Άγιον Όρος: Aπό τον Θεόδωρο Μετοχίτη στον Κυριάκο!

Ευκαιρίας δοθείσης, να θυμηθούμε όμως κι έναν άλλον καλοπληρωτή τεράστιων ποσών, επτά αιώνες πριν, υπέρ της – από κάθε άποψη – υπέροχης καλλιτεχνικά, ιστορικά, θεολογικά Μονής της Χώρας στην Πόλη, η σημερινή μορφή της οποίας ανάγεται στην Παλαιολόγια Εποχή του 14ου αιώνα.

Τότε, μεταξύ του 1316 και του 1321, ο ευρισκόμενος στο απόγειο της πολιτικής ισχύος του Μέγας Λογοθέτης Γενικών (πρωθυπουργός) του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου, ο λόγιος Θεόδωρος Μετοχίτης, έγινε όχι μόνο ο εμπνευστής της υπέροχης κι αξιοθαύμαστης και σήμερα αναβάθμισης της Μονής, αλλά ο εξ ιδίων πόρων χρηματοδότης και κτήτοράς της.

Με δική του καθοδήγηση προστέθηκαν τότε στα δυτικά ο εξωνάρθηκας και στο νότιο το Παρεκκλήσι. Δύο χαρακτηριστικές προσθήκες στην υστεροβυζαντινή ναοδομία, ενώ παράλληλα, διακοσμήθηκε και ο ναός με τα περίφημα σε όλο τον κόσμο λεπτοδουλεμένα, νατουραλιστικά ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες, βασικά χαρακτηριστικά των οποίων ήταν “οι αρμονικές αναλογίες και η κλασική πλαστικότητα, αρετές που συνδυάζονται με κομψότητα και εκλέπτυνση”. Όπως, λόγου χάρη, η Παναγία με τον Ιησού μέσα στο θόλο, περιτριγυρισμένη από 12 αγγέλους με παλατιανή ενδυμασία.

 

 

 

 

Ποιος ήταν ο Θεόδωρος Μετοχίτης

Ο εύπορος Θεόδωρος Μετοχίτης, υπήρξε μια σπουδαία, “εγκυκλοπαιδική και πολυσύνθετη” μορφή του Ύστερου Βυζαντίου, και αδιαμφισβήτητα ένας πρώιμος βυζαντινός ουμανιστής φιλόσοφος, που εν πολλοίς παραμένει άγνωστος σε σχέση με τους ανάλογους Δυτικούς ουμανιστές. Είναι αυτός που προσπάθησε να εισαγάγει πλατωνικά στοιχεία στην κυρίαρχη εκείνη την περίοδο αριστοτελική φιλοσοφία, αποδεικνύοντας έτσι με τον “νομιναλιστικό” του τρόπο «την αναπαραγωγική σκέψη των Ελλήνων του Βυζαντίου, σε μια πρώιμη “αναγεννησιακή” αντίληψη πνευματικής ανεξαρτησίας», κινούμενος πάντα «με αξιοζήλευτη ισορροπία ανάμεσα στο σεβασμό προς τους αρχαίους Έλληνες και το δικαίωμα του ερευνάν πέρα από θέσφατα και αυθεντίες».

Ο Μετοχίτης, αυτός ο κατ΄ εξοχήν βυζαντινός homo universalis του 14ου αιώνα με την πρωτότυπη σκέψη, καταπιάστηκε επίσης με την αστρονομία, τα μαθηματικά, την ιστορία, τη μουσική και την ποίηση. Γι αυτό και κατέχει, σαν ένας εκ των “ελλογίμων Ελλήνων”, σύμφωνα με τον εξίσου σημαντικό μαθητή του, βυζαντινό πολυίστορα, φιλόσοφο, θεολόγο και αστρονόμο, Νικηφόρο Γρηγορά, μια θέση δίπλα σε αυτές τις προσωπικότητες Ελλήνων Βυζαντινών που «θα λάμψουν σε αυτόν τον μεγάλο και βασανισμένο 14ο αιώνα, όπως ο Καντακουζηνός, ο Παλαμάς, ο Γρηγοράς» κ.α.όπως π.χ. ο Μάξιμος Πλανούδης.

Ήταν επίσης ο Μετοχίτης που κληροδότησε όλη την περιουσία του στη Μονή της Χώρας και εμπλούτισε με σπάνια βιβλία την αξιόλογη βασιλική βιβλιοθήκη της, ως “σημείον οικουμενικής αγάπης” και “κοινόν κτήμα” όλων των κατοίκων της Πόλης. Εκεί έχτισε, επίσης, νοσοκομείο και ίδρυσε σχολή, όπου σε μια πολύ ταραγμένη περίοδο της πολιορκούμενης από παντού αυτοκρατορίας διδάσκονταν, μέχρι το 1351, αρχαία ελληνική γραμματεία από τον μαθητή του Γρηγορά. Και ήταν αυτός που βασικό στοιχείο στα “πολιτικά” του συγγράμματα ήταν το «φιλανθρώπως πολιτεύεσθαι του βασιλέα» και ήταν αυτός που έλεγε: «Ημίν οί και του γένους εσμέν και της γλώσσης αυτοίς (τοις Έλλησι) κοινωνοί και διάδοχοι»!

Ο Μετοχίτης απεβίωσε το 1332 ως ο φτωχός μοναχός Θεόληπτος στη Μονή της Χώρας και ενταφιάστηκε στο βόρειο κλίτος του Παρεκκλησίου. Φαίνεται όμως πως ήθελε να μείνει από τους πρώτους στην ιστορία, όχι μόνο ως εξαίρετος λόγιος, αλλά και ως… “φωτογραφία”! Γι αυτό δεν παρέλειψε ν΄ αποθανατίσει τον εαυτό του σ΄ ένα απαράμιλλο ψηφιδωτό, τοποθετημένο στο τύμπανο της βασιλικής Πύλης της Μονής. Ντυμένος με τα επίσημα ρούχα του Μέγα Λογοθέτη, ο κτήτωρ Θεόδωρος Μετοχίτης προσφέρει στον Χριστό των Εχόντων το ομοίωμα της Μονής της Χώρας που ο ίδιος ανακαίνισε, καθοδηγώντας ομάδες καλλιτεχνών ψηφιδογράφων και διακοσμητών.