Η ναυμαχία της Ναυπάκτου – Ο εορτασμός της επετείου στη Ζάκυνθο

Ο φετινός μάλιστα εορτασμός της ναυμαχίας της Ναυπάκτου προσέλαβε ιδιαίτερη λαμπρότητα. Η Ζάκυνθος βέβαια από παλιά ἐχει χαρακτηριστεί ως «Λουλούδι της [Εγγύς] Ανατολής». Και συγκίνηση προκαλούν οι στίχοι ενός κορυφαίου Ιταλού ποιητή, του Ugo Foscolo (1778-1827) που εκεί πέρασε τα παιδικά του χρόνια:

Né più mai toccherò le sacre sponde
ove il mio corpo fanciulletto giacque,
Zacinto mia, che te specchi nell’onde
del greco mar…

Και σε ελεύθερη μετάφραση :

Αχ! Ποτέ μου πια δεν θα χαϊδέψω τις αγιασμένες ακρογιαλιές,
όπου παιδί μικρό ξάπλωνα το κορμί μου.
Ζάκυνθος! Νησί μου αγαπημένο που σαν σε καθρέφτη η εικόνα σου
φαίνεται πάνω στα κύματα της Θάλασσας των Ελλήνων.

Στη Ζάκυνθο άλλωστε γεννήθηκε και άφησε την τελευταία του πνοή ο Αντώνης Μιλάνος (1945-2022), που δικαίως θεωρείται ως Εθνικός Καραβογράφος της Σύγχρονης Ελλάδας και του οποίου το όνομα φέρει το εκεί Ναυτικό Μουσείο. Αξίζει λοιπόν να ξαναφέρουμε στη μνήμη μας το τότε γεγονός και αποτίσουμε ακόμη ένα φόρο τιμής στους νικητές της Ναυπάκτου…

Οι Οθωμανοί απειλούν την Ευρώπη

Δεν είχανε περάσει ούτε διακόσια χρόνια από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και οι Τούρκοι, έχοντας επιβάλει την κυριαρχία τους στα Βαλκάνια, συνέχιζαν να απειλούν τη Νότια και Κεντρική Ευρώπη. Ο Σουλεϋμάν ο Μεγαλοπρεπής (1520-1566), δέκατος σουλτάνος των Οθωμανών και δισέγγονος του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή, επιχείρησε να ολοκληρώσει το έργο του προγόνου του. Κατέλαβε το Βελιγράδι, τη Ρόδο, μεγάλο μέρος της Ουγγαρίας και έφτασε να υποβάλει στην κυριαρχία του σχεδόν το σύνολο των ακτών της Ερυθράς Θάλασσας.

Βέβαια, δεν μπόρεσε να εκπορθήσει τη Βιέννη, αλλά αυτό, εκείνη την εποχή (1530) δεν φάνηκε να έχει μεγάλη σημασία. Συνακολούθως, ο Σουλεϋμάν άρχισε να βλέπει τον εαυτό του ωσάν τον μοναδικό επί γης Αυτοκράτορα, κυριολεκτικώς διάδοχο των Καισάρων της Αρχαίας Ρώμης, και να φέρεται περιφρονητικά στους Χριστιανούς μονάρχες της Ευρώπης. Αυτή ακριβώς η αλαζονεία επέφερε τη σταδιακή συσπείρωση των χριστιανικών Δυνάμεων καρπός της οποίας υπήρξε ο θρίαμβος στα νερά της Ναυπάκτου.

Καθώς, λοιπόν, πήγαινε να τελειώσει το καλοκαίρι του 1537, οι Τούρκοι επιτέθηκαν στην Κέρκυρα. Προκάλεσαν καταστροφές τεράστιες, μα δεν μπόρεσαν να την καταλάβουν· και η θαυματουργή σωτηρία του νησιού μας αυτού αποδόθηκε στον Άγιο Σπυρίδωνα. Τον ίδιο καιρό όμως, στρατεύματα του Σουλεϋμάν μπήκαν στην Πελοπόννησο. Αντικειμενικός σκοπός της εκστρατείας ήτανε τώρα τα δυο τελευταία φρούρια που ακόμη κρατούσε εκεί η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, δηλαδή το Ναύπλιο και η Μονεμβασιά. Τρία χρόνια κράτησε ο πόλεμος αυτός και τον Οκτώβριο του 1540, η Serenissima Repubblica/Γαληνοτάτη Δημοκρατία συνθηκολόγησε αφήνοντας στους Οθωμανούς αυτές τις δυό τόσο σημαντικές πόλεις…

Το 1566 ο Σουλεϋμάν πέθανε και τον διαδέχτηκε ο γυιός του, Σελίμ Β’ (1566-1574). Θέλοντας αυτός να φανεί αντάξιος του πατέρα του κατέκτησε τη Χίο, που έως τότε ευημερούσε υπό την επικυριαρχία μιας άλλης ιταλικής Δημοκρατίας, εκείνη της Γένοβας. Καλά όλα αυτά για τους Οθωμανούς. Εδώ όμως είναι που προκύπτει κάτι θεωρητικώς ασήμαντο, που όμως τελικά αποδείχτηκε καθοριστικής σημασίας.

Η άλωση της Κύπρου

Ο εν λόγω διάδοχος του Σουλεϋμάν είχε πάθος κυριολεκτικώς μοιραίο: Αν και Χαλίφης του Ισλάμ, αντίθετα προς την κατηγορηματική επιταγή του θρησκεύματός του, αγαπούσε πάρα πολύ το κρασί. Κάποιος λοιπόν του συνέστησε τα κρασιά της Κύπρου, που τότε αποτελούσε κτήση των Βενετών και ο Σελίμ αποφάσισε να κατακτήσει τη Μεγαλόνησο, ώστε να έχει ευχερώς πρόσβαση στα οινοπνευματώδη προϊόντα της. Έτσι, το 1570 εξαπολύθηκε η σχετική εκστρατεία. Τουρκικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν, πολύνεκρες μάχες έγιναν, κατακτήθηκε η Λευκωσία και στο τέλος πολιορκήθηκε στενά η Αμμόχωστος, κύριο φρούριο των Χριστιανών.

Οι πολιορκημένοι περίμεναν βοήθεια από τους Ευρωπαίους ηγεμόνες, που όμως δεν έφτασε ποτέ. Οι βασιλιάδες της Γηραιάς μας Ηπείρου, αντί να ενωθούν για να αναχαιτίσουν την τουρκική πλημμυρίδα, συνέχιζαν να τσακώνονται μεταξύ τους. Έτσι, οι Χριστιανοί της Αμμοχώστου, αφού είδαν και απόειδαν έστερξαν να συνάψουν συνθήκη με τους Οθωμανούς και να παραδώσουν την πόλη. Οι Μουσουλμάνοι όμως καταπάτησαν τη συμφωνία που είχαν συνάψει. Κατέσφαξαν περίπου το σύνολο της φρουράς και έγδαραν ζωντανό τον αρχηγό αυτής της τελευταίας, τον ηρωικό Marco-Antonio Bragadin.

Για καιρό η Αμμόχωστος έμεινε έρημη – και αυτό ερμηνεύθηκε ως επαλήθευση της προφητείας που είχε κάνει η Αγία Μπριγκίττα της Σουηδίας η οποία, ήδη κατά τον 14ο αιώνα, είχε περάσει από την Αμμόχωστο και είχε προβλέψει την τραγική της εξέλιξη.

Ιερός πόλεμος

Τελοσπάντων… Το κύριο σημείο τώρα είναι ότι η τραγωδία της Αμμοχώστου υπήρξε κίνητρο της κατά των Τούρκων συνένωσης όλων των χριστιανικών Δυνάμεων της Ευρώπης μας. Στις 20 Μαΐου 1571, μετά από πιεστικές προτροπές του Πάπα της Ρώμης Πίου Β’, υπογράφηκε η συγκρότηση της Sacra Liga Antiturca, δηλαδή του κατά των Τούρκων Ιερού Συνασπισμού: Σε αυτόν συμμετείχαν η Ισπανία, η Βενετία, η επικράτεια του Πάπα, διάφορα ιταλικά κράτη καθώς και η Σαβοΐα και η Μάλτα. Άνεμος ανακούφισης και ελπίδας έπνευσε στα τουρκοπατημένα Βαλκάνια και στις γύρω, ακόμη ελεύθερες περιοχές. Επικεφαλής ορίστηκε ο περίφημος Δον Χουάν ο Αυστριακός (1547-1578), γυιος του αυτοκράτορα Καρόλου Ε’ και φυσικός αδελφός του βασιλιά Φιλίππου Β’ της Ισπανίας. Μεγάλος στρατηγός που δυστυχώς έζησε πολύ λίγο…

Η προσπάθεια έπαιρνε πια διαστάσεις Σταυροφορίας. Ας δώσουμε λοιπόν τον λόγο στον Διονύσιο Ρώμα (1906-1981), που παρουσίασε τα γεγονότα με το χαριτωμένο ζακυνθινό ιδίωμα εκείνης της εποχής:

«… Μας έδειξε τη μπαντιέρα τση λέγας κριστιάνας, που την εμπιστεύθηκε η σαντιτά του ο πάπας στις 11 του Θεριστή, μέρα που γιορτάζει η χάρη του ο Άη-Βαρνάβας, προτετόρε [=προστάτης] της ίζολα [=του νησιού] ντὶ Τσίπρο. Είναι από νταμάσκο ολοπόρφυρο με ρεκαμάδους [= κεντημένους] απάντου τσου Αγίους Πέτρο και Παύλο και τον Κύριό μας Ιησού Χριστό. Γύρω τσου με χρυσὴ κλωνὰ είναι κεντημένα τα λόγια που άκουσε ο Άγιος Κωνσταντίνος: In hoc signo vinces.»

Το έπος της Ναυπάκτου

Η συγκέντρωση του Χριστιανικού Στόλου πραγματοποιήθηκε στην Κεφαλλονιά, στις 5 Οκτωβρίου 1571. Τον αποτελούσαν 30 ισπανικές φρεγάτες, 210 γαλέρες (μισές ισπανικές και μισές των Βενετών) και 24 μεταφορικά πλοία, τα πιο πολλά από τα οποία ήταν ισπανικά. Εδώ, όμως, επιβάλλεται μια διευκρίνιση : Οι γαλέρες ήτανε πλοία κυρίως κωπήλατα, ενώ οι φρεγάτες ιστιοφόρα. Οι Ισπανοί, πράγματι, λόγω της επέκτασής τους στην Αμερική, είχανε πια εγκαταλείψει τα πλοία που τα κινούσαν κωπηλάτες. Οι Βενετοί, από την άλλη πλευρά, κλεισμένοι στη Μεσόγειο, παρέμεναν προσκολλημένοι στις γαλέρες.

Έτσι, η ναυμαχία της Ναυπάκτου υπήρξε η τελευταία στην οποία έδρασαν πλοία με κουπιά. Ο τουρκικός, από την άλλη πλευρά, στόλος περιλάμβανε 230 γαλέρες και 50 πιο μικρά πλοία. Μεγάλο μειονέκτημα, όμως, των Τούρκων ήταν το ότι δεν είχανε φρεγάτες.

Στην τότε νίκη των Χριστιανών πολλοί, πάρα πολλοί ήταν οι Έλληνες οι οποίοι καθοριστικώς συνέβαλαν. Και συνέβαλαν όχι μόνο ως κωπηλάτες και οπλίτες μα και ως πλοιοκτήτες, στους οποίους, μάλιστα, συγκαταλέγεται ο Μανούσος Θεοτοκόπουλος, αδελφός του El Greco. Και έχει σημασία μεγάλη το ότι η συμβολή των Ελλήνων αναγνωρίστηκε αμέσως και σαφέστατα από τον ίδιο τον Δον Χουάν τον Αυστριακό…

Οι Επτανήσιοι πανηγύριζαν!

«Με τη βοήθεια του Θεού, του Σαν Μάρκο μας και της Άγιας Γκιουστίνας…, η Λέγα Κριστιάνα, για πρώτη βολά από καιρό Μωάμε, ντισφετάρισε [= νίκησε] τσου Αγαρηνούς! Τσου έκανε σκροποχώρι!»

Ἐλπίδες μεγάλες ανέβρυσαν στὶς καρδιὲς τῶν σκλαβωμένων Ελλήνων. Επί δεκαετίες μετά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου περίμεναν όχι απλώς την απελευθέρωσή τους αλλά ακόμη και την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης.

Αυτό, ως γνωστόν, δεν έγινε… αλλά έγινε κάτι άλλο. Οι Τούρκοι, στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, είχαν απώλειες πολύ πιο μεγάλες από τους Χριστιανούς. Και ναι μεν ξαναφτιάξανε καράβια, αλλά δεν είχανε ναυτικούς για να τα επανδρώσουν. Έτσι, αναγκάστηκαν τελικώς να προσφύγουν στους Έλληνες ναυτίλους – ιδίως της Ύδρας αλλά και των Σπετσών, χορηγώντας στα νησιά αυτά αυτονομία ευρύτατη.

Όταν λοιπόν ξέσπασε η Επανάστασή μας του 1821, οι πρόγονοί μας, παρά το μικρό μέγεθος των καραβιών τους, ουσιαστικώς κυριαρχούσαν στη θάλασσα. Και αυτή ακριβώς η κυριαρχία υπήρξε παράγων πολύ μεγάλης σημασίας για την ευόδωση του Μεγάλου Αγώνα και την επίτευξη της Ανεξαρτησίας μας.