Η περιπέτεια της πατάτας – Από τους Ίνκας στο Άργος

Η πατάτα, ή γεώμηλον (επιστημονική ονομασία: Στρύχνον το κονδυλόρριζον),είναι φυτό ιθαγενές των υψιπέδων των Άνδεων (Περού, Κολομβία, Ισημερινός, Βολιβία) και καλλιεργείτο από τους Ίνκας για 2.000 χρόνια πριν από την ανακάλυψη της Αμερικής. Μεταφέρθηκε από τη Νότιο Αμερική στην Ισπανία τον 16ο αιώνα και από τα μέσα του 17ου αιώνα η καλλιέργειά της εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Τα πλεονεκτήματά της πολλά. Είναι εύκολη στην καλλιέργειά της, αποδίδει ακόμη και σε πτωχά εδάφη και από διατροφικής πλευράς περιέχει πρωτεΐνες μεγάλης βιολογικής αξίας και είναι πλούσια σε άμυλο και νερό. Αποτελεί, επίσης, σημαντική πηγή βιταμινών (B1, B2, B6, PP και C) και περιέχει ασβέστιο, κάλιο, φώσφορο και μαγνήσιο.

Στην Ελλάδα η καλλιέργειά της πατάτας έρχεται μαζί με τα πρώτα βήματα για την απελευθέρωση και συγκεκριμένα το 1825. Την έφερε ο Γεώργιος Αντωνόπουλος του Μιχαήλ, γεννημένος στην Ανδρίτσαινα το 1800, ο οποίος πριν την Επανάσταση, είχε εγκατασταθεί στη Τεργέστη και ασχολείτο με το εμπόριο, από όπου βοήθησε τον αγώνα της Εθνεγερσίας με χρήματα και πολεμοφόδια.

Όντας στενός φίλος με τον Δημήτριο Υψηλάντη, σύντομα τον ακολούθησε στην Ελλάδα. Το 1822 εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Ναύπλιο, όπου παντρεύτηκε την συνεπώνυμη του Ειρήνη Αντωνοπούλου, κόρη του Αργείου πολιτικού Σταματέλου Αντωνόπουλου και απέκτησαν επτά παιδιά. Διετέλεσε επανειλημμένως πληρεξούσιος του έθνους και Γερουσιαστής, καθώς και Δήμαρχος Ναυπλίου από το 1837 έως το 1842. Ήταν ο δεύτερος στη σειρά Δήμαρχος της πόλης.

Να φάνε οι πεινασμένοι

Ο Γεώργιος Αντωνόπουλος, έχοντας ζήσει στην Ευρώπη, γνώριζε πολύ καλά την διατροφική αξία της πατάτας και αποφάσισε να την φέρει και στην Ελλάδα, για να βοηθήσει τους συμπατριώτες του, που ένεκα του πολέμου πολλοί απ’ αυτούς λιμοκτονούσαν, λόγω των πολλαπλών καταστροφών που υφίσταντο οι καλλιεργούμενες εκτάσεις. Έτσι, το 1825 κατάφερε να έλθει μια σημαντική ποσότητα, που ένα τμήμα της το έδωσε και το ξεκίνησαν να το καλλιεργούν στο Άργος, στον τόπο της γυναίκας του. Έστειλε άλλο ένα τμήμα στον φρούραρχο του Ακροκορίνθου και το υπόλοιπο το παρέδωσε στη ευθύνη του Βουλευτικού, προτείνοντας να καλλιεργηθεί στον χώρο της Ακροναυπλίας (Ιτς Καλέ).

Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα της αναφοράς του προς το Βουλευτικό (19/12/1825):
«… Αι αρεταί των γεωμήλων εισίν αναρίθμητοι πόσον λοιπόν αναγκαία είναι η καλλιέργειά των εις την Ελλάδα και μάλιστα εις τα φρούρια αυτής, είναι αναντίρρητον και μόλον τούτο παραμελείται. Κατ’ αυτάς έλαβον εξ Ευρώπης μερικά αυτών. Έδωκα μέρος εις Αργείους, όπου και δια παρακινήσεώς μου, καλλιεργούνται ήδη.

Έγραψα προς τον φρούραρχον της Ακροκορίνθου, προσκαλών και αυτόν να στείλη άνθρωπον, να λάβη γεώμηλα, δια να ενεργήση την καλλιέργειαν αυτών εις Ακροκόρινθον.
Ευχής έργον είναι να ενεργηθή και εις την ακρόπολιν Ναυπλίου (Ιτζκαλέ), της οποίας η έκτασις είναι αρκετή, αν σπαρή, να θρέψη κατ’ έτος πολλούς στρατιώτας…».

Απέδωσε η πρωτοβουλία Αντωνόπουλου

Το Βουλευτικό αποδέχθηκε την πρόταση για καλλιέργεια της πατάτας στην Ακροναυπλία και την απόφασή του αυτή την κοινοποίησε στο Εκτελεστικό προς υλοποίηση. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πληροφορίες για το κατά πόσον είχε επιτυχία το εγχείρημα. Το σίγουρο είναι πως η πρωτοβουλία του Γεώργιου Μ. Αντωνόπουλου να φέρει πατάτες στην Ελλάδα απέδωσε κάποιους καρπούς, όπως εμμέσως μαρτυρείται από ιστορικές πηγές.

Ο Σόλων Π. Κυδωνιάτης στο άρθρο του «Μερικά “πρώτα’’ στην Ελλάδα» γράφει: «Οι πατάτες καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά το 1825, στον κήπο του “Κόνσολα” Γάσπαρη, στα Κάτω Πατήσια» (περιοδικό “Τα Αθηναϊκά”, τεύχος 84/1987). Ο δε Κυριάκος Σιμόπουλος στους “Ξένους ταξιδιώτες στην Ελλάδα” αναφέρει πως οι αγωνιστές και ξένοι σύντροφοί τους, περνώντας κάπου στα δυτικά της Βοιωτίας, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, έφαγαν πατάτες!

Προφανώς, η ιδιωτική πρωτοβουλία, με την μεταφορά πατάτας προς καλλιέργεια, σε Αττική και Βοιωτία, από κάποιους ανώνυμους πολεμιστές, είχε καλύτερα αποτελέσματα από την αναμενόμενη καλλιέργεια γεωμήλων στα φρούρια, με την ευθύνη της… Πολιτείας. Άλλωστε, εκείνο τον καιρό, όπου “έχανε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα”, η παρουσία και η αντιμετώπιση του Ιμπραήμ, προφανώς προείχε.

Και μετά ήρθε ο Καποδίστριας

Από την πλευρά της επίσημης Πολιτείας, ήταν από τις πρώτες-πρώτες ενέργειες του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια η ναύλωση ενός πλοίου στο Λίβερπουλ της Αγγλίας, κατάφορτου με πατάτες, με σκοπό να προσφέρει ένα μεγάλο μέρος του φορτίου «αντί άρτου τοις πένησιν» και το υπόλοιπο να μοιραστεί σε κατοίκους του Πόρου «προς τροφήν και φύτευσιν», όπως μαρτυρείται από την αλληλογραφία του (4 & 22/3/1828) με τον Ελβετό τραπεζίτη Εϋνάρδο (Jean-Gabriel Eynard). Δυστυχώς, ελάχιστοι ανταποκρίθηκαν.

Έτσι, ο Κυβερνήτης έστειλε το πλοίο στο Ναύπλιο, όπου ακολούθησε η γνωστή ιστορία της… φύλαξης. Έδωσε εντολή, δηλαδή, να ξεφορτώσουν τις πατάτες στην προκυμαία και να βάλουν φρουρούς προς αποτροπή της κλοπής, με την εντολή “να κάνουν τα στραβά μάτι”». Από τη μια η μόνιμη έφεση του Έλληνα για… κοινωνικοποίηση δημοσίων αγαθών και από την άλλη η επιτυχία της καλλιέργειας της πατάτας στο γειτονικό Άργος, λειτούργησαν καταλυτικά και εν μία νυκτί δεν έμεινε… φλούδα πατάτας στο λιμάνι!