Υπερανθρωπισμός: Διολίσθηση σε σκοτεινή εποχή

Πέρα από τις πολυκρίσεις, η ανθρωπότητα βιώνει τους ασύλληπτους επιταχυνόμενους ρυθμούς της τεχνολογικής προόδου. Η τεχνολογική πρόοδος καθώς και η μεγέθυνση της γνώσης συνιστούν δυναμικές καταστάσεις. Οι διάφοροι οργανισμοί-επιχειρήσεις, Πανεπιστήμια, Συστήματα Υγείας, δημόσιοι οργανισμοί κλπ, δεν μπορούν να μένουν σε στάσιμες καταστάσεις.

Ο οποιοσδήποτε οργανισμός αν θέλει να επιβιώσει θα πρέπει να ακολουθήσει τον νόμο του Revan σύμφωνα με το οποίο: «ένας οργανισμός για να επιβιώσει, θα πρέπει ο ρυθμός μάθησής του να είναι τουλάχιστον ίσος με τον ρυθμό των αλλαγών του εξωτερικού περιβάλλοντός του». Θα σημειώσουμε ότι ο μεγάλος φουτουριστής και φιλόσοφος Buckminster Fuller (1895-1983) εκτίμησε την καμπύλη διπλασιασμού των γνώσεων (με προσθήκη της ΙΒΜ μετά το 1982):

Το γεγονός του διπλασιασμού της γνώσης έχει σημαντικές επιπτώσεις στις δεξιότητες όλων των επαγγελματικών κλάδων και στην οργάνωση όλων των πολιτικών και οικονομικών τομέων.
Την ίδια στιγμή ο διπλασιασμός της γνώσης μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε πιο ανθεκτικό τον πολύπλοκο πολιτισμό μας.

Ο πολιτισμός μας θα εξαρτάται πλήρως από την σωστή αξιοποίηση της διαδικασίας του διπλασιασμού της γνώσης. Γιατί αν έρθει ο καιρός και υπερβούμε ή αγνοήσουμε τους κανόνες της ηθικής, τότε ο “ο διπλασιασμός της γνώσης” ενδέχεται να συμβάλλει στην γέννηση ή την ανάδυση μιας νέας “σκοτεινής εποχής” για την ανθρωπότητα. Με φρόνηση πρέπει να σκεφθούμε τις προκλήσεις του διπλασιασμού της γνώσης.

Τι λέει ο υπερανθρωπισμός

Χρειάζεται να επιμείνουμε σε αυτόν τον προβληματισμό κάνοντας αναφορά στον υπερανθρωπισμό (Transhumanist). Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί συγκεκριμένο κίνημα. O Σουηδός Nicholas Bostrom (1973 – ) καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στο άρθρο του “Transhumanist Values” το 2005 ορίζει τον υπερανθρωπισμό ως μία «Διεπιστημονική προσέγγιση για την κατανόηση και την αξιολόγηση των ευκαιριών με στόχο την ενίσχυση της ανθρώπινης κατάστασης μέσω της αναδύσεως της προηγμένης τεχνολογίας».

Με άλλα λόγια η ανάπτυξη των βιοϊατρικών τεχνολογιών θα χρησιμοποιούνται για να παρέχουν σημαντικές βελτιώσεις στην ανθρώπινη λειτουργία, την μακροζωία και τις γνωστικές ικανότητες. Ο Max More θεωρεί ότι ο υπερανθρωπισμός ξεπερνά αυτό που σήμερα θεωρείται να είσαι άνθρωπος. Με άλλα λόγια, κατά τον Max More, οι τεχνολογίες θα εφαρμόζονται ώστε οι άνθρωποι να μετασχηματιστούν σε υπερ-ανθρώπους με βελτιωμένη σωματική ικανότητα, γνωστική ικανότητα και αύξηση του προσδόκιμου ζωής.

O Kurzweil θεωρεί και προβλέπει ότι σε μια εποχή που οι γνωστικές βελτιώσεις αυξάνονται, τότε οι τεχνολογίες που σχετίζονται με το πως λειτουργεί ο εγκέφαλος θα μας επιτρέψουν να επανεκτιμήσουμε τι πραγματικά είναι η “νοημοσύνη”. Στο ίδιο πνεύμα ο Sandberg προτείνει τη χρήση νευρικών εμφυτευμάτων, ώστε οι άνθρωποι να «ξεφορτώσουν άσχετες εργασίες και να επικεντρωθούν σε πιο περίπλοκες προκλήσεις».

Ο… βελτιωμένος άνθρωπος

Ο Ramez Naam προαναγγέλλει τα αποτελέσματα των γνωστικών βελτιώσεων, ειδικά των τεχνολογιών που συνδέονται με τον εγκέφαλο: «…Οι άνθρωποι με καλύτερες μνήμες και πιο γρήγορα μυαλά θα κερδίζουν περισσότερα χρήματα και θα παράγουν περισσότερα. Οποιαδήποτε τεχνική η οποία αυξάνει την ανθρώπινη ικανότητα να μαθαίνει, να σκέφτεται ή να επικοινωνεί πρόκειται να παράγει οικονομικά οφέλη…

»Οι επιστήμονες που μαθαίνουν πιο γρήγορα θα είναι σε καλύτερη θέση να παρακολουθούν τις εξελίξεις στον τομέα τους. Οι γιατροί και οι νοσηλευτές θα μπορούν να παραμείνουν σε εγρήγορση για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και θα κάνουν λιγότερα λάθη στη θεραπεία των ασθενών…». Βέβαια, η αύξηση των γνωστικών βελτιώσεων θα επιτευχθεί μέσω των νευρικών εμφυτευμάτων στον εγκέφαλο.

Στο σημείο αυτό ο Kurzweil σημειώνει ότι μόλις θα αρχίσει η εμφύτευση έξυπνων μηχανών στον εγκέφαλό μας, η βιολογική μας νοημοσύνη θα κυριαρχείται από την τεχνητή νοημοσύνη. Τα δε υψηλότερα επίπεδα νοημοσύνης θα σχετίζονται με υψηλότερους μισθούς, με αύξηση της παραγωγικότητας, και με υψηλότερη ποιότητα φροντίδα υγείας. Οι εκθέσεις του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών (National Science Foundation – NSF) αναφέρουν ότι τέτοιες τεχνολογίες εμφυτεύσεως στον ανθρώπινο εγκέφαλο θα είναι διαθέσιμη έως το 2030 – βλ. Hughes, Citizen Cyborg.

Όμως, η γνωστική βελτίωση θα έχει τα δικά της προβλήματα. Ο Francis Fukuyama υποστηρίζει ότι θα πρέπει να υπάρχει μια σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ τεχνολογιών για θεραπεία και τεχνολογιών για βελτίωση της γνώσης. Σχετικά ο Fukuyama στο έργο του “Our Posthuman Future” αναφέρει ότι «ο αρχικός σκοπός της ιατρικής είναι, τελικά, να θεραπεύει τους αρρώστους και όχι να μετατρέπει τους υγιείς ανθρώπους σε θεούς».

Κατά τον Fukuyama η απαγόρευση των γνωστικών βελτιώσεων θα είναι ένα περίπλοκο ζήτημα, αφού η απαγόρευση σε μια χώρα θα ωθήσει την ανάπτυξη σε μια άλλη περιοχή του κόσμου. Ο φόβος του Fukuyama, αλλά και η έντονη ανησυχία του, είναι ότι ο υπερανθρωπισμός θα ωθεί προς ένα μετά-ανθρώπινο μέλλον που με πιθανότητα θα οδηγεί σε: «Μια μελλοντική κατάσταση πραγμάτων, στην οποία ο παραδοσιακός άνθρωπος μπορεί να μην εκτιμάται πλέον».

Το μετά-ανθρώπινο μέλλον

Είναι λογική η ανησυχία του Fukuyama για το μετά-ανθρώπινο μέλλον. Γιατί αναλύοντας το μυαλό των ανθρώπων, αλλάζουν και οι αξίες των ανθρώπων. Για παράδειγμα οι “βελτιωμένοι” άνθρωποι κρίνοντας με την ανωτερότητά τους ενδέχεται με μεγάλη πιθανότητα να θεωρήσουν ότι οι άνθρωποι με τα μη-βελτιωμένα μυαλά θα πρέπει να έχουν “λιγότερα δικαιώματα σε μια πολιτεία”.

Εάν οι γνωστικές βελτιώσεις μέσω της τεχνολογίας μπορούν να απειλήσουν τις ηθικές αξίες τότε διακινδυνεύουμε να βλάψουμε την κοινωνία αλλά πολύ περισσότερο την ίδια την φύση. Όπως γίνεται κατανοητό ο υπερανθρωπισμός συνδυάζει έναν αριθμό επιστημονικών κλάδων όπως της Βιοτεχνολογίας, της Νανοτεχνολογίας, της Τεχνητής Νοημοσύνης, της Ρομποτικής, και της Νευροεπιστήμης, με στόχο την ενίσχυση της ανθρώπινης ζωής και της βελτίωσης των γνωστικών ικανοτήτων.

Ο P. Lovecraft (1890-1937) στο έργο του “Το Κάλεσμα του Κθούλου” γράφει χαρακτηριστικά: «… οι επιστήμες, η καθεμία στη δική της κατεύθυνση, μέχρι τώρα ελάχιστα μας έχουν βλάψει. Αλλά κάποια στιγμή η συνέργεια της αποσυνδεδεμένης γνώσης θα ανοίξει τρομακτικές προοπτικές σε σχέση με την πραγματικότητα, αποσαφηνίζοντας και της δικής μας τρομακτικής θέσης, ώστε είτε θα τρελαθούμε από την αποκάλυψη είτε θα φύγουμε από το φως και την ασφάλεια μιας νέας σκοτεινής εποχής».

Παρ’ όλα αυτά μπροστά μας ανοίγονται δύσκολα και απρόβλεπτα προβλήματα. Και πάντα υπάρχει ο φόβος του άγνωστου. Όπως τονίζει και ο Lovecraft «το αρχαιότερο και ισχυρότερο συναίσθημα της ανθρωπότητας είναι ο φόβος και το αρχαιότερο και ισχυρότερο είδος φόβου είναι ο φόβος για το άγνωστο». Ο υπερανθρωπισμός βασικά ωθεί μέσω των τεχνολογιών την αλλαγή της αντίληψής μας για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Με άλλα λόγια ο υπερανθρωπισμός αμφισβητεί την διαδικασία των αποτελεσμάτων χιλιετιών εξέλιξης της ανθρώπινης κατάστασης.

Και στο βάθος το άγνωστο 

Όπως σημειώνει ο J. Bridle στο βιβλίο του “Νέα Σκοτεινή Εποχή: Η Τεχνολογία και το Τέλος του Μέλλοντος” (Εκδόσεις Μεταίχμιο 2019): «Ο τρόπος με τον οποίο κατανοούμε και σκεφτόμαστε τη θέση μας στον κόσμο, όπως επίσης και τη σχέση μας με τον Άλλο και τις μηχανές, θα αποφασίσει τελικά αν οι τεχνολογίες μας θα μας οδηγήσουν στην τρέλα ή στην ειρήνη. Το σκοτάδι για το οποίο γράφω δεν είναι ένα κυριολεκτικό σκοτάδι, ούτε αντιπροσωπεύει την απουσία ή τη φραγή της γνώσης, όπως το θέλει η δημοφιλής ιδέα περί σκοτεινής εποχής. Δεν είναι μια έκφραση νιχιλισμού ή απελπισίας.

Τουναντίον, αναφέρεται τόσο στη φύση όσο και στην ευκαιρία της παρούσας κρίσης, στην προφανή μας αδυναμία να δούμε καθαρά αυτό που βρίσκεται μπροστά μας και να δράσουμε μέσα στον κόσμο με νόημα, με αυτενέργεια και δικαιοσύνη – και αφού αναγνωρίσουμε αυτό το σκοτάδι, να αναζητήσουμε τρόπους να δούμε υπό ένα άλλο φως».