλαδή της παγκοσμιοποίησης, ακόμη
και της ίδιας της νεωτερικότητας.

Ότι οι τρεις αυτές πτέρυγες της αμφισβήτησης συχνά αλληλομάχονται ή και ενίοτε
αλληλομισούνται δεν έχει εδώ σημασία. Όλες τους, ποια λίγο ποια πολύ, το παρόν καθεστώς
έχουν στο στόχαστρό τους. Και είναι η συνέργειά τους, ηθελημένη ή συμπτωματική, που το
πλήττει σήμερα καίρια και αύριο ίσως εξοντωτικά. Αν απαλλαγούμε από τις ξεπερασμένες
ιδεολογικές διακρίσεις του παρελθόντος, που σαν αναταραγμένα καθιζήματα μας κρύβουν το
βάθος των πραγμάτων, θα δούμε ότι τα μέτωπα που έχουν διαμορφωθεί είναι σαφή και οι
αντίμαχοι επίσης.

Προς υπεράσπιση του εθνικού κράτους

Από τη μια μεριά έχουμε τους πολιτικούς επιγόνους της υπερφιλελεύθερης συναίνεσης που
επικράτησε μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. (O όρος hyperliberalism είναι του Τζων
Γκρέυ και καλύπτει ταυτοχρόνως τόσο τον νεοφιλελευθερισμό των οπαδών της ανεξέλεγκτης αγοράς όσο και τον σοσιαλφιλελευθερισμό του έξαλλου ατομοκεντρικού δικαιωματισμού). Από την άλλη, τις τρεις αυτές δυνάμεις που προαναφέραμε και που όλες τους έχουν αντιφιλελεύθερο εν μέρει προσανατολισμό: τους νεοεθνοκεντρικούς, τους νεοκοινωνιστές και τους ριζοσπάστες περιβαλλοντιστές.

Γνώμη μου είναι ότι οι τρεις αυτές δυνάμεις δεν είναι ριζικά ασυμβίβαστες μεταξύ τους, ότι
υπό προϋποθέσεις μπορούν να συμπλεύσουν. Είναι κοινό μυστικό λ.χ. ότι τα οικονομικά
προγράμματα του Τραμπ και του Σάντερς σε πολλά σημεία συμπίπτουν. Και στην Αυστρία
έχουμε για πρώτη φορά ένα κυβερνητικό σχήμα που έχει ψηλά τόσο τον αγώνα κατά της
λαθρομετανάστευσης και του πολιτικού ισλάμ, από την μια μεριά, όσο και τον αγώνα κατά
της κλιματικής αλλαγής, από την άλλη. Αμφότερες η κοινωνική συνοχή και η προστασία του
φυσικού περιβάλλοντος πατούν στο ίδιο λογικό προαπαιτούμενο: την ύπαρξη ενός
αποτελεσματικού και κυρίαρχου εθνικού κράτους.

Η παγκοσμιοποίηση στο μέτρο που υπονομεύει αυτό το τελευταίο, αναπόδραστα υπονομεύει και τον κοινωνικό και περιβαλλοντικό του εξισορροπητικό ρόλο. Τα “ανοιχτά σύνορα” και το “ελεύθερο εμπόριο” δεν πλήττουν βάναυσα μόνο τα εργατικά και κοινωνικά δικαιώματα, καταστρέφουν εξίσου τα φυσικά οικοσυστήματα. Η υποχώρηση της εθνικής κυριαρχίας συνεπάγεται τη φαλκίδευση της δημοκρατικής αρχής και αυτή με τη σειρά της στερεί από τα λαϊκά στρώματα το μόνο μέσο που έχουν στη διάθεσή τους για να αντισταθμίσουν την επιρροή των ισχυρών του πλούτου: τον έλεγχο του κράτους.

Το τέλος της “φιλελεύθερης ουτοπίας”

Σε κάθε περίπτωση, σαφές είναι ότι η δυτική “φιλελεύθερη ουτοπία”, που ο Παναγιώτης Κονδύλης σε ανύποπτη στιγμή προέβλεψε την κατάρρευση της, ρηγματώνεται με ρυθμό ραγδαίο. Οι πολιτικές δυνάμεις και οι χώρες που θα κατανοήσουν νωρίτερα το μέγεθος της γεωτεκτονικής αυτής μετατόπισης, θα έχουν και τις περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν. Εκείνες που οι ηγέτες τους εξακολουθούν να βλέπουν τον κόσμο με τα γυαλιά του 1945, του 1968 ή του 1989, που δεν έχουν κατανοήσει ή καν υποπτευθεί την κατεύθυνση της ιστορικής κίνησης, θα μπουν σε υπαρξιακές περιπέτειες.

Και έχω βεβαίως υπ’ όψιν μου ιδίως ένα κράτος της Βαλκανικής, που ο μεν πρωθυπουργός
του κοπιάρει διαρκώς τον προ εικοσαετίας προκάτοχό του ωσάν το ημερολόγιο να έχει
σταματήσει στο 1996, ο δε αρχηγός της αξιωματικής του αντιπολίτευσης είδε ξαφνικά το φως το αληθινό στην φθίνουσα και παρακμιακή “σοσιαλδημοκρατία” των Βρυξελλών. Ένα
κράτος όπου δεν γίνεται καμία σοβαρή στρατηγική συζήτηση για τις προκλήσεις του
μέλλοντος. Και όπου, παρότι η εθνική κυριαρχία και η κοινωνική του συνοχή έχουν τρωθεί καίρια, παρότι περιβαλλοντικά ανήκει στην πιο εύθραυστη κλιματικά περιοχή του πλανήτη,
δεν αντιπροσωπεύεται σοβαρά κανένα, μα κανένα από τα τρία κινήματα που αμφισβητούν
την παγκοσμιοποίηση και τις συνέπειές της.