Γιατί ο Κολοκοτρώνης φορούσε αυτήν την περικεφαλαία
25/03/2023
Πολλοί αναρωτιούνται για την περίεργη περικεφαλαία του Κολοκοτρώνη, την οποία μάλιστα φοράει στο έφιππο αδριάντα μπροστά από την Παλαιά Βουλή. Το 1884, οι Ναυπλιώτες συγκεντρώνουν ένα ποσό και αναθέτουν στον γλύπτη Λάζαρο Σώχο τη δημιουργία ενός ανδριάντα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Ο Σώχος έκανε την απαραίτητη έρευνα αποφάσισε να αποτυπώσει τον ήρωα με την αυθεντική του μορφή.
Η επιτροπή, όμως, δεν φανταζόταν τον ήρωα όπως πραγματικά ήταν, δηλαδή με μακριά μαλλιά και ξυρισμένο εμπρός το κεφάλι. Έτσι ανάγκασαν το γλύπτη να του κοτσάρει την αρχαιοπρεπέστατη και όλο μεγαλείο περικεφαλαία. Ο γλύπτης, όμως, επειδή είχε άλλη γνώμη, παρόλο που δέχτηκε να κάνει την παρέμβαση, άφησε ένα μικρό μήνυμα κάτω από την περικεφαλαία που ανακαλύφθηκε το 2002 κατά τη συντήρηση του έργου. Η επιγραφή έλεγε: «Παρά τη θέλησιν του Σώχου, Κολοκοτρώνη μου, ξαναφόρεσε την περικεφαλαία, Paris 1909».
Το 1ο Σύνταγμα του Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού (1810-12) ήταν σύνταγμα ελαφρού πεζικού, το οποίο ιδρύθηκε ως τοπική μονάδα σε βρετανική υπηρεσία αποτελούμενο κυρίως από Έλληνες και Βρετανούς αξιωματικούς που υπηρετούσαν κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων. Αργότερα έγινε κανονικό σύνταγμα του Βρετανικού Στρατού ως το 1ο Ελληνικό Ελαφρύ Πεζικό (“Δούκας της Υόρκης”) (1812-16). Δεν είχε επίσημη σχέση με το σύγχρονο κράτος της Ελλάδας ή με την Φιλική Εταιρεία. Ωστόσο, αρκετοί μελλοντικοί ηγέτες πολέμησαν στις τάξεις του, όπως και αρκετοί κλέφτες και αρματολοί.
Ο βρετανικός στρατός κατά τη διάρκεια των ναπολεόντειων πολέμων ήταν αρχικά μικρός, σε σύγκριση με άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπως η Γαλλία και η Πρωσία. Ο βρετανικός στρατός χρησιμοποίησε ξένους εθελοντές (Γάλλους βασιλικούς, Γερμανούς, Έλληνες και Κορσίικανούς) για να συμπληρώσει τις δυνάμεις του. Το 1813 το ένα πέμπτο του στρατού, 52.000 άντρες, ήταν τέτοιου είδους εθελοντές. Το 1813 έφτασε να έχει πάνω από 250.000 άνδρες.
Πολλοί Έλληνες που διώχθηκαν από τους Οθωμανούς κατέληξαν στα Ιόνια νησιά. Όταν η Βρετανία έγινε εχθρός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παρέσχε στους εξόριστους Έλληνες μια ευκαιρία να βλάψουν τον ξένο δυνάστη. Όταν η Βρετανία κατέλαβε τα Ιόνια Νησιά, αρχικά βασιζόταν σε μικρή στρατιωτική δύναμη. Μαζί με τις τοπικές εθελοντικές πολιτοφυλακές (η μεγαλύτερη ήταν στη Ζάκυνθο) και αριθμούσε 2.000 άνδρες στη Ζάκυνθο, ενώ άλλες 2.000 άνδρες ήταν διασκορπισμένοι στα άλλα νησιά. Οι πολιτοφύλακες ήταν οπλισμένοι με δικά τους έξοδα και υπηρετούσαν αμισθί.
Η ιστορία της μονάδας
Αυτοί οι ένοπλοι Έλληνες από τα νησιά και την ηπειρωτική Ελλάδα είχαν διαφορετικό επίπεδο στρατιωτικής εμπειρίας. Ανάμεσά τους ήταν και οι Κολοκοτρωναίοι. Τότε, η Βρετανία αποφάσισε να σχηματιστεί μια ελίτ, αμειβόμενη μονάδα μεταξύ των έμπειρων στρατιωτικών και να τους προσφερθεί πρόσθετη εκπαίδευση. Σε αυτήν κατατάχτηκε ο μετέπειτα αρχιστράτηγος του Αγώνα.
Το σύνταγμα ιδρύθηκε στα Ιόνια το Μάρτιο 1810 από τον λοχαγό Ρίτσαρντ Τσερτς, ο οποίος είχε εμπειρία διοίκησης μη Βρετανών από την προηγούμενο υπηρεσία του με τους Royal Corsican Rangers. Αρχικά, η εξουσιοδοτημένη δύναμη ήταν ένα τάγμα 800 ανδρών, η πραγματική του δύναμη ήταν 548 αξιωματικοί και άνδρες όταν συμμετείχε στην πρώτη του επιχείρηση, την κατάληψη της Λευκάδας (τότε Santa Maura), αλλά υπέστησαν υψηλές απώλειες.
Αργότερα, μεταφέρθηκε στη Ζάκυνθο, η οποία χρησίμευσε ως βάση του, όπου και έφτασε στην πλήρη δύναμη του. Το 1811, ο Τσερτς προήχθη σε ταγματάρχη και ο ταξίαρχος Ρόμπερτ Όσβαλντ, μέχρι τότε διοικητής του 35ου Συντάγματος Πεζικού, τοποθετήθηκε διοικητής του Ελληνικού Σώματος Ελαφρού Πεζικού, το οποίο τότε αποτελείτο μόνο από το 1ο Σύνταγμα με δύναμη τάγματος. Η στρατολόγηση άρχισε για το 2ο σύνταγμα.
Το σύνταγμα το 1812 έγινε επίσημο σύνταγμα του βρετανικού στρατού με εγκεκριμένη δύναμη 1.129 ανδρών. Απεστάλη για να καταστείλει εξέγερση στο Μαυροβούνιο τον Ιούνιο του 2012, αλλά απέφυγε την αποστολή στη Σικελία το 1813. Στις 22 Μαΐου 1813 η μονάδα επιθεωρήθηκε και βρέθηκε ότι βρίσκεται σε όχι καλή κατάσταση. Ο Τσερτς είχε τραυματιστεί σοβαρά στο χέρι στη Λευκάδα και δεν επέστρεψε στο σύνταγμα.
Προήχθη σε αντισυνταγματάρχη και τοποθετήθηκε διοικητής του 2ου Συντάγματος Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού. Στις 2 Φεβρουαρίου 1813 ο Χένρι Κουίλερ του 85ου Συντάγματος Πεζικού τοποθετήθηκε διοικητής του συντάγματος. Απόσπασμα 250 στρατιωτών συμμετείχε στις βρετανικές αποστολές κατά της Γένοβας και της Λα Σπέτσια την άνοιξη 1814. Το σύνταγμα διαλύθηκε το 1816. Οι αξιωματικοί ήταν Έλληνες, εκτός από κάποιους Βρετανούς. Η καθημερινή γλώσσα ήταν ελληνική. Ωστόσο, για να αποφευχθεί η σύγχυση όταν το σύνταγμα τοποθετούντο με άλλες βρετανικές μονάδες, χρησιμοποιούντο αγγλικά για τα παραγγέλματα. Αυτή ήταν η πρακτική σε όλες τις ξένες μονάδες στον βρετανικό στρατό.
Οργάνωση και διοίκηση
Οι άνδρες του συντάγματος, αναφέρεται ότι, φορούσαν την “αρβανίτικη στολή” το 1810, όπως είχε περιγράψει την φουστανέλα ο Μπάιρον. Οι κανονισμοί τους ανέφεραν ότι «τα ρούχα και τα ενδύματα έπρεπε να γίνονται με αρβανίτικο τρόπο». Οι στρατιώτες φορούσαν κόκκινα σακάκια με κίτρινες μανσέτες, επενδύσεις και διακοσμητικά. Για τους αξιωματικούς ήταν χρυσά και λευκά, πάνω σε ένα λευκό πουκάμισο, φουστανέλα, παντελόνες και κάλτσες.
Τα καλύμματα κεφαλής ήταν συνήθως ένα κόκκινο καπάκι (που μοιάζει με φέσι ή μικρό μπερέ, όπως το φάριο των Ελλήνων Ευζώνων). Σε μερικές ζωγραφιές της εποχής, οι αξιωματικοί και οι άντρες απεικονίζονται, φορώντας κεφαλόδεσμους αντί για καπάκια. Οι αξιωματικοί φορούσαν ένα κόκκινο κόκκινο κράνος δραγώνων, όπως φαίνεται σε απεικόνιση του Ρίτσαρντ Τσερτς και των μεταγενέστερων σχεδίων και πινάκων του ελληνικού πολέμου της Ανεξαρτησίας (μετά το 1821), όπου ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης φέρεται να φορά το κράνος. Απ’ ότι ξέρουμε, όμως ο Αρχιστράτηγος δεν ήταν και πολύ φίλος αυτού του καλύμματος. Ο σταυρός στην περικεφαλαία, πάντως, είναι μεταγενέστερη προσωπική του προσθήκη.
Τα υποδήματα περιγράφονται στον κανονισμό ως “δεμένα σανδάλια” και σε εικονογραφήσεις μοιάζουν λιγότερο με τα τσαρούχια των Ευζώνων και περισσότερο με γουρουνοτσάρουχα. Επιπλέον έχουν κορδόνια για να συγκρατούνται στα πόδια. Οι αξιωματικοί απεικονίζονται να φορούν ψηλότερα παπούτσια τριών τετάρτων ή κοντές μπότες. Τα στρατεύματα αρνούνταν να μεταφέρουν βρετανικούς γυλιούς, παρά μόνο σακίδια με έναν ιμάντα περασμένα χιαστί.
Κολοκοτρώνης και Τσερτς
Οι άνδρες είχαν οπλισθεί αρχικά με καριοφίλια και σταδιακά προτιμούσαν τα βρετανικά μουσκέτα (Brown Bess), τα οποία και τους δόθηκαν το 1813. Έφεραν σπαθοειδή ξιφολόγχη στις ζώνες μέσης, τις οποίες είχαν αντί για εξαρτήσεις επ’ ώμου ή σταυροειδείς ζώνες (αυτό ήταν επίσης συνηθισμένο μεταξύ των βρετανικών μονάδων ελαφρού πεζικού και μονάδων τυφεκιοφόρων. Οι αξιωματικοί έφεραν μακρύτερες σπάθες, όπως και τα ελαφρά αντίστοιχα σπαθιά πεζικού στην Δυτική Ευρώπη.
Οι στρατιώτες υποτίθεται ότι έπρεπε να εφοδιαστούν με πιστόλια, αλλά μετά από “συνετή σκέψη” αποφασίστηκε να μην τους δώσουν πιστόλια, καθώς ήταν, κατά την άποψη ενός ιστορικού «πάντα ευέξαπτοι». Οι αξιωματικοί έφεραν πιστόλια. Τουλάχιστον μια ζωγραφιά της εποχής από τον Τσαρλς Χάμιλτον Σμιθ δείχνει στρατολογημένους άνδρες του 2ου συντάγματος που φέρουν πιστόλια.
Άλλος πίνακας του Γκόνταρτ δείχνει στρατιώτη με ένα μόνο πιστόλι, ενδεχομένως γαλλικού τύπου, ενώ ένας άλλος δείχνει ένα αξιωματικό του 1ου συντάγματος με ζευγάρι πιστολιών.
Ο Κολοκοτρώνης συνήθως έφερε δύο εγχάρακτα πιστόλια και έναν θώρακα τύπου ιππικού, τα οποία εκτίθενται τώρα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας. Ο Ρίτσαρντ Τσερτς απεικονίστηκε φορώντας μια παρόμοια στολή με κράνος και θώρακα με μεταλλικές περικνημίδες και “χρυσές” επιγονατίδες στολισμένες με κεφαλές λεόντων μαζί με μια εκδοχή της στολής του αδελφικού συντάγματος της μονάδας σε έναν πίνακα που στεγάζεται τώρα στη Βασιλική Πινακοθήκη.
Οι δύο αυτές στολές που έχουν αρχαία ελληνικά στοιχεία προορίζονταν μάλλον για τελετές και δεν φορούνταν στο σύνολό τους σε μάχες, αν και ο Κολοκοτρώνης φορούσε μερικές φορές το κράνος όταν πολεμούσε, ακόμα και μετά την διάλυση του συντάγματος. Ως αξιωματικοί και οι δύο θα είχαν το προνόμιο να έχουν πιστόλια και στην καριέρα του Κολοκοτρώνη ως κλέφτη η μεταφορά περισσότερων από ένα πιστόλι δεν ήταν ασυνήθιστη.
