Μάχη Γιαννιτσών 19-20 Οκτωβρίου 1912: Η λευτεριά φτάνει στη Μακεδονία

Μετά τη νίκη του στον Σαραντάπορο ο Ελληνικός Στρατός συνέχισε την προς Βορρά κίνησή του. Την 19η Οκτωβρίου οι ελληνικές δυνάμεις κινήθηκαν εκατέρωθεν της λίμνης των Γιαννιτσών. Βόρεια βάδισαν οι I, II, III, IV και VI Μεραρχίες Πεζικού (ΜΠ) και νότια η VII ΜΠ, το Απόσπασμα Ευζώνων (ΑΕ) Κωνσταντινόπουλου και η Ταξιαρχία Ιππικού (ΤΙ). Το ελληνικό στρατηγείο θεωρούσε απίθανο το ενδεχόμενο να υπάρχουν τουρκικές δυνάμεις στην περιοχή. Οι Τούρκοι όμως το διέψευσαν.

Οι αντίπαλες δυνάμεις

Οι τουρκικές δυνάμεις είχαν αναπτυχθεί αμυντικά βόρεια της λίμνης, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να καλύψουν τις κύριες οδεύσεις προς τη Θεσσαλονίκη. Την άμυνα της τοποθεσίας είχε αναλάβει η 14η Τουρκική Μεραρχία Σερρών, με τρία συντάγματα πεζικού, το Απόσπασμα Κατερίνης (τέσσερα τάγματα) ένα σύνταγμα ιππικού, πέντε πυροβολαρχίες και βοηθητικές δυνάμεις.

Είχαν επίσης αναπτυχθεί υπολείμματα της 22ας Μεραρχίας Πεζικού και της Μεραρχίας Νεαπόλεως, που είχαν συγκεντρωθεί μετά την υποχώρηση από τον Σαραντάπορο. Συνολικά 25.000 Τούρκοι είχαν λάβει θέσεις στη στενωπό μεταξύ του όρους Πάικου και της λίμνης των Γιαννιτσών.

Απέναντι στις δυνάμεις αυτές η ελληνική στρατιά απολάμβανε σαφή αριθμητική υπεροχή. Διέθετε έξι ισχυρές μεραρχίες πεζικού και την Ταξιαρχία Ιππικού και τα αποσπάσματα ευζώνων. Χωρίς όμως να έχει την παραμικρή πληροφορία για τη θέση του εχθρού, η ελληνική στρατιά ενεπλάκη στη μάχη υπό δυσμενείς συνθήκες. Στη βόρεια πλευρά της λίμνης, όπου στριμώχθηκαν τέσσερις ελληνικές μεραρχίες, το περιορισμένο πλάτος του στενού μεταξύ του όρους Πάικου και τις λίμνης δεν τους επέτρεπε καμία δυνατότητα ελιγμών.

Το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να επιτεθούν σε μέτωπο πλάτους 10 χλμ. στις παρασκευασμένες θέσεις των Τούρκων, οι οποίοι, οχυρωμένοι στα γύρω υψώματα διέθεταν άριστη παρατήρηση και εκτεταμένα πεδία βολής. Η τοποθεσία μπορούσε να διασπαστεί, βέβαια, με επίθεση από τον τομέα νότια της λίμνης ο οποίος δεν εξασφάλιζε τα ίδια πλεονεκτήματα στον αμυνόμενο.

Η μάχη αρχίζει

Καθώς βάδιζαν οι ελληνικές δυνάμεις δέχτηκαν τα εχθρικά πυρά. Η μάχη των Γιαννιτσών άρχισε. Οι Τούρκοι είχαν εγκαταστήσει προφυλακές σε αρκετή απόσταση από την κύρια αμυντική τους γραμμή. Η γραμμή των προφυλακών τους όμως ανατράπηκε από το Ι/12 Τάγμα της ΙΙΙ ΜΠ, το οποίο και κατεδίωξε τους Τούρκους ακροβολιστές σε βαθμό ώστε να καταλάβει άθικτη και τη γέφυρα του ποταμού Ασπροπόταμου, μπροστά σχεδόν από την κύρια εχθρική τοποθεσία. Την επιτυχία του τάγματος προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τμήματα της ΙΙΙ και της ΙΙ ΜΠ. Απέτυχαν όμως μπροστά στα δραστικά πυρά 30 τουρκικών πυροβόλων.

Έτσι το Ι/12 Τάγμα απέμεινε μόνο στην ανατολική όχθη του ποταμού. Ο αρχιστράτηγος μόλις το μεσημέρι ενημερώθηκε για τα συμβάντα και αμέσως εξέδωσε διαταγή, σύμφωνα με την οποία η ΙV ΜΠ όφειλε να επιτεθεί κατά του χωρίου Πενταπλάτανος, βόρειο σημείο στηρίγματος της τουρκικής γραμμής, ώστε να υποβοηθήσει την ενέργεια της II και της III ΜΠ κατά των Γιαννιτσών. Επίσης η VII ΜΠ διατάχθηκε να επισπεύσει την κίνησή της νότια της λίμνης ώστε να βρεθεί στα νώτα της τουρκικής τοποθεσίας. Στο μεταξύ η μάχη στις όχθες του Ασπροπόταμου είχε ενταθεί.

Το πυροβολικό των ελληνικών μεραρχιών είχε με τη σειρά του μπει στη μάχη, αναγκάζοντας το αντίστοιχο τουρκικό αν όχι να σιγήσει τουλάχιστον να περιορίσει κατά πολύ τη δράση του. Με την υποστήριξη του πυροβολικού η II και το μεγαλύτερο τμήμα της III ΜΠ διέσχισαν τον ποταμό, από την γέφυρα Μελισσίου. Οι μεραρχίες όμως αν και πέρασαν τον ποταμό δεν επεδίωξαν την επίτευξη επαφής με τον εχθρό και περιορίστηκαν στη λήψη μέτρων ασφαλείας. Μόνο η IV ΜΠ επιτέθηκε και με τα τρία της συντάγματα και ως το απόγευμα είχε κατορθώσει να καταλάβει μέρος της κύριας αμυντικής γραμμής τους εχθρού.

Οι Τούρκοι από την πλευρά τους, εκμεταλλευόμενοι την αδράνεια των δύο άλλων ελληνικών μεραρχιών, δεν δίστασαν να εξαπολύσουν σφοδρή αντεπίθεση κατά του ακάλυπτου δεξιού πλευρού της IV Μεραρχίας (8ο Σύνταγμα Πεζικού). Οι Έλληνες στρατιώτες όμως, πεισματωμένοι, αντέταξαν ηρωική άμυνα και συνέτριψαν την τουρκική αντεπίθεση. Το ΙΙΙ/8 Τάγμα Πεζικού, ιδιαίτερα, πολέμησε θαυμαστά και απέκρουσε τους Τούρκους την κρίσιμη στιγμή.

Λίγο αργότερα η ηρωική IV ΜΠ συνδέθηκε με την VI, που στο μεταξύ είχε προελάσει και ύστερα από σκληρό αγώνα είχε εισχωρήσει και αυτή στην εχθρική τοποθεσία. Το 9ο Τάγμα Ευζώνων, υπό τον αντισυνταγματάρχη Διονύσιο Παπαδόπουλο, κατόρθωσε με ηρωική έφοδο να διασπάσει την εχθρική τοποθεσία ως τις θέσεις του πυροβολικού.

Διανυκτέρευση στο πεδίο της μάχης

Σε λίγο έπεσε η νύκτα και τα ελληνικά τμήματα διανυκτέρευσαν στις θέσεις που είχαν καταλάβει, πολύ κοντά στα εχθρικά χαρακώματα, έτοιμα να λύσουν τις διαφορές τους με τους Τούρκους με το πρώτο φως της επομένης. Η νύκτα ήταν βροχερή και κρύα. Από τις θέσεις τους οι άνδρες αφουγκράζονταν τις κραυγές αγωνίας των χαμένων μέσα στο σκοτάδι τραυματιών. Μουσκεμένοι μέχρι το κόκκαλο, νηστικοί και κατάκοποι οι Έλληνες στρατιώτες υπέμεναν στωικά τις κακουχίες, στο όραμα μιας μεγάλης πατρίδας.

Δυστυχώς ο αγώνας της επομένης θα ήταν εξίσου σκληρός αφού η VII ΜΠ δεν είχε λάβει τη διαταγή του αρχιστρατήγου για ταχεία κίνηση στα νώτα της τουρκικής τοποθεσίας. Έτσι το μόνο που απέμενε ήταν συνέχιση της κατά μέτωπο επίθεσης στα Γιαννιτσά. Με το πρώτο φως της 20ης Οκτωβρίου ο αγώνας επαναλήφθηκε με πρωτοφανή αγριότητα.

Στον τομέα της VI ΜΠ, το ηρωικό 9ο Τάγμα Ευζώνων, εξόρμησε με τη λόγχη κατά των αμυνόμενων στο νεκροταφείο ταυ Πενταπλάτανου. Με τη σημαία μπροστά και τη σάλπιγγα να σημαίνει το «προχωρείτε, προχωρείτε», οι εύζωνοι «πήραν φαλάγγι», όπως οι ίδιοι έλεγαν, τους Τούρκους. Σαρώνοντας κάθε αντίσταση οι εύζωνοι κυρίευσαν ακόμα και μια τουρκική πυροβολαρχία που υποστήριζε τους αμυνόμενους στο νεκροταφείο.

Την ίδια ώρα εξόρμησαν και οι λοιπές ελληνικές μεραρχίες. Η IV διέλυσε κυριολεκτικά τους Τούρκους και τους υποχρέωσε σε υποχώρηση. Η II ΜΠ προωθήθηκε επίσης και υποχρέωσε τους απέναντι της Τούρκους σε υποχώρηση. Η III ΜΠ, λόγω του ελώδους εδάφους προωθήθηκε με μεγαλύτερη βραδύτητα. Η μάχη όμως είχε ήδη κριθεί μετά τη διάσπαση της εχθρικής τοποθεσίας από τις VI και IV ΜΠ.

Ο Τούρκος διοικητής αντιλαμβανόμενος το μάταιο της συνέχισης του αγώνα καθώς και τον κίνδυνο αποκοπής των δυνάμεών του, διέταξε την υποχώρησή τους ανατολικά του Αξιού. Η υποχωρητική κίνηση των Τούρκων δεν παρεμποδίστηκε από τα καταπονημένα ελληνικά τμήματα. Η άθικτη I ΜΠ άλλωστε, η οποία διατάχτηκε να καταδιώξει τον αντίπαλο, αναμείχθηκε με τα μεταγωγικά των άλλων μεραρχιών και έχασε πολύτιμο χρόνο. Ωστόσο η ελληνική νίκη ήταν γεγονός αναμφισβήτητο και το τίμημά της, αν αναλογιστεί κανείς και την ένταση του αγώνα, σχετικά χαμηλό.

Οι απώλειες της II, III και VI ΜΠ ανήλθαν σε 188 νεκρούς και σε 785 τραυματίες. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τις απώλειες της IV ΜΠ, οι οποίες πρέπει να ήταν σοβαρές. Οι απώλειες των Τούρκων ήταν επίσης ανεξακρίβωτες. Πρέπει όμως, στη χειρότερη περίπτωση να ήταν ανάλογες των ελληνικών. Την 20η Οκτωβρίου μάχη ξέσπασε και νοτίως της λίμνης των Γιαννιτσών, μεταξύ τμημάτων της VII ΜΠ και τουρκικών τμημάτων στο Πλατύ. Τα ελληνικά τμήματα επικράτησαν τελικά και καταδίωξαν τους Τούρκους ανατολικά του ποταμού Λουδία.