Η μυστική ιστορία του Σαλαφισμού και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας

Στο πλαίσιο του “Ανατολικού Ζητήματος” (όπως έχει αποκληθεί η διαχείριση της παρακμής και της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκ μέρους των ευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων), οι ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις ασχολήθηκαν συστηματικά με τη διαμόρφωση της σύγχρονης ισλαμικής σκέψης, τη διαχείριση ιδεολογικών και πολιτικών οργανώσεων στον ισλαμικό κόσμο, και χρησιμοποίησαν διάφορους διανοουμένους και διάφορες αποκλειστικές ομάδες διανόησης εκείνης της εποχής, όπως ήταν η αδελφότητα του Ελευθεροτεκτονισμού.

Σε εκείνη την εποχή, που δεν υπήρχαν οι σημερινοί θεσμοί των “δεξαμενών σκέψης” (think tanks), των μη-κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), και των αποκλειστικών πολιτικών λεσχών, διάφορες Στοές του Ελευθεροτεκτονισμού έπαιζαν τέτοιους ρόλους, αλλά, ακόμα και σήμερα (που οι ανώτερες κοινωνικές ομάδες έχουν συγκροτήσει πολύ πιο εξειδικευμένες και επιλεκτικές αποκλειστικές ομάδες), μπορούμε (τουλάχιστον σε μεσαίο κοινωνικό επίπεδο), να ομιλούμε περί της “γεωπολιτικής του Ελευθεροτεκτονισμού“.

Σαλαφισμός

Στα τέλη του 19ου αιώνα, το βρετανικό κατεστημένο, ιδίως ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Λόρδος Σάλσμπουρι (Lord Salisbury) και ο Λόρδος Τσόρτσιλ (Lord Churchill), προκειμένου να προωθήσουν τα γεωστρατηγικά τους σχέδια για τη Μέση Ανατολή και, ειδικώς, για τη διαχείριση των νέων πηγών ενέργειας και των νέων διεθνών εμπορικών οδών, ιδίως μέσω της Διώρυγας του Σουέζ, δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν τον Σαλαφισμό (Salafism) και τον ιδρυτή του, τον Τζαμάλ αντ-Ντιν αλ-Αφγκάνι (Jamal ad-Din al-Afghani, 1838–97), ως “περιουσιακά στοιχεία” (“assets”) των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών και της βρετανικής διπλωματίας.

Ο όρος “Σαλαφίγια” υποδηλώνει την επιστροφή στις παραδόσεις των “ευσεβών προκατόχων” (“σαλάφ”). Η γεωγραφική κοιτίδα του Σαλαφισμού είναι η Αίγυπτος, όπου ο Σαλαφισμός, ως ένα ιδιαίτερο, αυτοτελές κίνημα του σουνιτικού Ισλάμ, δημιουργήθηκε και οργανώθηκε κυρίως από τον αλ-Αφγκάνι. Θεολογικώς, ο Σαλαφισμός συνδέεται στενά με την άρχουσα θρησκευτική ελίτ του Ουαχαμπισμού στη Σαουδική Αραβία.

Ο αλ-Αφγκάνι πίστευε ότι έπρεπε να υπάρχει μια ηθικιστική και νομικιστική θρησκεία για τη διαχείριση των μαζών, ενώ θεωρούσε ότι στις ελίτ άρμοζε μια εκλεπτυσμένη αθεϊστική αλήθεια. Στην Αίγυπτο, ο αλ-Αφγκάνι, αρχικώς, εντάχθηκε στην τοπική τεκτονική Στοά “Αστέρας της Ανατολής” (“Star of the East”), η οποία ιδρύθηκε στο Κάιρο το 1871 και ανήκε στη δικαιοδοσία της Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας (UGLE), δηλαδή στον αγγλικό Ελευθεροτεκτονισμό. Μάλιστα, ο Βρετανός υποπρόξενος στο Κάιρο, ο Raphael Borg, ο οποίος ήταν τέκτων, παρότρυνε τον αλ-Αφγκάνι και τον στενό κύκλο των οπαδών του να ενταχθούν στη Στοά “Αστέρας της Ανατολής”, ώστε ο αγγλικός Ελευθεροτεκτονισμός να παρέχει το ιδεολογικό πλαίσιο, και να ασκεί επιρροή, για τη διαμόρφωση της σύγχρονης ισλαμικής σκέψης.

O Σεβάσμιος Διδάσκαλος αλ-Αφγκάνι 

Το 1878, ο αλ-Αφγκάνι έγινε ο Σεβάσμιος Διδάσκαλος (δηλαδή ο πρόεδρος) εκείνης της Στοάς, στην οποία ανήκαν διακεκριμένα μέλη της αιγυπτιακής ελίτ, όπως ο Τεουφίκ Πασάς (Tewfik Pasha), ο Σερίφ Πασάς (Sherif Pasha), ο Μπούτρος Πασάς Γκάλι (Boutros Pasha Ghali) κ.ά. Όταν οι προϊστάμενοι του αλ-Αφγκάνι, στον λεγόμενο Σκωτικό Τύπο του Τεκτονισμού, συνειδητοποίησαν τις αθεϊστικές τάσεις του αλ-Αφγκάνι, τον απέβαλαν από τον Σκωτικό Τύπο, και όταν ο αλ-Αφγκάνι διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε να πολιτικοποιήσει τη Στοά “Αστέρας της Ανατολής”, με τον τρόπο που επιθυμούσε, δημιούργησε τη δική του τεκτονική Στοά στο Κάιρο, μια “εθνική Στοά” (“μαφιφάλαν ουατανίγιαν”), υπό την αιγίδα της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας (η οποία αποτελεί την ηγέτιδα δύναμη του γαλλικού Ελευθεροτεκτονισμού και, σε αντίθεση προς το βρετανικό τεκτονικό κατεστημένο, δεν απαιτεί από τα υποψήφια μέλη της να προβούν σε θρησκευτικού τύπου δηλώσεις και είναι ανεκτική προς αθεϊστικές απόψεις).

Ο αλ-Αφγκάνι ενθάρρυνε τους οπαδούς του σαλαφιστικού μεταρρυθμιστικού κινήματός του να ενταχθούν στη νεοσύστατη Στοά του, που αποτελούσε ένα νέο ρεύμα ισλαμικού Ελευθεροτεκτονισμού (πηγή “Afghani and Freemasonry in Egypt”, σελ. 25–35). Επειδή, ο αλ-Αφγκάνι αντιμετώπιζε και χρησιμοποιούσε τη θρησκεία ως ένα πολιτικοκοινωνικό εργαλείο, δεν τον ενδιέφερε η πνευματικότητα καθ’ εαυτή, ούτε η βαθιά καλλιέργεια της ανθρώπινης ψυχής, αλλά η διαχείριση των υπαρξιακών φοβιών και ανησυχιών, των δεισιδαιμονιών και των ηθών των μαζών, για την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων. Με αυτό το σκεπτικό και με αυτά τα κίνητρα, δημιούργησε το σαλαφιστικό μεταρρυθμιστικό κίνημα.

Ο Σαλαφισμός ενστερνίζεται τον κυριολεκτισμό (literalism), ως τον ενδεδειγμένο τρόπο ερμηνείας των ισλαμικών θρησκευτικών γραφών, απορρίπτοντας τον συμβολικό και τον αλληγορικό τρόπο προσέγγισης των ισλαμικών θρησκευτικών γραφών, παρότι, όπως επισημαίνουν οι μουσουλμάνοι μυστικιστές και ιδίως οι σούφι, το ίδιο το Κοράνιο αναφέρεται στη διάκριση μεταξύ του “ζαχίρ” (“zahir”) και του “μπατίν” (“batin”): το “ζαχίρ” είναι το εξωτερικό, φαινομενικό, φυσικό, και παροδικό πεδίο, ενώ το “μπατίν” είναι το εσωτερικό, πραγματικό, πνευματικό, και αιώνιο πεδίο.

Μέσω του κυριολεκτισμού, ο Σαλαφισμός οδηγεί σε ένα τεχνοκρατικό, στενόμυαλο θρησκευτικό σύστημα, το οποίο μοιάζει με τον βιβλικό κυριολεκτισμό ή βιβλικισμό των προτεσταντών και ιδίως των λεγόμενων ευαγγελικών (Evangelicals). Εξού και, από τη σκοπιά του αγγλοσαξονικού κατεστημένου, ο αλ-Αφγκάνι θεωρείται εκπρόσωπος του “ισλαμικού μοντερνισμού” (“Islamic modernism”). Γενικώς, ως αποτέλεσμα του κυριολεκτισμού, έτσι και στο σαλαφισμό, κάθε θρησκευτικό κείμενο χάνει τις εσώτερες, υπαρξιακές διαστάσεις του και εκπίπτει σε μια ηθική και νομική συνταγή, η οποία διευκολύνει το κοινωνικό κατεστημένο να οργανώσει και να διαχειριστεί μια κοινωνία (για εισαγωγή στην ισλαμική πολιτική σκέψη, βλ. P. Bearrman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel, and W. P. Heinrichs, “Encyclopedia of Islam”, second edition, 12 τόμοι, Leiden: E. J. Brill, 1960–2005).

Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του ως “περιουσιακό στοιχείο” του συστήματος των βρετανικών υπηρεσιών πληροφοριών, ο αλ-Αφγκάνι καθοδηγούνταν από δύο Βρετανούς ειδικούς στο Ισλάμ και στον αποκρυφισμό, συγκεκριμένα, από τον Γουίλφριντ Σκέιουεν Μπλαντ (Wilfrid Scawen Blunt) και τον Έντουαρντ Μπράουν (Edward G. Browne). Ο Γουίλφριντ Σκέιουεν Μπλαντ ήταν ένας Βρετανός κατάσκοπος και οριενταλιστής (δηλαδή, μελετητής των ανατολικών πολιτισμών), στον οποίο ο Σκωτικός Τύπος του αγγλικού τεκτονικού συστήματος είχε αναθέσει να οργανώσει τεκτονικές δομές στη Μέση Ανατολή και στην Περσία (για να λειτουργούν ως κατασκοπευτικοί κόμβοι και δίκτυα πολιτιστικής διπλωματίας), και ο Έντουαρντ Μπράουν ήταν ο κορυφαίος οριενταλιστής της Βρετανικής Αυτοκρατορίας του 19ου αιώνα.

Το 1885, ο αλ-Αφγκάνι πήγε στο Λονδίνο μαζί με τον Γουίλφριντ Σκέιουεν Μπλαντ και παρέμεινε εκεί για περίπου τρεις μήνες. Ο αλ-Αφγκάνι και το δίκτυό του υποστήριζαν τη Βρετανική Αυτοκρατορία εναντίον των Οθωμανών και διαδραμάτισαν έναν σημαντικό ρόλο στην υποδαύλιση μιας εξέγερσης η οποία, το 1882, προσέφερε το πρόσχημα για τη βρετανική στρατιωτική επέμβαση στην Αίγυπτο για την “προστασία” της Διώρυγας του Σουέζ, η οποία ολοκληρώθηκε με μια επίσημη εισβολή και κατοχή που μετέτρεψαν την Αίγυπτο σε βρετανική αποικία.

Το 1899, ο Μουχάμαντ Αμπντού (Muhammad Abduh, 1849–1905), ο οποίος ήταν ο πιο διακεκριμένος μαθητής του αλ-Αφγκάνι και μέλος της προαναφερθείσας τεκτονικής Στοάς “Αστέρας της Ανατολής”, διορίστηκε Μέγας Μουφτής της Αιγύπτου και επιβλήθηκε ως η υπέρτατη αυθεντία στο ισλαμικό δίκαιο στην Αίγυπτο από τον Ίβελιν Μπάριν (Evelyn Baring), 1ο Κόμη του Κρόμερ (1st Earl of Cromer), ο οποίος ήταν ο γενικός πρόξενος της Μεγάλης Βρετανίας στην Αίγυπτο από το 1833 έως το 1907, δηλαδή και κατά την περίοδο της κατάληψης της Αιγύπτου από τη Μεγάλη Βρετανία (ας σημειωθεί, ότι κατά πάγια παράδοση, τα βρετανικά προξενεία λειτουργούσαν και ως τοπικοί σταθμοί των βρετανικών υπηρεσιών πληροφοριών).

Μουσουλμανική Αδελφότητα

Ο Μουχάμαντ Ρασίντ Ρίντα (Muhammad Rashid Rida), ελευθεροτέκτων και διακεκριμένος εκπρόσωπος του κινήματος του ισλαμικού μοντερνισμού, ήταν ο μέντορας του Αιγύπτιου λογίου και ιμάμη Χασάν αλ-Μπάνα (Hassan al-Banna, 1906–49), ο οποίος ίδρυσε τη Μουσουλμανική Αδελφότητα (Muslim Brotherhood). Τα ιστορικά κέντρα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας είναι η Αίγυπτος, το Σουδάν, η Συρία, η Παλαιστίνη, ο Λίβανος, και η Βόρεια Αφρική.

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα ιδρύθηκε το 1928, με τη γενναία χρηματοοικονομική υποστήριξη που της παρασχέθηκε από τη Βρετανική Εταιρεία της Διώρυγας του Σουέζ (British Suez Canal Company), και ενστερνίστηκε το πρότυπο του δυτικού εθνικισμού και τη νεωτερική σκέψη περί ορθολογικής ιστορικής δράσης και προοδευτικών μεταρρυθμίσεων.

Για τα επόμενα τουλάχιστον είκοσι πέντε έτη της ιστορίας της, η Μουσουλμανική Αδελφότητα χρησιμοποιήθηκε από Βρετανούς διπλωμάτες και κατασκόπους ως ένα εργαλείο της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής, και, περιστασιακώς, ο Χασάν αλ-Μπάνα χρηματοδοτήθηκε και από το γερμανικό ναζιστικό καθεστώς προκειμένου να προσφέρει ορισμένες υπηρεσίες στις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες στη Μέση Ανατολή. Ο Χασάν αλ-Μπάνα ίδρυσε τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στα πρότυπα του Ελευθεροτεκτονισμού, στον οποίο ήταν μυημένος ο μέντοράς του, ο Μουχάμαντ Ρασίντ Ρίντα, και συνδύασε τη λογική μιας αποκλειστικής μυητικής αδελφότητας με την πολιτική βία.

Ο διακεκριμένος Γάλλος γεωπολιτικολόγος και ερευνητικός δημοσιογράφος, Τιερί Μεϊσάν (Thierry Meyssan), έχει αποκαλύψει ότι, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οι μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας και των Η.Π.Α. άρχισαν να χρησιμοποιούν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα για να δολοφονούν πρόσωπα τα οποία αντιστέκονταν στην αγγλοσαξονική πολιτική, και, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, χρησιμοποιούσαν ορδές ένοπλων τζιχαντιστών οι οποίοι ανήκαν στη Μουσουλμανική Αδελφότητα για να πολεμούν εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν και στον Καύκασο ως μισθοφόροι της Δύσης.

Επιπλέον, σύμφωνα με την έρευνα που έχει διεξαγάγει ο Μεϊσάν (όπ.π.), οι Μουσουλμάνοι Αδελφοί, από τη δεκαετία του 1990, έχουν χρησιμοποιηθεί από την άρχουσα ελίτ του ευρωατλαντικού συστήματος ως κοινωνικοί ταραξίες και πράκτορες υποκίνησης εξεγέρσεων εναντίον αραβικών καθεστώτων που δεν είναι αρεστά στην άρχουσα ελίτ του ευρωατλαντικού συστήματος.