Xαρακτήρας και περιεχόμενο της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης του 1821

Δεν θα εκθέσω δικά μου ή άλλα επιχειρήματα, αλλά θα επιδιώξω να απαντήσω στο όλον ζήτημα με τις ξεχωριστής βαρύτητας και σημειολογίας απαντήσεις που έδωσαν ο πατέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας Ρήγας Βελεστινλής και ο πιστός μαθητής του Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, αρχιστράτηγος του Αγώνα, όταν το ζήτημα τέθηκε με ουσιαστικούς όρους για πρώτη φορά. Ας δούμε την απάντηση που δίνει ο Ρήγας στο πρώτο  ζήτημα, αυτό της Τουρκοκρατίας.

Όπως συστηματικά έχω αναφερθεί ο Ρήγας ήταν ένα παιδί του ενιαίου ιστορικού χώρου που καλύπτει τα Βαλκάνια και την Μικρά Ασία ως την Εγγύς Ανατολή και που είχε παραμείνει ως και την ύστερη οθωμανική περίοδο κοινός διοικητικά. Γι’ αυτόν, ως ουσιαστικό γνώστη της ιστορίας, αλλά και της πραγματικότητας του ιστορικού-γεωπολιτικού χώρου, το  οθωμανικό καθεστώς ήταν η απεχθέστερη μορφή απολυταρχίας: «Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων, όπου κατοικεί την Ρούμελην, την Μικράν Ασίαν τας Μεσογείους νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού… Οι συχνοί άδικοι φόνοι κατά των χριστιανών, όπου γίνονται την σήμερον εδώ, ήθελον ερημώσει εξ ολοκλήρου αυτήν την πόλιν…»

Δεν χρειάζεται ξεχωριστή ευφυΐα για να αντιληφθείς ότι όχι μόνο στον ανεπανάληπτο Θούριο και τον Ύμνο Πατριωτικό, “ποιητική αδεία”, αλλά σε ολόκληρο το έργο του η άποψη του Ρήγα είναι κατηγορηματική επ’ αυτού και κονιορτοποιεί όλες τις ύστερες κατασκευές της ιστορικής αναθεωρητικής σχολής περί “καλής και ανεκτικής” Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ως εκ τούτου για τον Ρήγα το ζήτημα της βίαιης ανατροπής της αποτελούσε κεντρική του επιλογή. Στην θέση της έπρεπε, κατ’ αυτόν, να μπει η Ελληνική Δημοκρατία. Ένα κοσμικό, δημοκρατικό πολιτικό σύστημα, στηριγμένο στις αρχές της αρχαίας Ελληνικής Δημοκρατίας και τις σύγχρονες της Αμερικανικής και Γαλλικής Επανάστασης.

Ο χαρακτήρας της Επανάστασης του 1821

Σχετικά με το δεύτερο ζήτημα, αποτελεί γεγονός ότι τόνοι μελάνης έχουν χυθεί για τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο της Επανάστασης του 1821. Οι χαρακτηρισμοί ποικίλλουν με κυριαρχούσα την άποψη για τον αστικό, γαλλικής εμπνεύσεως, χαρακτήρα της. Αν και η αστική πτυχή αποτελεί μια πραγματικότητα, εντούτοις αποτελεί σοβαρή, στρέβλωση της σύνολης εικόνας, ιδεολογική χρήση της ιστορίας και κορύφωση της ιδεοληψίας, η άποψη ότι η Επανάσταση του 1821 ήταν εμπνευσμένη από τον Δαντών, τον Μαρά και τον Ροβεσπιέρο, ότι ήταν δηλαδή της Γαλλικής Επανάστασης παιδί.

Η Επανάσταση του 1821 ήταν μια αυθεντική εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση και το περιεχόμενό της προσδιόρισε και αποτύπωσε με ανεπανάληπτο τρόπο ο ίδιος ο αρχιστράτηγός της ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, λέγοντας: «Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμιάν απ’ όσαις γίνονται  την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον των διοικήσεών των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήτον ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ήτον με ένα λαόν οπού ποτέ δεν ηθέλησε να αναγνωρισθεί ως τοιούτος, ούτε να ορκισθεί, παρά μόνον, ό,τι έκαμνε η βία. Ούτε ο Σουλτάνος ηθέλησεν ποτέ να θεωρήση τον ελληνικόν λαόν ως λαόν, αλλ’ ως σκλάβους».

Η θέση όμως του Κολοκοτρώνη δεν είναι μόνον εξόχως αποκαλυπτική στην αιτιολόγηση του χαρακτήρα της Επανάστασης του 1821. Είναι επίσης, εξόχως ουσιαστική και βαθιά σε σχέση με τα ζητήματα ιστορικής συνέχειας και  ταυτότητας του Ελληνισμού, ως και με εκείνα που σχετίζονται με την ασυμβίβαστη-αντιστασιακή στάση των πρωτοπόρων τμημάτων του σε όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Η απάντηση του Κολοκοτρώνη

Η αποφασιστική του αυτή στάση στην οποία προεξάρχει η βαθύτατη ιστορική συνείδηση και κατ’ επέκτασιν εθνική αυτογνωσία, αποτυπώνεται στις απαντήσεις που δίνει  στα ερωτήματα που του τέθηκαν κατά την διαμεσολάβηση του Βρετανού ναυάρχου Γκέιβεν Γουίλλιαμ Χάμιλτον. Απαντήσεις που –κατά την γνώμη μου– ανταποκρίνονται απόλυτα στην συνείδηση της ιστορικής συνέχειας και του αντιστασιακού χαρακτήρα του Ελληνικού Έθνους.

Ας δούμε όμως πώς συγκεκριμένα τοποθετείται ο στρατηγός: «Μίαν φοράν, όταν επήραμεν το Ναύπλιο, ήλθε ο Άμιλτον να με ιδεί, μου είπε ότι: “Πρέπει οι Έλληνες να ζητήσουν συμβιβασμό και η Αγγλία να μεσιτεύση”. Εγώ του αποκρίθηκα, ότι: “Αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος. Εμείς, καπιτάν Άμιλτον, ποτέ συμβιβασμό δεν εκάμαμε με τους Τούρκους. Άλλους έκοψε, άλλους εσκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς εμείς, εζούσαμε  ελεύθεροι από γενεά εις γενεά. Ο βασιλεύς (Κωνσταντίνος Παλαιολόγος) μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε παντοτινόν πόλεμον με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα”. Με είπε: “Ποία είναι η βασιλική φρουρά του, ποία είναι τα φρούρια;” “Η φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά”. Έτσι δεν με ωμίλησεν πλέον».

Είναι για μένα, τουλάχιστον προφανές το πραγματικό πεδίο πάνω στο οποίο διεξήχθησαν οι εθνικοί και κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη στα τέλη του 18ου ως και τις αρχές του 20ού αιώνα. Αγώνες κατά προτεραιότητα, εθνικοαπελευθερωτικοί (Όλα τα Έθνη πολεμούν / και στους Τυράννους τους ορμούν, Ρήγας), αλλά –ταυτόχρονα– και αγώνες με κοινωνικό περιεχόμενο (Αι δημόσιοι συνδρομαί και ανταμοιβαί είναι ένα ιερόν χρέος της Πατρίδος, Ρήγας).

Διακόσια και πλέον χρόνια οι ποικίλοι κύκλοι αναθεωρητών και αποδομητών της ιστορίας μας,  αποφεύγουν να ασκήσουν ευθεία κριτική στις απόψεις του Ρήγα και του Κολοκοτρώνη. Είναι, νομίζω, εμφανές ότι περνώντας από το Λεκανοπέδιο της Αττικής τους διαφεύγουν αι Αθήναι!