Από που κρατάει η σκούφια του Ελευθέριου Βενιζέλου

Αυτό άλλωστε καταφαίνεται από το πρώτο συνθετικό του: Βεν<Μπεν, δεδομένου ότι στις σημιτικές γλώσσες, στις οποίες τα σύμφωνα έχουν μεγαλύτερη σημασία από τα φωνήεντα, το δίψηφο -bn- δηλώνει τον γιο. Έτσι, στα εβραϊκά έχουμε τους Yitzhak Ben-Zvi αλλά και David Ben-Gurion, ενώ στα αραβικά τον περίφημο Osama bin Laden. Και εδώ ας παρεισφρύσει μία ενδιαφέρουσα γλωσσολογική παρατήρηση: Τουλάχιστον στα αραβικά, όποτε το δίψηφο -bn- μπαίνει στην αρχή και όχι στη μέση του συνολικού ονόματος, γίνεται ibn, εξ ου και Ibn Saud.

Tι όμως σημαίνει “Μπενιζέλος>Βενιζέλος”; Έχουνε προταθεί ερμηνείες διάφορες, η ισχυρότερη από τις οποίες σήμερα είναι ότι η λέξη συνιστά εξελληνισμένη σύντμηση του εβραϊκού όρου ben hamzel (= γιος της [καλής] τύχης). Στην εξήγηση αυτήν άλλωστε μπορεί να αποδοθεί και η οιονεί δημοτικότητα που παλιότερα περιέβαλλε την ονομασία αυτήν ακόμη και στον ελλαδικό χώρο. Και εδώ να που αναδύεται το κατεξοχήν παράδοξο: Το “Μπενιζέλος” αρχικώς υπήρξε όνομα βαφτιστικό!

Θυμάστε τον Μπενιζέλο Ρούφο (1795-1868), πασίγνωστο πολιτικό της Αχαΐας ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις μετά την έξωση του Όθωνος ζυμώσεις και εξελίξεις και διατέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδος, κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1860; Αυτός βέβαια ήταν από την Πάτρα, όπου η ύπαρξη ισχυρής ιουδαϊκής (εξελληνισμένης ή μη) παροικίας είναι ιστορικώς βεβαιωμένη. Από την πόλη αυτήν άλλωστε καταγόταν και ο περίφημος Sabbatai Zevi/Σαμπεθάι Σεβί η παρουσία του οποίου, κατά τον 17ο μ. Χ. αιώνα, σε μεγάλα αστικά κέντρα παράλιων περιοχών τους Αιγαίου πελάγους προσέλαβε διαστάσεις αυτόχρημα μεσσιανικές.

Ερώτημα βέβαια που αναγκαστικώς επιτέλλει είναι το πώς γινόταν να βαφτίζεται κάποιος σε χριστιανική εκκλησία ως “Μπενιζέλος”. Σύμφωνα με ενδιαφέρουσα προσέγγιση του θέματος, το “Μπενιζέλος” συνδυάστηκε με το “Βενέδικτος”, που προέρχεται από το λατινικό Benedictus και κατέληξε να σημαίνει «ευλογημένος». Έτσι τελικώς θεωρήθηκε ως οιονεί παραλλαγή του “Βενέδικτος” και έγινε δεκτό από την Εκκλησία. Η εμβάθυνση όμως στο εν προκειμένω ζήτημα, παρά το μεγάλο ενδιαφέρον της, εμφανώς παρέλκει… Οπότε το αφήνουμε και ερχόμαστε στον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Η καταγωγή του Ελευθέριου Βενιζέλου

Ως προς τον συγκεκριμένο πολιτικό μας, ακόμη και σήμερα παραμένει ισχυρή η φήμη πως καταγόταν από τους Κρεββατάδες του Μυστρά. Αυτό δεν ισχύει! Ως πατέρας του, πράγματι, εμφανίστηκε κάποιος Κυριάκης (<Κυριάκος), Αρμένιος από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, που κατέφθασε στην ελεύθερη πια Ελλάδα, προκειμένου να “δει άσπρη μέρα”. Ας επισημανθεί, πάντως, εδώ ότι κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την ευτυχή λήξη της Επανάστασής μας του 1821, στο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος γίνονταν δεκτοί γενικώς οι Χριστιανοί –
κάτι που σήμαινε ότι, στην πραγματικότητα, δεν δινόταν σημασία στο ιδιαίτερο δόγμα που καθένας από αυτούς ακολουθούσε.

Οι Αρμένιοι, μάλιστα, λόγω της παραδοσιακής σύμπλευσής τους με τους Έλληνες δεν αντιμετώπιζαν κανένα πρόβλημα ως προς την πολιτογράφησή τους. Ο Κυριάκης λοιπόν, αφού προσπάθησε να “βρει δουλειά” ακόμη και σε ελληνική δημόσια υπηρεσία, κατάλαβε ότι ήταν δυσχερές έως αδύνατο το να προκόψει οικονομικώς στην “Κλασική Γη”. Έτσι, έχοντας προηγουμένως αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα, μετανάστευσε στην τότε υπό οθωμανική κυριαρχία Κρήτη και ασχολήθηκε με το εμπόριο του ελαιόλαδου…

Και πάλι όμως δεν μπόρεσε να πλουτίσει. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1840 δεν ήταν παρά ένας πλανόδιος μικρέμπορος. Την εποχή εκείνη όμως γνώρισε στο Θέρισο, χωριό 15 χιλιόμετρα νότια από τα Χανιά, τη Στυλιανή, το γένος Πλουμιδάκη, συνδέθηκε ερωτικώς μαζί της και την παντρεύτηκε. Ο πατέρας της νύφης, άνθρωπος αψίκορος και τύπος περιπετειώδης, δεν ήθελε τον γάμο: Ο Κυριάκης Αϊβαλιώτης, όπως πια ήταν γνωστός ο γαμπρός του, «δεν ήταν άξιος για την κόρη του».

Τελικώς, έστερξε να δεχτεί το γεγονός και εναγωνίως περίμενε – σαν καλός Κρητικός! – τον εγγονό που θα έπαιρνε το όνομά του. Αλλοίμονο! Η Στυλιανή έκανε διαδοχικώς τρεις κόρες και, όταν τελικώς κατάφερε, το 1861, να γεννήσει γιο, τον Αγαθοκλή, αυτός προσβλήθηκε, μικρός ακόμη, από μηνιγγίτιδα – με αποτέλεσμα ισοβίως να παραμείνει «μουγκός, ανάπηρος και σακάτης». Τρία χρόνια όμως μετά τη γέννηση του Αγαθοκλή εμφανίστηκε ο Ελευθέριος και η τύχη της οικογένειας τού Κυριάκη Αϊβαλιώτη μεταβλήθηκε ριζικώς.

Η οικογένεια του Βενιζέλου

Σύμφωνα με τη συμβατική ιστοριογραφία, ο μικρός Ελευθέριος, ως μωρό, «αφέθηκε στο κατώφλι» του σπιτιού του Κυριάκη, προκειμένου να «ξορκιστεί η κακή τύχη» η οποία, όσον αφορά την απόκτηση αρσενικού παιδιού, μάστιζε την οικογένεια. Αυτό όμως έχει δραστικώς αμφισβητηθεί. Ακόμη και η εφημερίδα “Καθημερινή”, λίγο μετά τον θάνατο του Ελευθέριου Βενιζέλου (1936), διασάλπιζε ότι οι γονείς του παρέμεναν άγνωστοι. Και η άποψη αυτή ισχυρώς τεκμηριώνεται από το ότι η σχέση του μετέπειτα πρωθυπουργού μας με τη σύζυγο του Κυριάκη υπήρξε “σκιώδης” έως ανύπαρκτη.

Το ίδιο άλλωστε λίγο-πολύ συνέβαινε και με τις τρεις αδελφές του – κάτι τελείως ασυνήθιστο σε ελληνική οικογένεια, μέλος της οποίας μπόρεσε να εξελιχθεί σε διεθνούς εμβέλειας πολιτικό άνδρα. Μόνο με τον pater familias, δηλαδή τον Κυριάκη, ο Ελευθέριος Βενιζέλος διατήρησε σταθερή σχέση – και αυτό παρά το ότι ο Κυριάκης σπανίως παρέλειπε να τού υπενθυμίζει, στη μεταξύ τους αλληλογραφία, τις «θυσίες που είχε κάνει για αυτόν [τον Ελευθέριο]».

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, πιθανών η εγγύτερη στην πραγματικότητα εκδοχή θα μπορούσε να είναι ότι κάποιος πολύ ισχυρός παράγοντας του ελληνικού πληθυσμού της Κρήτης έδωσε στον Κυριάκη Αϊβαλιώτη παιδί του εξώγαμο, δηλαδή “νόθο”, φροντίζοντας όμως επιμελώς, στη συνέχεια, τα της ανατροφής αυτού του τελευταίου και καθοριστικώς, συμβάλλοντας στην οικονομική και κοινωνική άνοδο της οικογένειας που είχε δεχτεί το δικό του παιδί.

“Η καταγωγή από τον Μυστρά”

Έχοντας λοιπόν αυτά κατά νουν, ευχερώς κανείς κατανοεί και τα εξής: Πρώτον, ο Κυριάκης Αϊβαλιώτης όχι μόνο πλούτισε και κοινωνικώς αναβαθμίστηκε μετά την ένταξη του Ελευθέριου στην οικογένειά του, αλλά πήρε και το επώνυμο “Βενιζέλος”. Γιατί; Η απάντηση βρίσκεται σε μεταφρασμένα στη γλώσσα μας κείμενα γραμμένα για τους Έλληνες από Αρμένιους. Τους τελευταίους ιδιαιτέρως εντυπωσιάζει η αδιάλειπτη τάση των Ελλήνων να προβάλλουν πραγματικούς ή φανταστικούς «ενδόξους προγόνους»! Αυτό είναι κάτι που οι Αρμένιοι ενστικτωδώς λίγο-πολύ αποφεύγουν.

Σπανίως αναφέρουν την αρμενική καταγωγή βυζαντινών αυτοκρατόρων, όπως π.χ. του Ιωάννη Τσιμισκή που λεγόταν έτσι στην τότε αρμενική γλώσσα, επειδή φορούσε «μικρά παπούτσια», ή, έστω, το αλφάβητό τους που διεθνώς θεωρείται ως ένα από τα διαχρονικώς καλλίτερα. Έτσι, ο Κυριάκης πήρε το επίθετο “Βενιζέλος” ακριβώς για να εναρμονιστεί με το “νεοελληνικό ήθος. Συνακολούθως, επινοήθηκε η απώτερη καταγωγή των νεόκοπων Βενιζέλων από τους Κρεββατάδες του Μυστρά.

Δεύτερον, η οικογενειακή προέλευση του Ελευθέριου Βενιζέλου από τον Μυστρά είναι μύθευμα, το οποίο ο ίδιος ο Βενιζέλος άφηνε εντέχνως να κυκλοφορεί –  ώστε να αποτελεσματικώς να συμμορφωθεί προς τις απαιτήσεις του πολιτικού μας βίου. Το ότι τα σχετικά με τους Κρεββατάδες είναι μύθευμα διακριτικώς ή μάλλον ευγενώς πιστοποιήθηκε από τον ίδιο τον Στέφανο Ι. Στεφάνου, ιδιαίτερο γραμματέα του Βενιζέλου κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1920, στο βιβλίο του “Ελευθέριος Βενιζέλος, πλαστουργός Ιστορίας”.

Τρίτον, ο ίδιος ο Βενιζέλος βέβαια, κυρίως στις έξω από την Ελλάδα επαφές του, τιμούσε δεόντως την αρμενική καταγωγή αυτού που είχε θεωρηθεί ως πατέρας του. Για αυτό άλλωστε απέρριψε την προοπτική ίδρυσης ελληνικής κρατικής οντότητας στην περιοχή της Τραπεζούντας. Και ανταποδίδοντας την προς αυτούς εγκαρδίως φιλική του στάση οι Αρμένιοι (σύμφωνα με μαρτυρία της δεύτερης συζύγου του, Έλενας το γένος Σκυλίτση) έκαναν ευθύς μετά τον θάνατό του, στη δική τους εκκλησία, στο Παρίσι, μια εντυπωσιακή θρησκευτική τελετή – ακριβώς για να τιμήσουν τη μνήμη του.

Και εν κατακλείδι: Ποιος τελοσπάντων υπήρξε ο πραγματικός πατέρας του Ελευθέριου Βενιζέλου; Ως προς αυτό, πολλές ενδείξεις υπάρχουν, αλλά καλλίτερα να εγκαταλείψουμε προς το παρόν κάθε προσπάθεια διαλεύκανσης του μυστηρίου…