“Φανταστικός Πόλεμος” – Μια μικρή χώρα τσακίζει δύο υπερδυνάμεις μαζί (1762)

Η Πορτογαλία τήρησε ουδετερότητα κατά την έναρξη του Επταετούς Πολέμου (1756-62). Ωστόσο η δράση του βρετανικού στόλου στα χωρικά της ύδατα προκάλεσε την εχθρότητα Γαλλίας και Ισπανίας και το 1762 ισπανικά στρατεύματα εισέβαλαν στη χώρα. Ισπανοί και Γάλλοι θεωρούσαν τον Πορτογαλικό Στρατό παντελώς ανέτοιμο.

Δεν θα είχαν ίσως παντελώς άδικο εάν δεν είχε προσκληθεί στην Πορτογαλία ο στρατάρχης του Βρετανικού Στρατού, στρατηγός του εκλεκτοράτου του Μπράουνσβαϊγκ-Λύνεμπουργκ και κόμης και κυβερνήτης του μικρού γερμανικού κρατιδίου του Σάουμπουργκ-Λίπε-Μπύκεμπουργκ Γουλιέλμος. Ο Γουλιέλμος είχε διακριθεί ιδιαίτερα στο δυτικογερμανικό μέτωπο κατά τα πρώτα στάδια του Επταετούς Πολέμου και διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μάχη του Μίντεν.

Θεωρείτο δε μαιτρ της αμυντικής τακτικής. Τις παραμονές της πρώτης ισπανικής εισβολής στη χώρα το πορτογαλικό πεζικό αποτελείτο από 20 Συντάγματα (ΣΠ). Στις 20 Απριλίου 1762 συγκροτήθηκαν άλλα τρία ΣΠ και κατόπιν άλλα τρία από τη διχοτόμηση των ΣΠ του Πόρτο, του Τσάβες και της Μπραγκάντσα. Έτσι συνολικά υπήρχαν 26 ΣΠ με θεωρητική παρατακτέα δύναμη 40.000 περίπου ανδρών.

Τον Ιούνιο του ίδιου έτους συγκροτήθηκε και ένα ακόμα σύνταγμα των δύο ταγμάτων με Ελβετούς μισθοφόρους ανεβάζοντας τη θεωρητική δύναμη του πεζικού στις 41.620 άνδρες. Στην πραγματικότητα η δύναμη των συνταγμάτων πεζικού ήταν σημαντικά μικρότερη. Για να συμπληρωθεί η δύναμή τους έγινε αθρόα κατάταξη ανδρών παντελώς ανεκπαίδευτων με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για τη μαχητική τους αξία. Μέχρι τον Αύγουστο του 1762 ο φον Λίπε είχε καταφέρει να καταστήσει ετοιμοπόλεμα μόλις 18 τάγματα και τέσσερα συντάγματα ιππικού συνολικής δύναμης 5.582 ανδρών.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες ο φον Λίπε υιοθέτησε το βρετανικό οργανωτικό υπόδειγμα, δημιουργώντας συντάγματα με ένα μόνο τάγμα. Πριν την αναδιοργάνωση κάθε ΣΠ διέθετε δύο τάγματα έκαστο με 14 λόχους έκαστος με δύναμη 55 ανδρών. Η θεωρητική δύναμη εκάστου ΣΠ έφτανε τους 1.540 άνδρες. Επίσης διέθετε μικρό επιτελείο. Το Ελβετικό ΣΠ είχε δύναμη 1.600 ανδρών.

Στην πραγματικότητα τα 18 τάγματα που κατάφερε να συγκεντρώσει ο φον Λίπε τον Αύγουστο του 1762 είχαν δύναμη 250 μόλις ανδρών έκαστο. Έκαστος λόχος μουσκετοφόρων διοικείτο από λοχαγό. Επίσης διέθετε έναν υπολοχαγό, έναν σημαιοφόρο (αντίστοιχο του ανθυπολοχαγού), δύο λοχίες, τέσσερις δεκανείς, δύο τυμπανιστές και 44 στρατιώτες. Ο λόχος γρεναδιέρων του τάγματος είχε ακριβώς την ίδια σύνθεση, αλλά διέθετε επίσης έναν φλαουτίστα.

Οι άνδρες έφεραν κατά βάσει στολές χρώματος μπλε, μαύρα τρίκοχα καπέλα, μουσκέτο, ξιφολόγχη και βραχύ, μονόστομο σπαθί. Έφεραν ψηλές μαύρες γκέτες και μαύρα υποδήματα. Η φυσιγγιοθήκη φερόταν επί λευκής δερμάτινης εξάρτυσης που κρέμονταν από τον αριστερό ώμο. Σπαθί και ξιφολόγχη φέρονταν από δερμάτινη λευκή ζώνη αναρτημένη στη μέση.

Κάθε σύνταγμα έφερε χαρακτηριστικά χρώματα στις μανσέτες και τους γιακάδες των χιτωνίων. Το πεζικό ήταν εκπαιδευμένο να μάχεται βάσει του γαλλικού-ισπανικού τρόπου μάχεσθαι. Χάρη στον φον Λίπε αυτό άλλαξε και οι πεζοί εκπαιδεύτηκαν στο πρωσικό-βρετανικό σύστημα. Οι Ισπανοί, αρχικά μόνοι τους και κατόπιν μαζί με τους Γάλλους πραγματοποίησαν τρεις εισβολές στην Πορτογαλία στο διάστημα Απριλίου-Δεκεμβρίου 1762.

Στην πρώτη εισβολή μια ισπανική στρατιά 22.000 ανδρών υπό τον μαρκήσιο ντε Σαρία εισέβαλε στη βορειοανατολική Πορτογαλία. Στην αρχή οι Ισπανοί προήλασαν χωρίς πρόβλημα καταλαμβάνοντας το φρούριο της Μιράντα μετά από πολιορκία και αμαχητί πολλές πόλεις βαδίζοντας προς το Οπόρτο. Ωστόσο σύντομα οι Ισπανοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους κατοίκους και τις μικρές δυνάμεις που κατορθώθηκε να σταλούν. Αδυνατώντας να αντιπραχθούν στις ισπανικές δυνάμεις κατά μέτωπο, οι Πορτογάλοι απέκοψαν τις γραμμές επικοινωνιών τους και τους αποδεκάτισαν. Τουλάχιστον 8.000 Ισπανοί σκοτώθηκαν και όσοι επέζησαν τράπηκαν σε άτακτη φυγή.

Στο μεταξύ αφίχθη στην Πορτογαλία ένα βρετανικό εκστρατευτικό σώμα 7.000 ανδρών. Με αυτούς και με 8.000 επιλεγμένους Πορτογάλους στρατιώτες ο φον Λίπε αντιμετώπισε 30.000 Ισπανούς υπό τον κόμη ντ’ Αράντα και 12.000 Γάλλους υπό τον πρίγκιπα ντε Μποβώ, που με ενωμένες δυνάμεις πραγματοποίησαν νέα εισβολή στην κεντρική Πορτογαλία.

Και πάλι οι στρατοί των Βουρβόνων ξεκίνησαν λαμπρά την εκστρατεία, αλλά σύντομα καθηλώθηκαν ενώπιον της αμυντικής γραμμής του φον Λίπε στον ποταμό Τάγο. Όταν Ισπανοί και Γάλλοι επιτέθηκαν ο φον Λίπε υποχώρησε σε ισχυρότερες θέσεις, χρησιμοποιώντας την τακτική της καμένης γης και στέλνοντας αντάρτες να αποκόψουν τις γραμμές επικοινωνιών των αντιπάλων του. Παράλληλα διέρρευσε τη φήμη ότι ένα σώμα 20.000 Βρετανών είχε αποβιβαστεί στη χώρα και βάδιζε κατά των Βουρβόνων.

Ισπανοί και Γάλλοι στράφηκαν προς τη νέα, υποτίθεται, απειλή και ο φον Λίπε βρήκε την ευκαιρία, αφήνοντας τις αμυντικές του θέσεις, να τους επιτεθεί επί ανεστραμμένου μετώπου και να τους συντρίψει. Οι απώλειες των Βουρβόνων ήταν τρομακτικές. Μόνο οι αιχμάλωτοι ξεπέρασαν τους 12.000. Μια τρίτη, μικρότερης κλίμακας εισβολή, είχε την ίδια τύχη. Ο φον Λίπε παρέμεινε στην Πορτογαλία σχεδόν μέχρι τον θάνατό του, το 1777, αναδιοργανώνοντας εκ βάθρων τον Πορτογαλικό Στρατό. Όχι τυχαία οι Πορτογάλοι ονόμασαν τη εν λόγω σύγκρουση… “Φανταστικό Πόλεμο”!