Η Εαρινή Επίθεση του Μουσολίνι και η εποποιία του 731

Κεντρικό σημείο – για όσους έχουν γνώση της γεωγραφίας της περιοχής – που έμελλε γίνει θέατρο των πιο αιματηρών συγκρούσεων του πολέμου αυτού, το Ύψωμα 731. Αυτό, που πλέον χάριν της ανδρείας και του πείσματος των Ελλήνων, έχει ταυτιστεί με τη σύγχρονη ιστορία μας, προσδίδοντάς του διαστάσεις μυθικές, παρόμοιες με την μάχη του Μαραθώνα, των Θερμοπυλών, ή τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Όχι ότι δεν της αξίζει…

Ο Ντούτσε με τους στρατηγούς-ιθύνοντες του, είχε συγκεντρώσει μεγάλες δυνάμεις στην κοιλάδα αυτή – μεταφέροντας τες απ’ τα λιμάνια του Δυρραχίου και Αυλώνα – και τις είχε διατάξει να αναμένουν την ώρα έναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων. Χρειάζονταν οπωσδήποτε τη νίκη αυτή για να αποκαταστήσει την φήμη και το κύρος του – ειδικά έναντι του συμμάχου του Χίτλερ – αλλά και για πολύ αντικειμενικούς σκοπούς στις κατακτητικές του βλέψεις.

Ο Στρατηγός Ούγκο Καβαλιέρο επιμελούνταν τα σχέδια της επίθεσης αυτής, ενώ ο ηγέτης του φασισμού προεξοφλούσε την νίκη επί των Ελλήνων. Σε ομιλία του στις 23 Φεβρουαρίου στη Ρώμη, υπό τους ήχους του φασιστικού ύμνου “Giovinezza, giovinezza, primavera bellezza…” διακήρυττε: «Εντός ολίγου θα έρθει η άνοιξη κι επειδή η άνοιξη είναι δική μας εποχή, όλα θα μας έρθουν ρόδινα. Σας το επαναλαμβάνω: Όλα θα μας έρθουν ρόδινα!».

Μόνο που ήρθε ο οριστικός εξευτελισμός του – και όχι χάρη στην στρατιωτική υπεροχή των ελληνικών δυνάμεων, αλλά χάρη στο πείσμα και την φιλοπατρία τους – που κατέστησαν την περιοχή ένα πεδίο ανελέητων συγκρούσεων, μετατρέποντας την στον εφιάλτη του Ντούτσε.

Η δε ηρωική αντίσταση στο Ύψωμα 731 και την παρακείμενη ζώνη διαδραμάτισε, λόγω των εξελίξεων που ακολούθησαν, ουσιαστικό ρόλο στην έκβαση του Β’ Παγκοσμίου. Ο Χίτλερ υποχρεώθηκε να αναβάλει την εισβολή στην ΕΣΣΔ κατά τέσσερις εβδομάδες, πράγμα που στοίχισε στην έκβαση συνολικά του Πολέμου. Μάλιστα, ο Μουσολίνι είχε μεταβεί από το προηγούμενο απόγευμα-μυστικά κοντά στο μέτωπο, προκειμένου να απολαύσει τα (κατά τις προσδοκίες του) επιτεύγματα των ιταλικών δυνάμεων, όπως θα του παρουσιάζονταν από τους ανώτερους αξιωματικούς…

Το βιβλίο του John C. Carr

Η ιστορία των μαχών των 17 αυτών ημερών – που χαρακτηρίζονται ως οι πιο ηρωικές μάχες αντίστασης των Ελλήνων στο βορειοηπειρωτικό Μέτωπο – ζωντανεύουν μέσα από τον Βρετανό συγγραφέα Τζων Κ. Καρρ, στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 2021: “Η ήττα του Μουσολίνι στο Ύψωμα 731”. Δικαίως ο δημοσιογράφος και ιστορικός συγγραφέας εμπνεύστηκε από τον ηρωισμό, το φιλότιμο και την αξεπέραστη θέληση άμυνας που επέδειξαν οι Έλληνες στο κρίσιμο αυτό πεδίο μάχης.

Μάλιστα, ο συγγραφέας εστίασε στις ανθρώπινες ιστορίες των πρωταγωνιστών, παρά στην έρευνα των επίσημων στρατιωτικών και ιστορικών εγγράφων. Εστίασε στις ιστορίες των στρατιωτών και των χαμηλόβαθμων αξιωματικών που κράτησαν τις γραμμές… Αυτών που ξεφύτρωναν απέναντι στους πολυάριθμους Ιταλούς σαν φαντάσματα, σε ένα τοπίο που το πυροβολικό και τα αεροπλάνα του εχθρού είχαν κυριολεκτικά οργώσει σε βάθος.

Γράφει χαρακτηριστικά ότι στις 20 Μαρτίου – ενώ δεν είχε κατακτηθεί ούτε σπιθαμή από πλευράς των Ιταλών, οι οποίοι δεν είχαν προχωρήσει μέτρο πέραν του Υψώματος 731 – ο Μουσολίνι επέμενε σε σύσκεψη με τους ανώτερους διοικητές του ότι «… πρέπει να δώσουμε στον ιταλικό λαό την πεποίθηση πως ο Ελληνικός Στρατός νικήθηκε από εμάς… Ας κατατροπώσουμε τους Έλληνες μέχρι την 1η Απριλίου του 1941…».

Και το πρωί της 21ης Μαρτίου απογειωνόταν το αεροσκάφος του απ’ την Αλβανία προς το Μπάρι, προβληματισμένος ότι τελικώς θα παρουσιάσει στον Βασιλιά Βιτόριο Εμμανουήλ την ήττα και ότι θα έπρεπε να δικαιολογήσει στον ιταλικό λαό τις απώλειες χιλιάδων ανδρών. Να σημειωθεί ότι οι Ιταλοί αξιωματικοί στις γραμμές γύρω από ύψωμα 731 είχαν ζητήσει προσωρινή ανακωχή από τους Έλληνες ιθύνοντες, για την περισυλλογή των νεκρών…

Η Παναγία της Νίκης του Τσαρούχη

Λίγες μέρες πριν την έναρξη της Εαρινής Επίθεσης του Ντούτσε, που ουσιαστικά επίσπευσε την παρακμή του “μύθου” του, το απόγευμα στις 2 Μαρτίου στο ορεινό χωριό Γκολέμι του Κουρβελεσίου και σε μικρή απόσταση από το Μέτωπο, εμφανίστηκε θαυματουργά σε στρατιώτη του Συντάγματος Ευζώνων, τον Νικόλαο Γκάτζαρο, η Παναγία. Το γεγονός, αφού μεταδόθηκε ταχύτατα, εξήρε τα συναισθήματα όλων των ανδρών στις μονάδες της πρώτης γραμμής. Λίγες μέρες μετά, σε ημερήσια διαταγή, ο Υποστράτηγος Κατσιμήτρος παρότρυνε τη διενέργεια εράνου, προκειμένου να κτιστεί ένας ναός στο σημείο του θαύματος, αφιερωμένος στην Υπεραγία Θεοτόκο.

Ο ναός κτίζονταν και μάλιστα με γοργούς ρυθμούς – σήμερα σώζονται μερικά ερείπια, λίγο πάνω από το δάπεδο – ενώ ο σπουδαίος ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης – που είχε επιστρατευθεί και βρίσκονταν με το λόχο του δυτικότερα στο χωριό Κούτσι – καλούνταν από το διοικητή του να φιλοτεχνήσει την Παναγία, ώστε να κοσμήσει τον ναό την ημέρα της ολοκλήρωσης του.

Πρόκειται για την εικόνα που ονομάστηκε “Η Παναγία της Νίκης” που εκτός των άλλων, εμπεριέχει στο κάτω διάζωμά της δύο σκηνές αναπαράστασης – απ’ τη μια του γεγονότος της εμφάνισης της Παναγίας, με τον τρόμο έκδηλο στο πρόσωπο του στρατιώτη – και απ’ την άλλη τους άνδρες του μηχανικού να κτίζουν εντατικά το παρεκκλήσιο, αφιερωμένο στο θαύμα αυτό…