Επιχείρηση “Hubertus”: H μάχη των σκαπανέων στο Στάλινγκραντ

Η μάχη του Στάλινγκραντ είναι από μόνη της γνωστή. Στην σύγκρουση αυτή όπου οι οδομαχίες ήταν ο κανόνας, το Μηχανικό διαδραμάτισε εκ των πραγμάτων σημαντικό ρόλο. Έχοντας απωθήσει τους Σοβιετικούς στο ανατολικό άκρο της πόλης, ο επικεφαλής της γερμανικής 6ης Στρατιάς στρατηγός Πάουλους, θεωρούσε πως αρκούσε μια ακόμα προσπάθεια για την συντριβή των τελευταίων σοβιετικών νησίδων αντίστασης στην φέρουσα το όνομα του Στάλιν πόλη.

Η επίθεση αυτή θα ξεκινούσε στις 11 Νοεμβρίου 1942 υπό την κωδική ονομασία “Hubertus”. Την επίθεση είχε ήδη προαναγγείλει, τρόπο τινά, ο Χίτλερ με ραδιοφωνικό του μήνυμα, στις 8 Νοεμβρίου. Όταν εκφωνείτο ο λόγος του, οι δυνάμεις της 6ης Στρατιάς ήλεγχαν το 90% της κατεστραμμένης πόλης. Ο τομέας των εργοστασίων όμως ελέγχονταν από τους Σοβιετικούς.

Στο εργοστάσιο “Ερυθρός Οκτώβρης” αμύνονταν τα υπολείμματα της σοβιετικής 39ης Μεραρχίας Τυφεκιοφόρων (ΜΤΦ), την οποία κάλυπτε από αριστερά η 284η ΜΤΦ. Μικρό μέρος του εργοστασίου “Ερυθρό Οδόφραγμα” κρατείτο από υπολείμματα των σοβιετικών 138η, 308η και 244η ΜΤΦ.

Στις εργατικές κατοικίες στην περιοχή του εργοστασίου αμυνόταν το 768ο Σύνταγμα της 138ης ΜΤΦ. Τέλος στο χημικό εργοστάσιο “Λαζούρ” αμυνόταν υπολείμματα της 284ης ΜΤΦ και των 9ης και 38ης Μηχανοκίνητης Ταξιαρχίας. Απέναντι οι Γερμανοί παρέτασσαν τις επίσης καταπονημένες 71η, 76η, 7η, 95η, 305η και 389η Μεραρχίες Πεζικού (ΜΠ) και την 100η Μεραρχία Κυνηγών (ΜΚ), με την ενίσχυση των 14η, 16η, και 24η Μεραρχίες Πάντσερ (ΜΠα).

Ωστόσο οι γερμανικές μεραρχίες είχαν απομείνει πραγματική σκιά του εαυτού τους και δεν ήταν ικανές να εμπλακούν σε μια νέα σειρά σκληρών οδομαχιών για να εκδιώξουν τους Σοβιετικούς από τις τελευταίες νησίδες αντίστασης στην πόλη. Αν και είχε αποφασιστεί η ενίσχυση της 6ης Στρατιάς με 10 τάγματα τουρκογενών από τον Καύκασο υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες για τη μαχητική αξία αυτών. Εξάλλου τα τάγματα αυτά δεν θα έφταναν στο Στάλινγκραντ πριν το τέλος Δεκεμβρίου.

Έρχονται οι σκαπανείς

Έτσι με πρόταση του στρατηγού Τσάισλερ, επιτελάρχη της Ανωτάτης Διοίκησης του Γερμανικού Στρατού (ΟKH), αποφασίστηκε να αποσταλούν, άμεσα, στο Στάλινγκραντ τάγματα Μηχανικού τα οποία θα αποτελούσαν την αιχμή του δόρατος της νέας επίθεσης. Η απόφαση δεν στερείτο λογικής. Οι σκαπανείς ήταν άριστα εκπαιδευμένοι στη χρήση των εκρηκτικών και στην εκπόρθηση οχυρώσεων και άρα αποτελούσαν το ιδανικό υλικό για μια επίθεση που θα διεξαγόταν σχεδόν υπό όρους πολέμου χαρακωμάτων.

Επικεφαλής των επτά ταγμάτων που συγκεντρώθηκαν για την επίθεση ήταν ο ταγματάρχης Λίντεν, διοικητής, μέχρι τότε του 672ου Τάγματος Μηχανικού της 6ης Στρατιάς. Βάσει των διαταγών που έλαβε από τον αρχηγό Μηχανικού της 6ης Στρατιάς, συνταγματάρχη Ζέλε, ο Λίντεν όφειλε να καταλάβει το χημικό εργοστάσιο και το εργοστάσιο “Ερυθρό Οδόφραγμα” σε πρώτη φάση.

Για τον σκοπό αυτό του διατέθηκαν το 50ο Μηχανοκίνητο Τάγμα Μηχανικού της 22ης ΜΠ, το 162,ο Τάγμα Μηχανικού της 62ης ΜΠ, το 294ο Τάγμα Μηχανικού της 294ης ΜΠ, το 305ο Τάγμα Μηχανικού της 305ης ΜΠ, το 336ο Τάγμα Μηχανικού της 336ης ΜΠ, το 389ο Τάγμα Μηχανικού και τα 41ο και 45ο τάγματα Μηχανικού του 604ου Συντάγματος Μηχανικού της Στρατιάς.

Θεωρητικά τα τάγματα αυτά παρέτασσαν πάνω από 4.800 άνδρες. Στην πραγματικότητα όμως μόνο 1.753 άνδρες πέντε ταγμάτων Μηχανικού ρίχτηκαν στην επίθεση, καθώς τα τάγματα είχαν μειωμένη σύνθεση λόγω απωλειών, ενώ άλλα ήταν ανεπτυγμένα μακριά από το Στάλινγκραντ και δεν μπορούσαν να μεταβούν εγκαίρως στην πόλη.

Παράλληλα με τους σκαπανείς ο Πάουλους διέταξε τον σχηματισμό 10 συγκροτημάτων μάχης από το σύνολο των μεραρχιών του τα οποία τάχθηκαν υπό τη διοίκηση του αντιστράτηγου φον Ζέιντλιτς -Κούρτσμπαχ. Ο Λίντεν, πριν την επίθεση,  έκανε προσωπική αναγνώριση και αμέσως αντελήφθη τις δυσκολίες του εγχειρήματος. Κατόπιν ήρθε σε επαφή με τον Ζέιντλιτς- Κούρτσμπαχ και πρότεινε την εκτέλεση συγκεντρωτικής επίθεσης των σκαπανέων του κατά των σοβιετικών σημείων στηρίγματος, διαδοχικά. Η πρότασή του έγινε δεκτή.

Η επίθεση εξαπολύεται

Τις επόμενες ημέρες ο Λίντεν και οι επιτελείς του συνέχισαν τις αναγνωρίσεις και κατέληξαν στο τελικό σχέδιο επίθεσης, αφού ενημερώθηκε πως θα ενισχύονταν με πυροβόλα εφόδου και δύο ακόμα λόχους σκαπανέων του 635ου Τάγματος Μηχανικού. Έτσι αποφάσισε να επιτεθεί με τα 50ο, 294ο, 305ο και 336ο τάγματα Μηχανικού επί μετώπου 2.500 μ. στον τομέα της 305ης ΜΠ, ενώ οι υπόλοιποι σκαπανείς θα επιτίθεντο κατευθείαν προς τον Βόλγα.

Οι σκαπανείς θα ανατίναζαν τις σοβιετικές θέσεις ή θα άνοιγαν ρήγματα σε αυτές με τη χρήση εκρηκτικών τα οποία θα εκκαθάριζαν τα συγκροτήματα μάχης που θα ακολουθούσαν. Τελικός αντικειμενικός σκοπός των Γερμανών ήταν να φτάσουν στην αριστερή όχθη του Βόλγα, κατακτώντας την πόλη.

Λίγο μετά της μεσάνυχτα, καθώς άρχιζε η 11η Νοεμβρίου, τα γερμανικά τμήματα εφόδου ελάμβαναν θέσεις όσο πιο ήσυχα ήταν δυνατό. Τις δύο προηγούμενες ημέρες οι Σοβιετικοί είχαν εξαπολύσει μικρής κλίμακας, αναγνωριστικές, κρούσεις και πιθανότατα γνώριζαν ότι ήταν επικείμενη νέα γερμανική επίθεση.

Οι φορτωμένοι με όπλα, εργαλεία και εκρηκτικά σκαπανείς ανέμεναν στις θέσεις τους γεμάτοι εμπιστοσύνη πως θα κατέβαλαν τους αντιπάλους τους όταν ακούστηκε μια έκρηξη. Ένας σκαπανέας έπεσε σε σοβιετική υπονόμευση και ο ίδιος μαζί με 18 ακόμα συναδέλφους του εξαϋλώθηκε.

Αυτή ήταν η δυσοίωνη αρχή της επίθεσης. Στις 03.30 πάντως το γερμανικό πυροβολικό άρχισε τις βολές κατά των σοβιετικών θέσεων της 138ης ΜΤΦ. Το σύνολο των διαθέσιμων πυροβόλων του γερμανικού LI Σώματος Στρατού (ΣΣ) έβαλε επί μετώπου μόλις 3 χλμ. λίγα μέτρα μπροστά από τους έτοιμους να εξορμήσουν σκαπανείς. Οι δε Σοβιετικοί απάντησαν με τον ίδιο τρόπο μετατρέποντας το ερειπωμένο πεδίο σε πραγματική κόλαση.

Η καθήλωση του πεζικού

Ύστερα από δύο ώρες οι σκαπανείς, υποστηριζόμενοι από πεζούς, εξόρμησαν. Η μάχη εξελίχθηκε άγρια. Σε μερικά σημεία οι Γερμανοί κατάφεραν να προελάσουν μόλις 30 μ. υφιστάμενοι βαριές απώλειες. Σε άλλο σημείο κατάφεραν να διασπάσουν την σοβιετική άμυνα και να φτάσουν στην όχθη του Βόλγα. Οι σκαπανείς του 305ου Τάγματος είχαν σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο.

Ωστόσο το πεζικό που έπρεπε να τους καλύψει καθηλώθηκε από τους Σοβιετικούς και σύντομα οι Γερμανοί σκαπανείς μάχονταν για τις ζωές τους, δεχόμενοι επίθεση και στα δύο ακάλυπτα πλευρά του τάγματος. Ωστόσο οι έμπειροι Γερμανοί δεν απογοητεύτηκαν και αντεπιτέθηκαν με αιχμή μια ομάδα πέντε ανδρών με ένα φλογοβόλο.

Αφού ανατίναξαν τα εμπόδια, οι πέντε αυτοί άνδρες εκκαθάρισαν, με το φλογοβόλο, τον χώρο, δωμάτιο το δωμάτιο, κατακαίγοντας τους αντιπάλους τους. Σταδιακά έφτασε και το πεζικό και οι Σοβιετικοί απωθήθηκαν.  Ωστόσο δεν κατορθώθηκε η συνέχεια της επίθεσης μέχρι τον Βόλγα, καθώς σοβιετικές δυνάμεις κάλυπταν με πυρά τα 200 μ. που χώριζαν τους Γερμανούς από τον μεγάλο ποταμό. Η επίθεση του 50ου Μηχανοκίνητου Τάγματος Μηχανικού ήταν λιγότερο επιτυχής και σταμάτησε. Το 336ο Τάγμα Μηχανικού κατάφερε να κερδίσει έδαφος, αλλά υποχρεώθηκε να το εγκαταλείψει, καθώς δεν υποστηρίχθηκε επαρκώς.

Στις όχθες του Βόλγα

Τα 162ο και 389ο τάγματα Μηχανικού έφτασαν στον Βόλγα, αλλά δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν την εκκαθάριση. Στον τομέα της 79ης ΜΠ επιτέθηκαν δύο τάγματα Μηχανικού που κατάφεραν να διεισδύσουν πίσω από το εργοστάσιο “Ερυθρός Οκτώβρης” και να φτάσουν στον Βόλγα, παγιδεύοντας περί τους 2.000 Σοβιετικούς στα ερείπια του εργοστασίου.

Ο ταγματάρχης Λίντεν συγκεντρώνοντας τις διάφορες αναφορές κατάλαβε ότι η επίθεση δεν εξελισσόταν όσο καλά υπολόγιζε. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι οι σκαπανείς του, φορτωμένοι με εκρηκτικά και εργαλεία, δεν μετέφεραν επαρκή πυρομαχικά, με ότι αυτό συνεπαγόταν. Επίσης το πεζικό δεν υποστήριξε, ούτε τροφοδότησε, όσο θα έπρεπε τους σκαπανείς, που μάχονταν σε ένα περιβάλλον που ευνοούσε απόλυτα τους αμυνόμενους Σοβιετικούς. Ο Λίντεν ζήτησε ενισχύσεις πεζικού αλλά η διοίκηση τις αρνήθηκε.

Έτσι η επίθεση συνεχίστηκε με τον ίδιο τρόπο και την επομένη, 12η Νοεμβρίου. Το 50ο Μηχανοκίνητο Τάγμα Μηχανικού επανέλαβε την επίθεση του και, αν και υπέστη πολύ βαριές απώλειες, εκκαθάρισε τους Σοβιετικούς στον τομέα του με φλογοβόλα, χειροβομβίδες και κάνιστρα βενζίνης. Νότια η γερμανική 38η ΜΠ, υποστηριζόμενη από το 294ο Τάγμα Μηχανικού έφτασε στον Βόλγα, κερδίζοντας μια ζώνη εδάφους εύρους 500 μ. περίπου.

Το βράδυ ο Λίντεν προχώρησε σε αναδιάταξη των δυνάμεών του ενισχύοντας το Συγκρότημα Μάχης 578 (578ο Σύνταγμα Γρεναδιέρων, 50ο Μηχανοκίνητο Τάγμα Μηχανικού) με το 162ο Τάγμα Μηχανικού. Η επίθεση των Γερμανών εξελίχθηκε σε μάχη σώμα με σώμα από δωμάτιο σε δωμάτιο του οικήματος 81. Οι Γερμανοί επικράτησαν και το 162ο Τάγμα Μηχανικού έφτασε στον Βόλγα, πίσω από το εργοστάσιο “Ερυθρό Οδόφραγμα”.

Αντίθετα η επίθεση του 336ου Τάγματος Μηχανικού αναχαιτίστηκε σχεδόν αμέσως. Άλλα τμήματα Μηχανικού εκκαθάρισαν πλήρως το εργοστάσιο “Ερυθρός Οκτώβρης”. Ισχυρές σοβιετικές αντεπιθέσεις αποκρούστηκαν. Με τους Γερμανούς να έχουν κερδίσει τμήματα της δυτικής όχθης του Βόλγα, η μάχη θα κερδιζόταν ή θα χανόταν από την ικανότητά τους να κρατηθούν εκεί, αποκόπτοντας τους εναπομείναντες στην πόλη Σοβιετικούς αμυνόμενους, που ωστόσο συνέχιζαν να μάχονται μέχρις εσχάτων.

Η τελική, άκαρπη, προσπάθεια

Την επομένη, 14η Νοεμβρίου, οι Γερμανοί επανέλαβαν τις επιθέσεις και πέτυχαν την ολοκληρωτική κατάληψη του εργοστασίου “Ερυθρό Οδόφραγμα” με χειροβομβίδες και φλογοβόλα, χάνοντας όμως το 60% των ανδρών τους. Νότια το 294ο Τάγμα Μηχανικού απέκρουσε σφοδρές σοβιετικές αντεπιθέσεις χωρίς υποστήριξη.

Το 50ο Μηχανοκίνητο Τάγμα Μηχανικού επίσης συνέχισε την επίθεση σημειώνοντας αργή, αλλά σταθερή πρόοδο. Οι επιτυχίες των σκαπανέων προκάλεσαν ενθουσιασμό στη γερμανική πλευρά, με την 6η Στρατιά να θεωρεί πλέον δεδομένη την κατάληψη του Στάλινγκραντ, καθώς οι στην πόλη σοβιετικές δυνάμεις είχαν περιοριστεί σε μια σειρά ετοιμοθάνατων θυλάκων.

Ωστόσο ενισχύσεις έφτασαν στην σοβιετική πλευρά. Παράλληλα όμως ετοιμαζόταν και η μεγάλη αντεπίθεση με σκοπό την περικύκλωση της γερμανικής 6ης Στρατιάς. Στο μεταξύ ο ταγματάρχης Λίντεν αναδιοργάνωσε και πάλι τις δυνάμεις του με σκοπό την τελική εκκαθάριση της πόλης. Ωστόσο η γερμανική επίθεση δεν προχώρησε καθώς, όπως αναφέρθηκε, οι Σοβιετικοί είχαν ενισχυθεί ενώ οι Γερμανοί όχι.

Η 16η Νοεμβρίου πέρασε χωρίς κάτι σημαντικό, με τους Γερμανούς να πιέζουν ολοένα και πιο ασθενώς, λόγω εξάντλησης και απωλειών. Παρόλα αυτά η 24η ΜΠα υποστηριζόμενη από το 389ο Τάγμα Μηχανικού κατάφερε να φτάσει κυριολεκτικά στην όχθη του Βόλγα. Εκεί όμως καθηλώθηκε. Τις επόμενες δύο ημέρες ο Λίντεν επιχείρησε νέα αναδιοργάνωση των δυνάμεών του και συνέχισε την επίθεση, αλλά χωρίς να επιτύχει τον τελικό αντικειμενικό του σκοπό.

Τα ξημερώματα της 19ης Νοεμβρίου δε, καθώς ετοιμάζονταν μια ακόμα επιθετική προσπάθεια, οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν από τον ήχο χιλιάδων πυροβόλων που έβαλαν εκατέρωθεν της πόλης. Η μεγάλη αντεπίθεση του Ερυθρού Στρατού με στόχο την περικύκλωση της γερμανικής 6ης Στρατιάς είχε αρχίσει. Τους επόμενους μήνες οι Γερμανοί σκαπανείς και οι λοιποί συνάδελφοί τους των άλλων όπλων δεν θα μάχονταν για τη νίκη αλλά για την επιβίωσή τους.