Η Χ Μεραρχία του ΕΔΕΣ κατά των Αλβανοτσάμηδων στη Θεσπρωτία – Μαρτυρία

Το ΙΙ/16 Τάγμα της Χ Μεραρχίας του ΕΔΕΣ τελούσε υπό τις διαταγές του τότε λοχαγού Ζιώγα. Διοικητής της μεραρχίας ήταν ο Βασίλειος Καμάρας. Η Χ Μεραρχία δραστηριοποιήθηκε στην Θεσπρωτία μαχόμενη κατά των Γερμανών και των Αλβανών Τσάμηδων συνεργατών του Άξονα. Οι δυνάμεις της Μεραρχίας βρέθηκαν αντιμέτωπες των Τσάμηδων και στο διάστημα 4-11 Αυγούστου 1944.

Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ συγκρούστηκαν με τους Τσάμηδες και τους εξεδίωξαν σταδιακά από το ελληνικό έδαφος. Αυτό το γεγονός αποτελεί ακόμα και σήμερα αιτία για ανόητες αιτιάσεις από την πλευρά της Αλβανίας, παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι οι Τσάμηδες και συνεργάτες των Γερμανών ήταν και τρομακτικά εγκλήματα κατά των Ελλήνων διέπραξαν.

“Οι οπλισθέντες υπό των Γερμανών και συμπράττοντες μετά τούτων Τουρκαλβανοί (Τσάμηδες) εκράτουν θέσεις έναντι των δυνάμεων της Χ Μεραρχίας ΕΟΕΑ απειλούντες την επανακατάληψιν της Παραμυθιάς και Πάργας. Παρά την ελεεινή ταύτην στάσιν των η Μεραρχία κατ’ επανάληψιν εκάλεσε τούτους να παραδώσουν τα όπλα εγγυομένης της ασφαλείας των. Εις τας λαβούσας χώραν τότε συνενοήσεις του Τχου Κρανιά Αρ. Διοικητού του Συντάγματος και τούτων έλαβον μέτρα και αντιπρόσωποι της συμμαχικής αποστολής”, αναφέρει σε έκθεσή του του 1956 ο Ζιώγας.

“Παρά τας προς τούτο εκκλήσεις και της Αποστολής, οι Τουρκαλβανοί ούτοι δεν ηνόουν να έλθουν εις σοβαράς συμφωνίας. Διετήρουν την μετά των Γερμανών σύμπραξιν και απέφευγον συνάντησιν προς συνενόησιν. Όχι μόνον τούτο, αλλά και η στάσις των εγένετο πλέον εχθρική. Ενήργουν επιδρομάς κατά των χωρίων Δράγανη – Ψάκκα – Γκρίκα κειμένων μεταξύ των δυο παρατάξεων καθ’ ας έκαιον τα εις τα αλώνια συγκεντρωμένα δημητριακά και ήρπαζον τα αιγοπρόβατα. Όσους δε εκ των κατοίκων κινούντο απομονωμένως εδολοφονούσαν, εξαναγκάζοντες ούτω αυτούς να εγκαταλείψουν τα χωρία των.

“Η Μεραρχία εν τω μεταξύ είχε πληροφορίας ότι με’ ολίγας ημέρας θα ήρχοντο εις ενίσχυσιν των Τουρκαλβανών ισχυρά τμήματα της αλβανικής τσέτας, οπότε εν συνδιασμώ μετά των γερμανών θα ενελάμβανον επίθεσιν προς ανακατάληψιν της Παραμυθιάς. Σοβαρός όθεν ήτο ο κίνδυνος. Κατόπιν τούτου αι Διοικητικαί αρχαί των ΕΟΕΑ συνηγορούσης και της συμμαχικής αποστολής, διέταξαν επίθεσιν κατά των τουρκαλβανών τούτων προς διάλυσιν των ενόπλων και αφοπλισμόν αυτών. Η Μεραρχία εξέδωσε την υπ’ αριθ.233/2-8-44 διαταγήν επιχειρήσεων.

Ι. Εχθρός: Θετικαί πληροφορίαι φέρουν ότι Μουσουλμάνοι μεταφέρουν τα γυναικόπαιδα εκ περιοχής της Τσαμουριάς εις περιοχήν Γκρόπα και ότι κατόπιν συμφωνίας με αλβανικήν Τσέταν αναμένουν ενισχύσεις προς ισχυροποίησιν των γραμμών και δεν αποκλείεται να ενεργήσουν επίθεσιν εναντίον μας.

ΙΙ. Κατόπιν των ανωτέρω πληροφοριών η Μεραρχία απεφάσισε να καταλάβη τα υψώματα ΒΔ Γκρίκας, Ψάκκα, Νικολίτσι προς βελτίωσιν της βάσεως εξορμήσεως και ίνα διευκολυνθώμεν διά μελλοντικάς προς Τσαμουργιάν επιχειρήσεις.

ΙΙΙ. Προς τούτο το 16ο Σύνταγμα πεζικού άμα τη έω 4-8-44 θα επιτεθή εν τη κατευθύνσει Αγ. Θεόδωροι – Τσούκα, θα καταλάβη και εξασφαλίση:

Α΄χρόνω: Το συγκρότημα των υψωμάτων Γκρεμπάλα-Κιάφα Ντάρλη-Μάλι Κλάδι-Τροχάλι.

Β΄χρόνω: Τα αμέσως δυτικά υψώματα Δράγανη μέχρι και του υψώματος Ζένει. Μετά την κατάληψιν των υψωμάτων Γκρεμπάλα ύψ. Κιάφα Ντάρλη, να αφήση εις αυτό οργανικόν τμήμα με αποστολήν να καλύψη τα πλευρά του Συντάγματος και να αποκρούση ενδεχομένην επίθεσιν των Μουσουλμάνων εκ της περιοχής Γκρόμπα.

ΙV. Καθ’ ον χρόνον το 16ο Σ.Π. θα επιτίθεται εις την ως άνω περιοχήν ο 5ος λόχος του 5ου Συντάγματος ενισχυμένος υπό των ενόπλων εφέδρων θα απασχολή διά πυρών τα τουρκαλβανικά τμήματα τα ευρισκόμενα εις ύψ. Μεγάλη Ράχη και ακολούθως το ύψ. Μποζούρ.

V. Το 28ο Σ.Π. ευθύς ως αντελήφθη την εκδήλωσιν της ημετέρας επιθέσεως, κατά τον ως άνω χρόνον να απασχολή διά πυρών τον έναντι αυτού εχθρόν και να είναι έτοιμον δι’ ενδεχομένην προς τα πρόσω κίνησιν.

VI. Τέλος κατά την διάρκειαν των επιχειρήσεων συνιστώ ψυχραιμίαν, αποφασιστικότητα, τάξιν και συνοχήν, πειθαρχίαν, απαραίτητα στοιχεία διά την επιτυχίαν της επιχειρήσεως.

“Ως προκύπτει εκ της ανωτέρω διαταγής η κατάληψις των αντικειμενικών σκοπών ανετίθετο εις το 16ο Σύνταγμα ο Διοικητής του Συντάγματος Τχης Κρανιάς, εις το υπ’ εμέ ΙΙ Τάγμα ανάθεσε την εκ δεξιόν κατά μέτωπον επίθεσιν κατά του εχθρού.

“Οι Τουρκαλβανοί προέβαλον επί της πρώτης των γραμμής βραχείαν αντίστασιν διαρκέσασα ημίσιαν περίπου ώραν μεθ’ ο λόγω του πλήρους αιφνιδιασμού των και της ορμής των ανταρτών, ετράπησαν προς τα όπισθεν φυσικάς οχυράς θέσεις, αι οποίαι κατέχοντο υπό πολλών τμημάτων των. Οι αντάρτες του Συντάγματος καταγόμενοι άπαντες εκ της περιοχής Τσαμουργιάς, μένεα πνέοντες κατά των μισαρών τούτων σφαγέων του ελληνισμού της Τσαμουριάς και εμπρηστών των χωρίων των, αλαλάζοντας και με φρενήρη ενθουσιασμόν καταδίωκον αυτούς.

“Το υπό τον Υπλγό Τσίγκαν ΙΙΙ Τάγμα, ευρισκόμενον εις Γκρίκα θα επετίθετο επίσης κατά μέτωπον εκ του αριστερού. Πρώτος αντικειμενικός σκοπός ήτο η κατάληψις των υψωμ. Γκρεμπάλα – Κιάφα Νταρλή – Μάλι Κλάδι – Τροχάλι. Το εσπέρας της 3-4 Αυγούστου εν πάσει μυστικότητι συνεκέντρωσα το τάγμα μου εις Αγίους Θεοδώρους. Άμα ως επήλθεν το σκότος, εκινήθην δι’ ολοκλήρου του τάγματός μου. Διοικηταί των λόχων ήσαν οι αυτοί οίτινες είχον λάβει μέρος εις την μάχην Αγίων Θεοδώρων (5ος λόχος ο Υπίλαρχος Χριστόπουλος, 6ος ο Υπλγός Γριβάκος και λόχων Μηχανημάτων ο Υπλγός Παναγιωτακόπουλος).

“Επροπορεύετο ο 5ος λόχος, έπετο ο 6ος και κατόπιν ο λόχος Μηχανημάτων. Περί το μεσονύκτιον ολόκληρον το τάγμα συνεκεντρούτο κεκαλυμένο εις μικράν απόστασιν από των θέσεων των τουρκαλβανών. Έδωσα τας κατευθύνσεις των προαναγνωρισθέντων προηγουμένων τομέων των λόχων (6ος δεξιά 5ος αριστερά). Ο υποφαινόμενος μετά του 5ου λόχου και λόχου Μηχανημάτων περί τας πρωϊνάς ώρας άπαντες οι λόχοι είχον καταλάβει τας θέσεις των αφιχθέντες μέχρις αποστάσεως εφόδου. Συνδέθην αμέσως μετά του Διοικητού του Συντάγματος Τχου Κρανιά όστις ευρίσκετο μετά της ομάδος Διοικήσεώς του εις το δεξιόν του ΙΙΙ Τάγματος τα τμήματα του οποίου είχον καταλάβει θέσεις και ανέμενον την άφιξιν του τάγματός μου.

“Την 4.00 ώραν της 4ης Αυγούστου ο Διοικητής του Συντάγματος εξαπέλυσε την συνθηματικήν βολήν και η εξόρμησις ήρξατο αιφνιδιαστικώς. Μετ’ ολίγον όμως ο 5ος λόχος και ο λόχος Μηχανημάτων και τα δεξιά τμήματα του ΙΙΙ Τάγματος, συναντούν την δευτέραν γραμμήν αντιστάσεως των τουρκαλβανών οίτινες κατείχον οχυράς θέσεις επί των υψωμάτων Μάλι Κλάδι – Μάλι Ντρόγα.

“Ο 6ος λόχος του Τάγματός μου όστις ηνήργει εις το άκρον δεξιόν της όλης παρατάξεως, αφού ανέτρεψεν τας προ αυτού κατέχοντας θέσεις Τουρκαλβανούς, συνεχίσας την καταδίωξιν αυτών, ήχθη εις το χωρίον Κολεστάτη όπερ και κατέλαβεν. Διέταξα τον λόχον τούτον να παραμείνη εις την θέσιν ταύτην προασπίζων το δεξιόν μας εις περίπτωσιν κινήσεως των Γερμανών εκ Μενίνης, μετά των λοιπών δε λόχων συνεχίζομεν την μάχην εις την δευτέραν γραμμήν αντιστάσεως.

“Οι όλμοι του 2ου λόχου βάλουν δραστικώς κατά των οχυρών θέσεων των τουρκαλβανών ενώ συγχρόνως ο 5ος λόχος επιτίθεται προς κατάληψιν του μεταξύ Μάλι Κλάδι – Μάλι Ντρόγα αυχένα. Τμήματα του ΙΙΙ τάγματος κινούνται υπερκεραστικώς του Μάλι Κλάδι εκ του αριστερού. Έν πολυβόλο των τουρκαλβανών εγκατεστειμένον επί οχυρού βράχου βάζει συνεχώς κατά των ημετέρων. Ο παρακολουθών την μάχην βρεττανός υπλγός Ντέϊβ, μετά τμήματος ανταρτών κινείται επί του υψώματος Μάλι Κλάδι υπερκεραστικώς και καταλαμβάνει θέσιν ύπερθεν του βάλλοντος πολυβόλου των τουρκαλβανών.

“Εις τας πρώτας βολάς του τμήματος Ντέϊβ, οι μόνοι ανθιστάμενοι τουρκαλβανοί τρέπονται εις φυγήν. Ο 5ος λόχος καταλαμβάνει τον αυχένα και το ύψωμα Μάλι Ντρόγα κινούμενον προς το χωρίον Νουνεσάτιον. Οι τουρκαλβανοί οχυροθέντες εις τα αμέσως δυτικώς του Νουνεσατίου υψώματα (μεταξύ Νουνεσατίου και Τσαμαντά) πρόβαλαν ήδη σοβαράν αντίστασιν. Τμήματα του 5ου λόχου εισέρχονται εις Νουνεσάτιον εξ ου βάλουν κατά του εχθρού. Έτερα τμήματα του αυτού λόχου καταλαμβάνουν θέσεις επί των βορειοδυτικών υπορειών του Μάλι Κλάδι και βάλουν κατά του εχθρού.

“Ο Λόχος Μηχανημάτων τοποθετεί τους δυο όλμους εις θέσιν αμέσως βορειοδυτικώς του αυχένα και βάλει δραστικώς κατά των θέσεων των Τουρκαλβανών. Το τάγμα μου μάχεται ήδη σκληρώς κατά των απεγνωσμένως αμυνομένων τουρκαλβανών προσπαθούντων να κρατήσουν τας θέσεις ταύτας ίνα καλύψουν την διαφυγήν των προς Φιλιάτας ατάκτως εγκαταλειπουσών την περιοχήν Γκρόπας οικογενειών των μετά λοιπών τμημάτων οίτινα άμα τη εμφανίσει των τμημάτων 65 και 28ου Συνταγμάτων ετράπησαν εις φυγήν. Ο πεισματώδης αυτός αγών καθ’ ον οι τουρκαλβανοί διεκδίκουν το έδαφος σώμα προς σώμα, συνεχίζεται μέχρι των απογευματινών ωρών, ότε κατελήφθησαν και τα υψώματα ταύτα υπό του τάγματός μου όπερ μετά την μάχην παρέμεινε εις Νουνεσάτιον. Οι τουρκαλβανοί μετά των οικογενειών των απεσύροντο συνεχώς προς περιοχήν Φιλιατών.

“Καθ’ ον χρόνον διήρκει η σκληρά αυτή μάχη, επί του αυχένος ύπερθεν του Νουνεσατίου, ευρισκόμεθα ο Διοικητής του Συντάγματος Τχης Κρανιάς, ο Υπίλαρχος Χριστόπουλος, ο οπλαρχηγός του 5ου Λόχου εφ.υπλγός Κώτσιο-Νικόλας και ο υποφαινόμενος. Ο Χριστόπουλος ησχολείτο με την τοποθέτησιν εις θέσεις ομάδας τινας ανταρτών μετά του υπλγού Παναγιωτακόπουλου, ο ίδιος ησχολούμην με την τοποθέτησιν των όλμων. Ο Τχης Κρανιάς συνεζήτη μετά του οπλαρχηγού Κωτσιο-Νικόλα εκ του μακρόθεν. Κατά τινα στιγμήν η συζήτησίς των στρεφομένη κυρίως περί την συλλογήν των λαφύρων κατά τας μάχας, εξετραχύνθη.

“Ευρισκόμην την στιγμήν ταύτην μαζύ με τον Χριστόπουλον, ότε αντελήφθημεν τον Κώτσιο-Νικόλα κατευθυνόμενον με το πιστόλιον στα χέρια προς τον Κρανιά, απειλώντας τούτον. Τότε ο Χριστόπουλος έκραξεν αμέσως “Κώτσιο δεν ντρέπεσαι τι είναι αυτά που κάνεις”. Εγώ τρέχων ευθύς αμέσως, παρεμβάλλομαι μεταξύ του Κρανιά και Κωτσιο-Νικόλα, αποτρέπων τον τελευταίο εξορκίζοντας αυτόν όπως αφήσει εις ευθετώτερον χρόνον την διευθέτησιν των τυχόν διαφορών του, προωθηθή δε προς τα μαχόμενα τμήματα. Εις την θέαν μου ο Κωτσιονικόλας εστάθη αμέσως, κατέβασε το πιστόλιον του και είπεν προς τον Κρανιά “Να έχης χάριν εις τον Ζιώγαν άλλως θα σε είχα σκοτώσει.” Μεθ’ ο και απεχώρησεν μεταβάς αμέσως εις την πρώτην γραμμήν του πυρός.

“Μετά την λήξιν της μάχης ο Κρανιάς χολωθείς εκ της συμπεριφοράς του Κωτσιο-Νικόλα ανεχώρησε διά Παραμυθιάν με τον σκοπόν όπως εγκαταλείψει πλέον τον ανταρτικόν αγώνα. Εκ Γκρίκας μοι εκοινοποίησεν έγγραφον διαταγήν του διά της οποίας μοι εγνωστοποίει τον ανωτέρω σκοπόν του παραδίδων άμα εις εμέ την Διοίκησιν του Συντάγματος. Εν τούτοις την μεθ’ επομένην τη επεμβάσει της Μεραρχίας, ο Κρανιάς επανήλθε και ανέλαβεν αύθις την διοίκησιν του Συντάγματος.

“Καθ’ ον χρόνον ο Κρανιάς απουσίαζεν έλαβον μέτρα διασφαλίσεως των εν Νουνεσατίω ανευρεθέντων αποθηκών σιτηρών να ειδοποιήση την Μεραρχία να αποστείλη μεταγωγικά προς παραλαβήν των. Η Μεραρχία απέστειλε τάγμα και μεταγωγικά υπό τον οπλαρχηγόν Μουσελήμην και ήρξατο μεταφέρων τον σίτον εις τας αποθήκας της Μεραρχίας προς αποφυγήν διενέξεως μεταξύ των ανταρτών ηγήθην προσωπικώς περιπόλου. Κατά διαταγήν του Συντάγματος την 8ην Αυγούστου, μετά των δυο λόχων μου (5ου και Μηχανημάτων) εκινήθην προς κατάληψιν της Κορύτιανης ένθα θα συνενοούμην και μετά του εν Σανμηρίζα ευρισκομένου 6ου λόχου μου, με εντολήν όπως καταλάβω τα δεσπόζοντα της αμαξιτής Μενίνης-Ηγουμενίτσης υψώματα.

“Περί την μεσημβρίαν ευρισκόμην εις Κορύτιανην (χωρίον κατοικημένον εξ ολοκλήρου υπό Χριστιανών) όπερ εύρον τελείως εγκαταλελειμμένον. Οι Χριστιανοί φοβούμενοι τους τουρκαλβανούς εγκατέλειψαν τας οικίας των και περιπλανόντο νήστεις εντός των δασών καθ’ όλην την διάρκειαν των μαχών μας. Ούτοι αντιληφθέντες την παρουσίαν ημών, ανέκτησαν το θάρρος των και ήρξαντο ευθύς αμέσως να συγκεντρούνται εις το χωρίον των. Κλαίοντες ενηγκαλίζοντο τους αντάρτας ως σωτήρας των εκ του μαρτυρικού ζυγού των Τσάμηδων.

“Διέταξα τον 6ο Λόχον και κατέλαβε τα προ αυτού δεσπόζοντα υψώματα μέχρι και της Κορύτιανης, ο ίδιος δε μετά του 5ου Λόχου και του 2ου Μηχανημάτων εκινήθην αυθημερόν προς το χωρίον… (δεν αναγράφεται από τον συντάκτη), καταλαβών τα αμέσως ύπερθεν του χωρίου Δράμεση δεσπόζοντα της αμαξιτής υψώματα. Την επομένην της αφίξεώς μας οι εις Δράμεση ευρισκόμενοι τουρκαλβανοί ενισχυθέντες δι’ όλμων εκ των ευρισκομένων εις Ρύζιανην, ανέλαβον επίθεσιν κατά του τάγματός μου, όπερ και απέκρουσεν αυτούς με απωλείας των.

“Εν τω μεταξύ ο Κρανιάς μετά του ΙΙΙ Τάγματος είχεν καταλάβει το ύψωμα “Βατανέτσι” ευθυγραμμίσαντες αύτην την παράταξιν του Συντάγματος διά καταλήψεως των δεσποζόντων της αμαξιτής οδού υψωμάτων. Εκ παραλλήλου το 65ο Σύνταγμα κατέλαβε και το χωρίον …… ένθα απελευθέρωσε 100 έλληνες οίτινες είχον εγκλεισθή υπό των τουρκαλβανών εις στρατόπεδον συγκεντρώσεως και έτσι ολόκληρος η Μεραρχία ήλεγχε πλέον εξ ολοκλήρου την οδό Μενίνης – Ηγουμενίτσης.

“Οι τουρκαλβανοί εγκαταλείψαντες οικογενειακώς την Θεσπρωτίαν διήλθον τον Καλαμάν και συγκεντρώθησαν εις την περιοχήν Φιλιατών. Την 9η Αυγούστου ο υπλγός Γριβάκος διοικητής του 6ου Λόχου συνέλαβε ένα γερμανό ποδηλατιστή αιχμάλωτο τον οποίο απέστειλε συνοδεία εις Παραμυθιάν. Το τάγμα μου παρέμεινεν εις τας θέσεις του μέχρι την 11η Αυγούστου, ότε κατόπιν διαταγής της Μεραρχίας επανήλθεν εις Παραμυθιάν εν εφεδρεία. Μετά την μάχην της 4ης Αυγούστου εκοινοποιήθη εις το τάγμα η ακόλουθος διαταγή της Μεραρχίας”.

Ημερησία διαταγή Μεραρχίας 4ης Αυγούστου 1944.

“Εις τον Διοικητήν του 16ου Συντάγματος, εις τους Διοικητάς των ΙΙ/16, ΙΙΙ/16 και ΙΙ/65 ταγμάτων, εις άπαντας τους αξιωματικούς, οπλαρχηγούς και αντάρτες των ως και εις τους έφεδρους αντάρτες των χωρίων Γκρίκα, Ψάκκα, Δράγανη, Κυρά Παναγιά, Ξηρολόφου, Ραχούλι, Σεβαστού και Παγκρατίου, εκφράζω τον θαυμασμόν μου διά την περιφανή νίκην, την οποίαν κατήγαγον σήμερον κατά των τουρκαλβανικών τμημάτων του Γερμανικού Στρατού. Ιδιαιτέρως με συνεκίνησεν η καταπληκτική ταχύτης με την οποίαν τα τμήματά μας έφεραν εις πέρας την αποστολήν των, καταλαβόντα τον αντικειμενικόν των σκοπόν πολύ προ της προβλεφθείσης ώρας παρά την αριθμητικήν υπεροχήν του αντιπάλου, οχυρωμένου από πολλού επί υψηλών αποκρήμνων και βραχωδών υψωμάτων. Με ιδιαιτέραν χαράν και συγκίνησιν εκφράζω την ευγνωμοσύνην της πατρίδος μας και τας απείρους μου ευχαριστίας προς τους αντιπροσώπους των Μεγάλων μας Συμμάχων Αμερικανόν λοχαγόν κ. Ρότζερς, Άγγλο υπλγό κ. Ντέϊβ, Άγγλο ανθστή κ. Ντουν και επιλοχίαν του Αμερικανικού Στρατού Σπύρον, διά την ενεργό συμμετοχή ως απλών μαχητών εις την σημερινήν επίθεσιν.

Ο Διοικητής Μεραρχίας Β. Καμάρας”