Χριστούγεννα δεν είναι μόνο δέντρο και λαμπάκια…

Χριστούγεννα. Μια από τις ωραιότερες στιγμές του χρόνου, κατά τις οποίες “μαζεύεται” όλη η οικογένεια γύρω από ένα τραπέζι και γιορτάζει τη γέννηση του Θεανθρώπου. Γιατί όμως γιορτάζεται 25 Δεκεμβρίου και στις 6 Ιανουαρίου, από τις Εκκλησίες που ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο (Ιουλιανό); Ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου έλαβε καθολική μορφή στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ, πρώτα στη Δύση και μετά στην Ανατολή. Μέχρι τότε η Γέννηση του Ιησού εορταζόταν στις 6 Ιανουαρίου, μαζί με τη Βάπτιση κατά την εορτή των Θεοφανίων.

Η Αρμενική Εκκλησία δεν δέχθηκε την αλλαγή και διατήρησε την παλαιότερη παράδοση, την οποία ακολουθούν σήμερα όσες Εκκλησίες ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο (Ιουλιανό). Επί Πάπα Ιουλίου Α’ (336-332) τα Χριστούγεννα σταμάτησαν να γιορτάζονται μαζί με τα Θεοφάνεια και θεσπίσθηκε η 25η Δεκεμβρίου. Οι ιστορικές πηγές υποδεικνύουν ότι, ο εορτασμός των Χριστουγέννων άρχισε να τηρείται στη Ρώμη γύρω στο 335, αν και κάποιοι ερευνητές, βασιζόμενοι σε αρχαίους ύμνους με χριστουγεννιάτικη θεματολογία, θεωρούν ότι τα πρώτα βήματα που οδήγησαν στον εορτασμό αυτό έγιναν μέσα στον 3ο αιώνα. Η παράδοση θεωρεί ότι η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή των Χριστουγέννων εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο στην Καισάρεια της Καππαδοκίας το έτος 376 μ.Χ.

Με δεδομένο ότι, στα Ευαγγέλια δεν αναφέρεται η ακριβής ημερομηνία της γέννησης του Ιησού, η καθιέρωση της 25ης Δεκεμβρίου ως ημέρας εορτασμού των Χριστουγέννων θα πρέπει να συνδέεται, σύμφωνα με μια θεωρία, με τον εορτασμό του χειμερινού ηλιοστασίου (Βρουμάλια) από τους ειδωλολάτρες της ρωμαϊκής επικράτειας, αλλά και των γενεθλίων του Μίθρα, του ανίκητου Ήλιου (Dies Natalis Solis Invicti), που είχε καθιερωθεί επί αυτοκράτορα Αυρηλιανού το 275 μ.Χ. Νωρίτερα, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Σατουρνάλια (17-23 Δεκεμβρίου), όπου επικρατούσε κλίμα γενικής ευφορίας και ανταλλάσσονταν δώρα

Συνεπώς, όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, προσπάθησε να απορροφήσει και να δώσει νέα διάσταση και νέα σημασία σε πανάρχαια λατρευτικά έθιμα και λατρευτικές συνήθειες αιώνων. Πάντως, παρά τις απαγορεύσεις της εκκλησίας για πολλές από τις εκδηλώσεις που τελούνταν στην αντίστοιχη του Δωδεκαημέρου περίοδο, αυτές διατηρήθηκαν κυρίως στην ύπαιθρο καθ’ όλη την διάρκεια των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα.

Σε μεταγενέστερη εποχή πολλά από τα έθιμα τους (ανταλλαγή δώρων, γλέντια, χαρτοπαίγνια κ.ο.κ.) μεταβιβάστηκαν στον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς. Υπό την πίεση των μεγάλων χριστιανικών εορτών, οι αρχαίες ειδωλολατρικές γιορτές εξαλείφθηκαν με την πάροδο των αιώνων. Έμειναν, όμως, μέχρι τις μέρες μας, οι δοξασίες, οι θρύλοι και ο μεταφυσικός φόβος για τα δαιμονικά των Χριστουγέννων: τους δικούς μας καλικάντζαρους και τους λυκάνθρωπους στη Γαλλία.

Πώς προέκυψε η 25η Δεκεμβρίου

Σύμφωνα με μία θεωρία, η 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα γέννησης του Χριστού προκύπτει από σειρά ημερολογιακών υπολογισμών, που έχουν λάβει υπόψη τους πατερικά κείμενα και παλαιοδιαθηκικές πηγές. Πάντως, η προσπάθεια εύρεσης του ακριβούς χρόνου της Γέννησης του Χριστού ξεκίνησε αρκετά νωρίς και έχει οδηγήσει σε διαφορετικά συμπεράσματα. Κάποιοι την τοποθετούν τη νύχτα της 19ης προς την 20η Απριλίου, άλλοι τον Ιανουάριο, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς στις 18 Νοεμβρίου, ενώ σύμφωνα με τον Κυπριανό, ο Χριστός γεννήθηκε στις 28 Μαρτίου. Από τη Δύση ο εορτασμός της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου πέρασε και στην Ανατολή γύρω στο 376.

Το 386 ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρότρυνε την εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της Γέννησης. Το 529 ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός απαγόρευσε την εργασία και τα δημόσια έργα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και τα ανακήρυξε δημόσια αργία. Για πρώτη φορά τα Χριστούγεννα καθιερώθηκαν ως αργία με τον Ιουστινιάνειο Κώδικα (529/534). Κατά τους πρώιμους εκκλησιαστικούς χρόνους, η προσέλευση στη Θεία Κοινωνία απαιτούσε ολιγοήμερη νηστεία. Από τον έκτο αιώνα στα μοναστήρια είχε καθιερωθεί νηστεία σαράντα ημερών, η οποία κατά τον 12ο αιώνα επεκτάθηκε σε όλους τους Χριστιανούς της Ανατολής. Έτσι, η νηστεία των Χριστουγέννων ξεκινά από την εορτή του Αγίου Φιλίππου στις 14 Νοεμβρίου.

Η εμφάνιση του Θεανθρώπου 

Το χρονικό διάστημα που περικλείει τις γιορτές των Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Θεοφανείων, ονομάζεται Δωδεκαήμερο. Κατά συνεκδοχή, Χριστούγεννα ονομάζεται όλο το εορταστικό δεκαπενθήμερο από την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου) έως την εορτή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (7 Ιανουαρίου). Για τις Δυτικές Εκκλησίες τα Χριστούγεννα είναι η μεγαλύτερη εορτή της Χριστιανοσύνης, ενώ για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς ο σταυρικός θάνατος και η Ανάσταση. Η εκκλησιαστική ακολουθία των Χριστουγέννων ψάλλεται στις εκκλησίες νωρίς το πρωί, κατά το ξημέρωμα. Είναι πανηγυρική και γεμάτη λαμπρούς ύμνους των μεγάλων υμνογράφων της εκκλησίας, όπως του Ιωάννου Δαμασκηνού, του Ρωμανού του Μελωδού και του Κοσμά Μαϊουμά.

Τα Χριστούγεννα έχουν νόημα βαθύτατα πνευματικό, άγιο και σωτήριο. Γιατί μ’ αυτά δεν εορτάζουμε ένα οποιοδήποτε γεγονός, αλλά την ίδια την εμφάνιση, με σάρκα και οστά του Θεού στη γη κι ανάμεσά μας. Μας τίμησε ιδιαίτερα με την επίσκεψή Του αυτή, υπέροχα, ανυπέρβλητα, μοναδικά, καθώς ένωσε την δική μας ανθρώπινη φύση με τη δική Του τη Θεϊκή.

Έτσι έχουμε την εμφάνιση του Θεανθρώπου στην ιστορία. Την ένωση του κτιστού πλάσματος, με τον ίδιο τον Άκτιστο Πλάστη και Θεό. Σκοπός δε αυτής της Θείας παρέμβασης, είναι η Θέωση του ανθρώπου. Οπότε με τα Χριστούγεννα δεν κάνουμε τίποτ’ άλλο τελικά, απ’ το να ζούμε την αναδημιουργία μας, την ανά-πλασή μας απ’ το κατάντημα στο οποίο μας οδήγησε η αμαρτία, ώστε να επανέλθουμε πάλι στην προτέρα μας κατάσταση. Να γιατί το μήνυμα των Χριστουγέννων, είναι το πλέον χαρμόσυνο και τόσο ελπιδοφόρο άγγελμα της ιστορίας. Συνεπώς, όταν αποδίδουμε στα Χριστούγεννα το πραγματικό τους νόημα κι όταν τα εορτάζουμε όπως πρέπει, δηλαδή πνευματικά, τότε επιτυγχάνεται και ο μέγας σκοπός της ενανθρωπήσεως του Θεού, δηλαδή η ένωση μας με Αυτόν.

Η εκκοσμίκευση των Χριστουγέννων

Η εκκοσμίκευση των Χριστουγέννων είναι εορτασμός όχι πνευματικός, όπως τον αναφέραμε, αλλά εντελώς κοσμικός… Ένας τρόπος που μεταβάλλει το μέγα υπερκόσμιο γεγονός, σε εγκόσμιο και καθαρά υλιστικό! Ούτε λόγος να γίνεται για πνευματική προετοιμασία, δηλαδή νηστεία, μετάνοια, Θεία Λειτουργία, αλλά και έμπρακτη αγάπη, καλοσύνη, ελεημοσύνη και στοργή στον συνάνθρωπο, για σκέψεις και αποφάσεις πνευματικές. Λόγος γίνεται μονάχα για τα ρεβεγιόν, τα φαγητά, τα γλέντια, τους χορούς, τα ξενύχτια, τα ταξίδια, τα δώρα, τις χαρτοπαιξίες, τα πάσης μορφής θεάματα και διασκεδάσεις, τις κάθε είδους απολαύσεις και ηδονές! Όλα τους τόσο κοσμικά, όλα τους αντιπνευματικά, όλα τους πτυχές της ωραίας ζωής, και όχι της Ουράνιας Ζωής που ζητά από μας ο Χριστός. Καμιά σχέση με τον θεοπρεπή εορτασμό, όπως τον ορίζει η Εκκλησία.

Φτάσαμε να κατανοούμε πως έρχονται Χριστούγεννα, από τις στολισμένες βιτρίνες των εμπόρων, από τα φωτάκια που αναβοσβήνουν στο μπαλκόνι του διπλανού μας, απ’ τα έλατα που πωλούνται στους δρόμους, από κάποιες προσκλήσεις σε γεύματα και τα λεγόμενα “εορταστικά” προγράμματα της τηλεόρασης, δηλαδή από τις εκδηλώσεις του κόσμου…Οπότε, μιλάμε για απολυτοποίηση της ύλης, για την άκρατη κοσμικότητα, για την απόρριψη κάθε πνευματικής πλευράς των πραγμάτων. Μιλάμε για Χριστούγεννα χωρίς Χριστό!

Τα υλικά αγαθά, με λογική και μέτρο και στο βαθμό που μας είναι απαραίτητα, δεν τα απορρίπτουμε βέβαια. Όπως είχε δηλώσει σε συνέντευξή του ο μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ.Νικόλαος «και τα λαμπάκια και το δέντρο καλά είναι, μη μένουμε όμως μόνο σ’ αυτά»! Λοιπόν, ας προετοιμαστούμε όσο καλύτερα μπορούμε για τα πνευματικά Χριστούγεννα. Μας είναι απαραίτητη η ευφροσύνη τους.