Η απόκρυφη σημασία της 28ης Οκτωβρίου

Ας μη νομιστεί ότι, το 1940, τυχαία επιλέχτηκε η ημερομηνία της 28ης Οκτωβρίου, προκειμένου να εξαπολυθεί η ιταλική κατά της Ελλάδας επίθεση. Κάθε άλλο! Ο Οκτώβριος, 8ος μήνας του ρωμαϊκού χρόνου που άρχιζε τον Μάρτιο, ήταν χρονική περίοδος “βεβαρυμένη” με χρησμούς, μαντείες και τα παρεμφερή. Πράγματι, την 28η Οκτωβρίου 312 νίκησε ο Μέγας Κωνσταντίνος τον ισχυρό αντίπαλό του Μαξέντιο στη Μιλβία γέφυρα και την ίδια ημερομηνία, το έτος 1922, επιτεύχθηκε ο σκοπός της “Πορείας προς τη Ρώμη”, με αποτέλεσμα να καταλάβει ο Μουσολίνι την εξουσία.

Γιατί η συγκεκριμένη ημερομηνία έχει τόση σημασία; Προκειμένου να απαντηθεί  το ερώτημα, επιβάλλεται η ανασκόπηση των πρώτων φάσεων της Εκκλησιαστικής Ιστορίας. Ο εκχριστιανισμός της Ευρώπης άρχισε το φθινόπωρο του 312, χάρη στη νίκη του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Μέχρι τότε η Χριστιανική Εκκλησία ήταν θύμα διωγμών από την πλευρά των αρχών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Και αυτή η  συνεχής, αιματηρή καταπίεση εγκυμονεί δύο βασικά ερωτήματα:

• Πρώτον, γιατί η ρωμαϊκή εξουσία θανατηφόρως καταδίωκε τους Χριστιανούς; Η αυτοκρατορική Ρώμη ήτανε κράτος  ανεξίθρησκο και σε τέτοιο, μάλιστα, βαθμό, ώστε να υιοθετεί τη λατρεία θεοτήτων των λαών που είχε υποτάξει. Για ποιο, λοιπόν, λόγο κάθε τόσο εξαπολύονταν  διωγμοί κατά των Χριστιανών;
• Δεύτερον, εφόσον η Χριστιανική Θρησκεία αντιμετώπισε τόσο βίαιη αντίδραση, πώς τελικώς κατόρθωσε να υπερνικήσει τους διώκτες της και να γίνει το επίσημο θρήσκευμα του ρωμαϊκού κράτους;

Συνήθως οι ιστορικοί παραμένουν αμήχανοι  μπροστά σε αυτά τα οιονεί παράδοξα και ομολογούν αδυναμία ερμηνείας τους. Ακόμη και ο  Άρνολντ Τζόουνς (1904-1970), επιφανής βιογράφος του Μεγάλου Κωνσταντίνου, σχετικώς αποφεύγει τις εξηγήσεις. Η πραγματικότητα όμως είναι τόσο “ογκώδης”, ώστε κανείς καταλήγει να μη μπορεί να τη δει. Συγκεκριμένα: Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, μετά τον θάνατό τους, θεωρούνταν θεοί.

Το ανέκδοτο της αρχαίας Ρώμης

Και παραμένει αλησμόνητο το πιο χαριτωμένο ανέκδοτο της αρχαίας Ρώμης. Ένας μονάρχης  είχε αρρωστήσει σοβαρά. Μαζεύτηκαν λοιπόν γύρω του γιατροί κάθε είδους, ένας έλεγε τούτο,  άλλος κάτι άλλο, κάποιος τρίτος πρότεινε  φάρμακα δικής του επινόησης κ.ο.κ. Μια στιγμή, μετά από συζητήσεις και την από τον ασθενή κατάποση ποικίλων ιαματικών ουσιών, κάποιος από το “ιατρικό συμβούλιο” ρώτησε τον άρρωστο ηγεμόνα: «Αύγουστε (=Σεβαστέ) πώς είσαι;» Και ο αυτοκράτορας, διατηρώντας μέχρι θανάτου τη χιουμοριστική διάθεση της αρχαίας ρωμαϊκής αριστοκρατίας, απάντησε: «Χάρη στις σοφές σας συμβουλές και τις στοργικές σας φροντίδες, σε λίγο γίνομαι θεός!»

“Θεός”, λοιπόν, ο νεκρός αυτοκράτωρ… και ο όποιος διάδοχός του λατρευόταν και αυτός ως μοναδικός “υιός θεού”. Οι Χριστιανοί, όμως, αποκαλούσαν “Υιόν Θεού” τον Ιησού, με αποτέλεσμα οι ρωμαϊκές αρχές να τους υποπτεύονται πως συνωμοτούσαν ενάντια στον εκάστοτε εξουσιαστή. Εξαπολύονταν, κατά συνέπεια, διωγμοί με τις συνακόλουθες φρικαλέες σκηνές σε αμφιθέατρα των μεγάλων πόλεων, όπου  οπαδοί της νέας θρησκείας καίγονταν ζωντανοί, κατασπαράζονταν από άγρια θηρία κ.τ.λ.

Αυτοί οι τελευταίοι, πάντως, δεν πτοούνταν και, πιστεύοντας πως βίωναν σε κυριολεκτικώς “Εσχάτους Καιρούς”, επινόησαν το περίφημο ακρωνύμιο ΙΧΘΥΣ, που σήμαινε “Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ”.  Το κόλπο όμως γρήγορα έγινε κατανοητό, με αποτέλεσμα αυθωρεί και παραχρήμα να συλλαμβάνονται όσοι ζωγράφιζαν ψάρια στο χώμα, ή και απλώς ξεστόμιζαν την “εκρηκτική” αρχαιοελληνική λέξη. Έτσι, οι διωγμοί συνεχίστηκαν έως και τα πρώτα έτη του 4ου μ.Χ. αιώνα, λίγο πριν, δηλαδή, από την άνοδο του Μεγάλου Κωνσταντίνου σε θέση εξουσίας.

Και να που τώρα επιτέλλει το άλλο ερώτημα: Πώς άντεξε η Χριστιανική Εκκλησία; Πώς μπόρεσε να αναδειχθεί νικήτρια σε αυτόν τον σε βάρος της άνισο και τελείως απάνθρωπο αγώνα; Έχουν προταθεί απαντήσεις πολλές μα όχι ικανοποιητικές. Πράγματι, δεν υπήρξε ούτε μέρος της ρωμαϊκής επικράτειας, αλλά ούτε και τμήμα της ρωμαϊκής κοινωνίας που πλήρως να ασπάστηκε τη Θρησκεία του Χριστού. Τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα παρέμειναν ειδωλολατρικά ακόμη και μετά τον –χάρη στον Μέγα Κωνσταντίνο και τους διαδόχους του– εκχριστιανισμό του Κράτους.

Cherchez la femme

Ακριβώς το ίδιο –και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση– παρατηρήθηκε στους αγροτικούς πληθυσμούς. Στη νότια εσχατιά της Πελοποννήσου, ως γνωστόν, υπήρχαν ειδωλολατρικές κοινότητες μέχρι τον 10ο μ.Χ. αιώνα! Όσον αφορά τους “φιλοσόφους”, δηλαδή τους διανοούμενους, αυτοί απέστεργαν την αποδοχή του Χριστιανισμού τόσο πολύ, ώστε ο Ιουστινιανός Α’ (527-565) αναγκάστηκε να κλείσει τις Σχολές των Αθηνών, που αποτελούσαν το Πανεπιστήμιο της ρωμαϊκής επικράτειας, και να υποβάλει τους εκεί καθηγητές σε διωγμό έμμεσο μα αποτελεσματικό. Μήπως οι δούλοι και γενικώς τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα έσπευσαν να ασπαστούν τον Χριστιανισμό; Προ πολλού έχει απορριφθεί κατηγορηματικώς και πειστικώς η άποψη αυτή και μάλιστα από τον ημέτερο Εμμανουήλ Ροΐδη (1836-1904).

Αλλού λοιπόν βρίσκεται η εξήγηση του εν λόγω φαινομένου και η εξήγηση εντοπίζεται στις γυναίκες. Το γυναικείο φύλο ρέπει προς τη μονογαμία. Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι βεβαίως σέβονταν τον θεσμό της οικογένειας, αλλά όχι και σε σημείο που να θεωρούν αυτήν την τελευταία ως αδιάλυτη. Ο Χριστιανισμός, αντιθέτως, περιέβαλε τον γάμο με αγιότητα («ους ο Θεός συνέζευξε άνθρωπος μη χωριζέτω»).

Έτσι, η μεν Καθολική Εκκλησία μέχρι πριν από λίγο καιρό δεν επέτρεπε το διαζύγιο, ενώ η Ορθόδοξη “ανέχεται” μόνο τρεις –διαδοχικούς εξυπακούεται!– γάμους. Συνακολούθως, οι γυναίκες ιδίως των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων του ελληνορωμαϊκού κόσμου, που συχνά εγκαταλείπονταν από τους άντρες τους, στρέφονταν προς τον Χριστιανισμό. Και αυτό είχε μεγάλες συνέπειες.

Οι γιοι εγκαταλελειμμένων συζύγων, εφόσον ο φευγάτος πατέρας τους ήταν οικονομικώς και κοινωνικώς ισχυρός, γίνονταν αξιωματικοί του ρωμαϊκού στρατεύματος. Και αυτό, επειδή η  βασική προϋπόθεση που εν προκειμένω απαιτούνταν ήταν η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής, η οποία συνήθως απέρρεε από την “καλή” καταγωγή. Όπως όμως ήτανε φυσικό, οι συγκεκριμένοι αξιωματικοί παρέμεναν συναισθηματικώς προσκολλημένοι στις παρατημένες μητέρες τους. Ο ισχυρός δεσμός μεταξύ του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της  Αγίας Ελένης, την οποία είχε “αφήσει” ο πατέρας του, Κωνστάντιος ο Χλωρός, μπορεί να θεωρηθεί χαρακτηριστική. Έτσι, έφτασε η στιγμή κατά την οποία αριθμός ιδιαιτέρως υπολογίσιμος των στελεχών του  ρωμαϊκού στρατού ήτανε φανερά ή κρυφά Χριστιανοί.

Η 28η Οκτωβρίου για τον Μουσολίνι

Ας επιστρέψουμε όμως στην 28η Οκτωβρίου. Προκειμένου ο Μέγας Κωνσταντίνος επιτυχώς να συνεχίσει την πορεία του προς τη μονοκρατορία, έπρεπε να νικήσει βασικό αντίπαλό του, τον Μαξέντιο, που κατείχε τη Ρώμη. Ο τελευταίος, προσκολλημένος στα ειδωλολατρικά ήθη, είχε οσφρανθεί τον σιωπηρό εκχριστιανισμό μεγάλου μέρους των Ρωμαίων αξιωματικών και, εν όψει της μάχης, αγωνιωδώς προσέφυγε σε μάντεις. Και αυτοί τού προμήνυσαν ότι «την 28η Οκτωβρίου έμελλε να καταστραφεί ο εχθρός της Ρώμης».

28 Οκτωβρίου! Έτυμον της λέξης Οκτώβριος είναι το “οκτώ”, σχεδόν ομόηχο στα ελληνικά και τα λατινικά (octo). Και είναι άξιον θαυμασμού το ότι, μέχρι σήμερα, ο αριθμός 8 θεωρείται σύμβολο μεγαλείου και τύχης. Ακόμη και οι φαντάροι μας, όποτε βλέπουν συνάδελφό τους να επιτυγχάνει μετάθεση ευνοϊκή/χαριστική, ανακράζουν: «Μα τι οχτάρι που έχει αυτός!» Έτσι ο Μαξέντιος, πιστεύοντας πως ο Κωνσταντίνος ήταν “ο εχθρός της Ρώμης”, αποφάσισε να επωφεληθεί από τα δύο “οχτάρια” (28η του 8ου μήνα) και έδωσε εκείνη την ημέρα τη μάχη του. Και όμως περιτράνως νικήθηκε και, συνακολούθως, έπεσε και ξεψύχησε μέσα σε λασπόνερα του Τίβερι, πάνω από τον οποίο περνούσε η Μιλβία γέφυρα. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά…

Εκτός από τις σχετικές πεποιθήσεις του Μουσολίνι. Αυτός ήταν άθεος. Πίστευε πάντως ότι ο Χριστιανισμός είχε εξελιχθεί από “ιουδαϊκή αίρεση” σε θρησκεία παγκόσμια λόγω τού –μετά τη νίκη του Μεγάλου Κωνσταντίνου κατά το 312– εκχριστιανισμού τής Ρώμης. Συνακολούθως, επινόησε λύση ευφυέστατη του προβλήματος που τότε ταλάνιζε την Ιταλία, δηλαδή την από την Καθολική Εκκλησία άρνηση  αναγνώρισης τής  Ρώμης ως πρωτεύουσας του ιταλικού Κράτους. Οι Πάπες, πράγματι, θεωρούσαν αυτήν την τελευταία ως “έδαφος της Εκκλησίας”, έρεισμα κύριο της κοσμικής τους εξουσίας.

Έχθρα μεγάλη λοιπόν χώριζε την Παποσύνη από την ιταλική μοναρχία, έως ότου ο Μουσολίνι σκέφτηκε τη λύση του Βατικανού ως Κράτους κυρίαρχου και ανεξάρτητου. Ο τότε βασιλιάς της Ιταλίας, Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ’ επικρότησε αυτήν την ιδέα, με αποτέλεσμα, όταν κατά τη μοιραία ημερομηνία της 28ης Οκτωβρίου 1922 τού ζητήθηκε να υπογράψει το διάταγμα κήρυξης της ιταλικής επικράτειας σε Κατάσταση Πολιορκίας (κάτι που θα ματαίωνε την άνοδο  των Φασιστών στην εξουσία), αρνήθηκε να το κάνει.

Λίγες μέρες αργότερα ο Μουσολίνι ήταν πρωθυπουργός και όταν το 1940 σχεδιάστηκε η κατά της χώρας μας επίθεση, ευχαρίστως αποδέχτηκε ως ημερομηνία έναρξής της την 28η Οκτωβρίου. Και αυτό, διότι είχε κατά νουν την 28η Οκτωβρίου του Μεγάλου Κωνσταντίνου αλλά και τη δική του τού έτους 1922… Όπως, όμως, οι αγρότες της Κάτω Ιταλίας συνηθίζουν να λένε, «το να περιφρονεί κανείς τις προλήψεις είναι καταστροφικό, αλλά και το πλήρως να βασίζεται σε αυτές επισύρει ατυχία».