Η διαδρομή της Ουκρανίας στα χρόνια της Ρωσικής Επανάστασης

Επί τσαρικού καθεστώτος ήταν ένα από τα αυτοκρατορικά συστατικά της εξουσίας ενός ηγεμόνα που δέσποζε επί παντός των Ρωσιών. Μετά την επανάσταση των μπολσεβίκων το 1917 ακολούθησε η συνθήκη ειρήνης του Μπρεστ Λιτόφσκ τον Μάρτιο του 1918 και οι σιτοβολώνες της Ουκρανίας πέρασαν στον έλεγχο της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας. Τα στρατεύματα των Κεντρικών Δυνάμεων έθεσαν μια ελεγχόμενη από αυτούς κυβέρνηση στην Ουκρανία. Τα σιτηρά της Ουκρανίας όμως έγιναν το μήλο της Έριδας ανάμεσα σε Ουκρανούς και μπολσεβίκους.

Το καθεστώς του Λένιν είχε τεράστιες επισιτιστικές ανάγκες στη Μόσχα και τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ρωσίας που ελέγχονταν από το προλεταριάτο. Η αποτυχία των μπολσεβίκων να θρέψουν τους εργάτες και τους στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού θα προκαλούσε την κατάρρευση  της επανάστασης. Η μοίρα των μπολσεβίκων και του Λένιν θα ήταν όμοια με τη μοίρα του Τσάρου και της οικογένειας του σε πιθανή αποτυχία της αντιμετώπισης των επισιτιστικών αναγκών.

Παράλληλα το εθνικιστικό στοιχείο των Ουκρανών απέκτησε επαναστατικό χαρακτήρα και εκφράστηκε με ένοπλο αγώνα κατά της κυβέρνησης που είχαν επιβάλει η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία, προβάλλοντας το αίτημα της αυτοδιάθεσης του ουκρανικού λαού. Μαζί με το ένοπλο εθνικιστικό κίνημα με ηγέτη το Πετλιούρα συστρατεύτηκε για δικούς της λόγους η Πολωνία. Ο Λένιν προσπάθησε να προσαρτήσει την Ουκρανία στηρίζοντας ένα τοπικό μπολσεβίκικο επαναστατικό κίνημα.

Τα μέτωπα για τον έλεγχο της Ουκρανίας

Οι φτωχοί Ουκρανοί αγρότες εκτόπισαν τους κουλάκους μεγαλοκτηματίες της Ουκρανίας και με μπολσεβίκικη καθοδήγηση ανέλαβαν τον έλεγχο της αγροτικής παραγωγής. Η κατάσταση έγινε πιο περίπλοκη όταν εμφανίστηκαν τα στρατεύματα των Λευκών του στρατηγού Ντενίκιν που πολέμησε τους μπολσεβίκους στην Ουκρανία και στα εδάφη που κυρίευε επέστρεφε τη γη στους αρχικούς ιδιοκτήτες, δηλαδή τους κουλάκους, οι οποίοι είχαν στην ιδιοκτησία τους τούς μεγάλους κλήρους στην εποχή του τσαρικού καθεστώτος.

Στη Νότια Ουκρανία από το 1918 εμφανίστηκε το αναρχικό κίνημα του Μαχνό, το οποίο μάχονταν εναντίον της κυβέρνησης που είχαν επιβάλει η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία και εναντίον των Λευκών του Ντενίκιν και των μπολσεβίκων του Λένιν. Η Ουκρανία σπαράζονταν από τις πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα σε στρατεύματα υπό τη μαύρη, την κόκκινη και τη λευκή σημαία. Οι δυνάμεις του Μανχό και του Πετλιούρα επίσης συγκρούονταν μεταξύ τους. Ο Μαχνό εξουδετέρωσε τουλάχιστον δυο μεραρχίες του Ντενίκιν και έτσι οι Λευκοί δεν μπόρεσαν να νικήσουν τον Κόκκινο Στρατό.

Μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων

Τελείωσε ο Μεγάλος Πόλεμος στην Ευρώπη το 1918 και την επόμενη χρονιά παρουσιάστηκαν στην Ουκρανία και οι στρατιωτικές δυνάμεις της Ανταντ που αποτελούνταν από Γάλλους και Έλληνες, οι οποίοι είχαν έρθει να πατάξουν το κίνημα των Μπολσεβίκων και να διεκδικήσουν την αποπληρωμή των χρεών της τσαρικής Ρωσίας, τα οποία είχαν διαγράψει μονομερώς οι μπολσεβίκοι. Με όλα αυτά η ύπαιθρος είχε αρχίσει να ερημώνει και η αγροτική παραγωγή είχε μειωθεί δραματικά κάνοντας τα εναπομείναντα σιτηρά ακόμα πιο πολύτιμα για όλους τους διεκδικητές. Ακόμα και ο καιρός εκείνα τα χρόνια ήταν τόσο ξηρός που επιδείνωνε τη σιτοδεία.

Μέσα σε όλον αυτόν τον κυκεώνα οι Ουκρανοί είχαν να αντιμετωπίσουν τη δαιμονοποίηση της εθνικής τους ταυτότητας από τους διεθνιστές μπολσεβίκους του Λένιν. Όσοι εθνικιστές Ουκρανοί διανοούμενοι ζούσαν στο Κίεβο και τα μεγάλα αστικά κέντρα διώκονταν ως αντεπαναστάτες. Οι Ουκρανοί αγρότες της υπαίθρου ήθελαν σοσιαλισμό με ελεύθερη αγορά και έναν δικό τους κομμουνισμό χειραφετημένο από τη Μόσχα.

Μέσα σε όλη αυτήν την κατάσταση βρήκαν την ευκαιρία να δράσουν αναρίθμητες μικρές ένοπλες συμμορίες του κοινού ποινικού δικαίου. Η καθημερινότητα των ανθρώπων είχε σημαδευτεί από την πείνα και τη φτώχεια καθώς και από την ατιμωρησία και την αυτοδικία. Η βία και η διαφθορά ήταν το πραγματικό καθεστώς στην Ουκρανία. Τα μεγαλύτερα θύματα αυτού του εμφυλίου πολέμου ήταν οι Εβραίοι της Ουκρανίας και η Ορθόδοξη Εκκλησία. Τελικά επικράτησαν οι μπολσεβίκοι, οι οποίοι έδιωξαν από την Ουκρανία όλους τους αντιπάλους διεκδικητές των σιτηρών και ισοπέδωσαν τους αγρότες για χάρη των εργατών.

Για να διατηρήσουν την εξουσία τους έκαναν ορισμένες παραχωρήσεις ως προς τη γλώσσα και την εθνική ταυτότητα των Ουκρανών, επιβάλλοντας όμως μετακινήσεις πληθυσμών. Η λέξη Ουκρανία τόσο στα ρωσικά όσο και στα πολωνικά σημαίνει “μεθοριακή χώρα”. Η ιστορία της Ουκρανίας την περίοδο 1918-1922 δεν θυμίζει τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας που ξέσπασε το 2011; Σήμερα η μοίρα αυτών των δυο λαών είναι κοινή και το μέλλον αόρατο.

---

Ο Στέφανος Λυγούρας είναι χειρουργός ορθοπαιδικός.